Taspanews.kz аналитикалық порталы ҚҚС (қосылған құн салығы) тақырыбында пікірталас алаңын ұйымдастырды. Бұл мәселе бойынша Салық альянсының мүшесі, «Асыл ниет» қоғамдық бірлестігінің төрағаларының бірі Жанар Сүлейменованың пікірін тыңдадық. Ол Қазақстан өз салық жүйесінде «бірыңғай» ҚҚС деп аталатын мөлшерлемені енгізіп көруі керек деген пікірін білдірді.
ҚҚС мөлшерлемесіне қатысты шешім
ҚҚС сомасы туралы соңғы шешім 2025 жылдың 20 ақпанында қабылданатынын еске саламыз. Сарапшылар қауымдастығы әртүрлі нұсқалар мен стратегияларды есептеуге кірісті.
2025 жылдың 28 қаңтарында өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында қосылған құн салығын 12%-дан 16%-20%-ға дейін көтеру туралы шешім қабылданды. Сондай-ақ, ҚҚС бойынша тіркеу шегін 78 миллион теңгеден 15 миллионға дейін төмендету жоспарланып отыр, бұл салық төлеушілер санын айтарлықтай арттырады.
Жанар Сүлейменованың концепциясы
Экономика саласындағы сарапшылар түрлі стратегиялар бойынша есептеулер жүргізуде. Осы орайда Жанар Сүлейменова өз ұсынысы мен тұжырымдамасымен бөлісті:
«Менің ойымша, осы кезеңде «бірыңғай мөлшерлеме» атты қосылған құн салығына көшу тиімді шешім болар еді (flat rate VAT). Бұл жүйе бойынша шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері ҚҚС-ты есептемей, тек кіріс салығын төлейді. Бұл мөлшерлеме стандартты мөлшерлемеден төмен болуы керек, ал оны қолдану шегі жоғары болуы тиіс. Мұндай тәсіл бизнеске түсетін әкімшілік жүктемені азайтып, инфляциялық қысымды төмендетіп, салық жүйесінің ашықтығына ықпал етер еді. «Бірыңғай мөлшерлеме» қосылған құн салығы қазіргі ҚҚС жүйесіндегі кемшіліктерді ескере отырып әзірленген. Оның басты артықшылығы – бірнеше рет түрлі төлем жасаудың қажеттілігі жойылады. Бұл, сонымен қатар, экспорттаушыларға халықаралық нарықта бәсекеге қабілетті болуға көмектеседі», – деп түсіндірді сарапшы.
Дәстүрлі ҚҚС-тың ауыртпашылығы «бірыңғай мөлшерлеме» арқылы жеңілдетілуі мүмкін
«Дәстүрлі ҚҚС-тың бірінші кемшілігі – кәсіпкерлер қосылған құн салығы есептелетін шектен төмен табыс көрсету мақсатында бизнесін бөліп тастайды. Екінші кемшілік – өте көп әкімшілік шығынның болуы. Мұндай күрделі есепті кәсіпкердің өзі жүргізе алмайды, оған кәсіби бухгалтер қажет. ҚҚС қолданылатын елдерде кейбір кәсіпкерлер оның «қол жетпейтін» шегінде қалу үшін түрлі айла-амалдарға барады. Мәселен, батыс мемлекеттерінде мейрамхана қожайындары артық табыс таппас үшін және ҚҚС төлеушілер санатына енбеу үшін мекемесін тек кешкі уақытта ғана ашады», – дейді Жанар Сүлейменова.
Бұл жағдай салықтың кәсіпорындардың экономикалық өсуіне кедергі келтіруі мүмкін екенін көрсетеді, ал бұл дамушы экономика үшін жағымсыз фактор.
«ҚҚС-тың тағы бір кемшілігі – «төлеуші емес» санатынан «төлеуші» атанған сәтте салық жүктемесінің бірден күрт артуы. Бұл өзгерісті бірқалыпты, бірте-бірте жүргізу керек. Осы мақсатта «бірыңғай мөлшерлеме» (flat rate) жүйесін енгізу қажет. Бұл жүйе бойынша кәсіпорындарға ҚҚС бойынша икемді шектеулер қарастырылады. Яғни, белгілі бір шектен асқанда ҚҚС төлеу міндеттелмейді, тек табыс салығын төлеу қарастырылады. Мұндай тәсіл кәсіпкерлерге қосымша салықтық жеңілдіктер береді, сонымен қатар ҚҚС жүйесіне қатысушылардың санын көбейтіп, оның тиімді мөлшерлемесін төмендетуге мүмкіндік береді», – деп атап өтті сарапшы.
«Бірыңғай мөлшерлеме» қай елдерде қолданылады?
Біз сарапшыдан ҚҚС-тың «бірыңғай мөлшерлемесі» қандай елдерде қолданылатынын сұрадық.
«Бұл жүйе Оңтүстік Корея мен Ұлыбританияда қолданылады. 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Ресей де осы жүйені енгізді. Ресейде ҚҚС мөлшерлемесі табыс 200 миллион рубльге дейін болса – 5%, ал 450 миллион рубльге дейін – 7% құрайды. Бұл шағын және орта бизнеске түсетін салықтық ауыртпалықты жеңілдетіп, ҚҚС жүйесіне біртіндеп кіруге мүмкіндік береді. Осы ретте ҚҚС төлеушілерінің санын арттыру маңызды, өйткені бұл салықтық есептілікті жүргізуге оң әсер етеді. Мен салық мөлшерлемелерін бірден көтеру идеясын қолдамаймын. Алдымен шекті қайта қараудың әсерін зерттеп, оны жан-жақты есептеу қажет. Қазіргі экономикалық жағдайда бюджет тапшылығын шешу үшін кешенді іс-шаралар қажет. Мемлекет бизнес үшін серіктес болуы тиіс, себебі тым қатал шаралар экономикалық қиындықтар туғызып, ел азаматтарына кері әсерін тигізуі мүмкін», – деп түйіндеді Жанар Сүлейменова.