Қазақстанда суррогат ана болу алғаш рет 1998 жылы қолданыла бастады. Сол уақыттан бері елде осы салада заңнамалық база құрылып, ата-аналардың, суррогат аналардың және балалардың құқықтары заңды түрде қорғалып отыр. Қазіргі таңда суррогат ана болу – көптеген отбасылар үшін балалы болудың соңғы мүмкіндігіне айналған маңызды қадам.
Суррогат ана болу бағдарламасы Қазақстанда алғаш пайда болған кезде арнайы заңдық реттеу болған жоқ. 1998 жылы алғашқы суррогат ана болу процедурасы өткізілгенімен, құқықтық қиындықтар орын алды. Тек 2004 жылдан кейін ғана Қазақстанда заңнамалық база құрылып, суррогат ана болудың заңдық негіздері бекітілді. Қазақстандағы репродуктивті медицина саласы әлемдік стандарттарға сәйкес даму үстінде. Бүгінгі таңда еліміздің заңнамасы суррогат ананың, генетикалық ата-аналардың және баланың құқықтарын толық қорғауды қамтамасыз етеді.
Суррогат ана болу – бала көтеру мүмкіндігінен айырылған әйелдер үшін ерекше маңызды. Әдетте, бұл қызмет жатыр болмаған жағдайда немесе ауыр аурулардан кейін жүкті болу мүмкіндігі жоқ әйелдерге ұсынылады. Сонымен қатар, бауыр, жүрек, бүйрек сияқты өмірлік маңызды ағзалардың ауруларымен ауыратын әйелдер де суррогат ана болу қызметіне жүгінеді. Осындай күрделі медициналық жағдайларда суррогат ана болу балалы болудың жалғыз мүмкіндігіне айналады.
Айта кетерлігі бағдарламаға қатысатын әйелдерге қойылатын талаптар қатаң. Әйел денсаулығы толық тексерістен өтеді, оның медициналық жағдайы, психологиялық күйі, тіпті тұрмыс жағдайына дейін қадағаланады. Әрі суррогат ана міндетті түрде өзі де ана болған болуы керек және 35 жастан аспауы тиіс. Бұл талаптардың барлығы баланың денсаулығы мен қауіпсіздігі үшін жасалған.
Суррогат ана болудың қаржылық жағы көбінесе генетикалық ата-аналар мен суррогат ананың арасында жеке келісім арқылы реттеледі. Бұл қарым-қатынас нотариус арқылы заңды түрде рәсімделеді. Әдетте, суррогат аналар материалдық қиындықтарға тап болғандықтан, бұл қадамға барады. Сонымен қатар, Қазақстанда туыстық негізде тегін суррогат ана болу жағдайлары да кездеседі, бірақ бұл сирек жағдай.
Суррогат ана болу қызметі Қазақстанда кең таралған және отбасылар үшін қолжетімді. Ел азаматтары зейнетақы жинақтарын пайдаланып, осы қызметке жүгінуде. Суррогат ана болу бағдарламасы, негізінен, орташа есеппен бір миллион теңгеге шығады. Қосымша медициналық тексерулер мен дәрі-дәрмектер шығындарын қоса есептегенде, бұл сома ұлғаюы мүмкін, бірақ көпшілікке қолжетімді болып қала береді.
Бүгінгі күні қазақстандық қоғам суррогат ана болуды ашық қабылдап келеді. Бұрын бұл қызметті пайдаланушылар өз жағдайларын жасырын ұстауға тырысатын болса, қазір бұл процедураға деген көзқарас қалыпты болып барады. Бұл заңнамалық базаның жетілдірілуі мен құқықтық қауіпсіздік шараларының артуының нәтижесі деуге болады.
Қазақстанда суррогат ана болу саласы 26 жылда айтарлықтай даму жолынан өтті. Бүгінде бұл қызмет елде заңнамалық тұрғыдан қорғалған, ал ата-аналар үшін бұл – бала сүюдің сенімді жолы. Осы саладағы тәжірибелер мен заңнамалық жетілдірулер елде осы қызметтің әрі қарай да белсенді түрде қолданылатынына сенім береді.
Керек дерек
Қазақстанда суррогат ана болу қызметі 1998 жылдан бастап ресми түрде жүзеге асырылып келеді.
Статистикаға сүйенсек, 2018 жылы елімізде 160-тан астам суррогат ана болу бағдарламасы іске асырылды.
Қазақстандағы суррогат ана болуға қатысты деректер:
• Қазақстанда суррогат ана болуға арналған заңнамалық база 2004 жылы қабылданған. Бұл заң суррогат ананың, генетикалық ата-аналардың және баланың құқықтарын толық қорғауды қамтамасыз етеді.
• Орта есеппен суррