Әлемдегі саяхат және туризм туралы жетекші ақпарат құралдарының бірі CNN Travel «Кеңес дәуірінің сұрқай мегаполисі қалай Орталық Азияның сән орталығына айналды» деген тақырыпта мақала жарық жариялапты.
Соңғы жылдары әлемнің көптеген қаласы жаңаша қалыптасып келеді, бірақ Алматыдай табысты өзгергені аз.
КСРО ыдырағаннан бері Қазақстанның ең үлкен қаласы (халқы 2,2 миллион және өсуде) жай ғана сұрғылт кеңестік метрополиядан Орталық Азияның қалалық жұлдызына айналды.
CNN Travel
Бұл жолда Алматы әлемдегі ең әдемі метро жүйелерінің бірін жасап, ірі банктік және қаржы орталығына айналды. Қала өз дәстүрлі базарларын люкс бутиктер мен заманауи сауда орталықтарымен толықтырып, ұлттық тағамдарын әлемнің танымал тамақ сыншыларына ұнайтын жаңа деңгейге көтерді.
Алматы сонымен қатар Орталық Азияның мәдени-шығармашылық орталығы ретінде дамып келеді. Қалада әлемдік деңгейдегі бірнеше музейлер (олардың ішінде атауы жоқ "құпия" жерасты коллекциясы да бар) және келесі жылы ашылуы жоспарланған жаңа мәдени орталық бар.
"Бұл қалада өмір сүру өте қолайлы," - дейді Алматыда ұзақ уақыт тұратын америкалық тұрғын, тарихи мұраларды сақтау жөніндегі белсенді және Walking Almaty жобасының негізін қалаушы Деннис Кин.
"Жасыл әрі таза. Машинасыз жүруге болады. Мұндағы қоғамдық көлік тамаша. Сонымен бірге, бұл Орталық Азияның заманауи өнер мен гастрономия орталығы."
Киннің айтуынша, ол елге барғанда Қазақстанда тұратынын айтса, "Борат" фильмі туралы сөз қозғалады. Алайда қазіргі Алматыны көргенде Бораттың өзі де "Өте керемет!" деп айтар еді.
Тарихи жолы
Бұл аймақта адамдар мыңдаған жылдар бойы өмір сүргенімен, олардың көбісі Қытай мен Еуропа арасындағы ұлан-байтақ даланы кезген көшпелілер болған. Орта ғасырларда бұл жерде Ұлы Жібек жолындағы керуендер тоқтайтын ежелгі қала болғанымен, ол Ресей империясы 19 ғасырдың ортасында аймақты жаулап алғанға дейін жоғалып кеткен.
Ресей әскерлері өз билігін нығайту үшін бекініс салған, бұл бекініс кейін шағын қалаға айналып, онда солтүстіктен оңтүстікке және шығыстан батысқа созылған көшелер торы мен молынан егілген ағаштар болды. Орыстар сондай-ақ қаланың сәулет мұрасына айналған әсем пияз тәрізді күмбездері бар Вознесенский кафедралдық соборын салған. Әйтпесе, қазіргі кезде патшалық дәуірдің аз ғана ескерткіштері сақталған.
1991 жылы Кеңес Одағынан тәуелсіздік алғаннан бірнеше жыл өткен соң, ел астанасы Астанаға көшірілді. Осы мәртебеден айырылу Алматы үшін үлкен сынақ болды. Дегенмен, оны уайымға салынбай, Алматы басшылары мен тұрғындары Астанадан кем түспейтін қала құру мақсатында күш біріктірді.
«Бұл қала қазір кәсіпкерлер мен суретшілер мекеніне айналды», - дейді жаңа «Целинный» қазіргі мәдениет орталығының директоры Жама Нұрқалиева. Оның пікірінше, ел астанасының көшуі Алматыға өз бағытын еркін айқындауға мүмкіндік берді.
«Бұл бостандық қалаға шығармашылық пен мүмкіндіктердің, ой елегінен өткізу мен пікірталастың ерекше рухын алып келді. Сондықтан біздің өңірдегі ең үлкен өнер сахнасы мен мегаполистік экономикамыздың болуы таңқаларлық емес. Үлкенді-кішілі көптеген бизнестер бар. Бұл көптеген креативті адамдар үшін, тек суретшілер ғана емес, ерекше орынға айналды».
Көшпелі рухыңызды жаңғырту
Аспаздар Қазақстанның өткеніне тамыр жайған жаңа нәрсе жасауды өздеріне міндет етіп алған. Олар мұны нео-номад тағамдары деп атайды. Бұл – қазіргі заманғы аспаздық әдістер мен сәнді безендіруді Алматы айналасындағы даланы мекендеген көшпелілер қолданған дәстүрлі өнімдермен үйлестірген ерекше асхана.
«Бізді көшпелілердің шылыммен ыстау, етті ашық отта пісіру немесе етті ыстық тастардың астына көміп, сол жерде пісіру сияқты дәстүрлі әдістері шабыттандырады», – дейді қаланың беделді «Ауыл» мейрамханасының бас менеджері Сәт Нұрмаш.
Алайда, осыдан кейін ұқсастықтар аяқталады. Етті арнайы шөптер мен дәмдеуіштермен маринадтап, жайлап отқа екі күн бойы дайындайды. Тапсырылған тағамдардың порциялары шағын және әр табақ – өнер туындысындай әдемі безендірілген.
«Ауыл» мейрамханасының жеті тағамнан тұратын дәм мәзірінде дәмді үйрек еті қосылған дүнген кеспесі, жылқы еті самсасы, ысталған төстік пен қойдың сирақ еті қосылған бешбармақ, салқын шалап (қышқыл жылқы сүті) сорпасы, анар қосылған қойдың тілі секілді тағамдар бар.
Нео-номад тағамдарын дайындап ұсынатын басқа да орындарға Esentai Square-дегі Шыны Куб ішінде орналасқан Tör мейрамханасы және Динамо стадионы маңындағы Tarih мейрамханасы жатады. Сонымен қатар, Auyl мейрамханасы киіз үйден шабыттанған дизайны үшін әлемдегі ең әдемі мейрамханалар қатарына енген Prix Versailles байқауының 16 финалисі ішінде таңдалып, көпшілік тарапынан жоғары бағаға ие болуда.
Бірақ барлығы заманауи емес. 1868 жылы негізі қаланған Зелёный базарында (Жасыл базар) жаңа піскен жемістер, құрт, шұбат және басқа да жергілікті тағамдар сатылатын сауда орындары орналасқан. Бұл жерде, тіпті, әртүрлі жылқы еті өнімдеріне, соның ішінде дәмді болып келетін қазы-қарта, шұжық түрлеріне арналған бөлім бар.
Көшпелі өмірді тереңірек сезінгісі келетіндер бұл тәжірибені Алматының маңынан таба алады.
Қаланы шығысқа қарай қоршап жатқан Тянь-Шань тауларының қарлы шыңдарында орналасқан Көлсай көлдері ұлттық паркі киіз үйлерде қоныстану мүмкіндігін ұсынады. Бұл жерде Көлсай көлінің маңындағы жеке лагерьлерде орналасып, жылқымен саяхатқа шығуға, көшпенділердің жолбасшылығымен алыс жатқан Қайыңды көліне барып, ғажайып «елес орманын» тамашалауға болады.
Лувр стиліндегі шыны пирамидамен безендірілген Әбілхан Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейі — Қазақстандағы бейнелеу өнерінің басты орталығы саналады. Мұнда қазақтың картиналары, мүсіндері мен кілем, зергерлік бұйымдар, ағаштан жасалған декоративті өнер туындылары сынды көркем шығармалар көрмеге қойылған.
Сондай-ақ, 1908 жылы салынған орыс стиліндегі ағаш үйде орналасқан Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі және Алматы музейінің этнографиялық артефактілері қызықты жинақтардың қатарында.
Қаланың ең құпия әрі тартымды музейі — атауы жоқ «жасырын музей». Бұл музейдің жұмбаққа толы екендігі соншалық, ол жер астында, тура мағынасында, француз үйінің жертөлесінде орналасқан. Фурманов көшесіндегі Эйфель мұнарасының репликасымен безендірілген бұл сәнді сауда кешені жасырын мәдени қазынаны ашып көрсетеді.
Жеке коллекцияның иесі — Алматының жергілікті өнерін ерекше бағалайтын және құпия ұстағысы келетін жергілікті олигарх. Музейге кіру тегін болғанымен, алдын ала брондау міндетті, және билет алу үшін ерекше телефон нөмірі немесе электрондық пошта арқылы брондау қажет, ол тек сенімді адамдар арасында белгілі. Бір жергілікті гид бұл орын туралы "Қазақстандағы отандық өнер мен артефактілердің ең маңызды коллекциясы" деп атайды.
Көптеген бөлмелерде ежелгі азаптау құралдары, ортағасырлық ерлерге арналған құлып белдіктер, көшпенділердің сән үлгілері, алғашқы радио мен теледидар, кеңестік плакаттар және ғарышкерлердің жәдігерлері секілді түрлі қызықты экспонаттар бар. Сонымен қатар, Қазақстаннан шыққан мұсылман, христиан, еврей және будда мәдениетіне қатысты артефактілер көрсетілген залдар да бар. Музей қараушысы келушілерді суретке түсірмеуді және заттарға тиіспеуді қадағалап, әрдайым қастарынан қалмайды.
CNN Travel
Жақында ашылатын Целинный заманауи мәдениет орталығы да жергілікті кәсіпкер, есімі белгілі Қайрат Боранбаевтың қолдауымен құрылды. Ол Орталық Азиядағы ең үздік мәдениет ошағын ашуды мақсат тұтқан. 1964 жылы салынған шыны қасбеті бар постмодерн стиліндегі кеңестік Целинный кинотеатрының орнына орнатылған бұл орталық заманауи музыка, би, кино, бейнелеу өнері, театр қойылымдарын, сондай-ақ зерттеу жобалары, білім және баспа іс-шараларын қамтитын кең көлемді мәдени бағдарламаларды ұсынады.
«Біздің көркемдік стратегиямыз екі мотивтің симбиозына — "Осы жерде" және "Осы уақытта" негізделген», — дейді Джама Нұрқалиева.
«Осы жерде» — түрлі форматтағы шаралар өтетін физикалық кеңістік, ал «Қазір» — қазіргі уақытта және болашақта зерттеу жобалары арқылы жүзеге асырылатын интеллектуалды кеңістік. «Қазір» жобасы әртүрлі мәдени, әлеуметтік, идеологиялық, және ғылыми көзқарастарды қамтитын суретшілер мен теоретиктердің қатысуымен «Осы жерде» бағдарламасының іске асырылуына сеп болады.
Қаланың қоғамдық орындарында да сан алуан өнер туындыларын көруге болады. Алматы метросы ерекше безендірілген станцияларымен танымал, әсіресе Жібек Жолы станциясындағы «Ежелгі әлемнің кереметтері» мозаикасы, Алмалыдағы түрлі-түсті витражбен жасалған алма ағашы және Әуезов станциясындағы қазақтың дәстүрлі үйлену көрінісі ерекше көз тартады.
Америкадан келген тұрғын Деннис Кин соңғы онжылдықта Кеңес дәуірінен қалған қоғамдық өнерді қалпына келтіру және сақтау жолында көптеген жұмыстар атқарды. Тәуелсіздік алғаннан бері бұл өнер туындыларының кейбірі ескерусіз қалып, тіпті бояумен немесе сылақпен жабылып кеткен.
Киннің жаяу турларының бірі Арaсан моншасы мен сауықтыру орталығы, Отырар қонақ үйінің барельефтері мен фрескалары, Ғылым академиясындағы мозаикалар мен витраждар секілді социалистік модернистік архитектураның жауһарларын қамтиды.
«Бұл архитектура мен өнер туындылары туристер көп бара бермейтін жерлерде орналасқан», — дейді Кин, «және көп адамдар Алматыны өзі де ерекше бағыт деп санайды. Бірақ дәл осы ерекшелік Алматының даралығын айқындай түседі».
Жетудің жолы
Turkish Airlines Алматы мен Ыстамбұл арасында күніне екі-үш рет тікелей рейстерді жүзеге асырады, бұл арқылы Еуропа, Африка және Таяу Шығыстың көптеген қалаларына ұшуға болады.
Air Astana ішкі рейстерді Қазақстанның көптеген қалаларына, сондай-ақ Бейжің, Сеул, Жаңа Дели және Бангкокқа күнделікті халықаралық рейстерді ұсынады.
Қайда тұруға болады?
Эсентай Моллдағы 30 қабатты ғимараттың жоғарғы қабаттарында орналасқан Ritz-Carlton Almaty қонақ үйі заманауи сән-салтанат пен қаланың тамаша көріністерін ұсынады.
Вознесение соборына, Көк базарға және Арасан моншаларына жақын орналасқан Renion Park Hotel орта деңгейдегі қолайлылық пен қызметті қолайлы бағамен ұсынады.
Немесе Орталықта орналасқан, кеңестік дәуір стилін сақтаған және мейрамханасы фрескалармен көмкерілген Hotel Otrar-да уақытты кері айналдырғандай боласыз.
Қайда тамақтануға болады?
Заманауи «нео-көшпенді» асханасымен танымал Auyl мейрамханасы қаланың оңтүстігіндегі Медеу аңғарында орналасқан, мұнда ерекше дизайнмен көздің жауын алатын көріністерді тамашалауға болады.
CNN Travel
Lanzhou жеті филиалы бар және Novotel City Center жанындағы Sandyq Restaurant мейрамханасы дәстүрлі қазақ асханасының тағамдарын ұсынады.
Алматыда бұрынғы Кеңес Одағы асханаларының тағамдарын да табуға болады. Darejani мейрамханасындағы грузиннің хачапуриі және Вознесение соборы саябағының оңтүстік-батыс бұрышына жақын орналасқан Мар’ина Роща мейрамханасындағы борщ, сиыр еті және басқа да ресейлік дәмді тағамдар өте танымал.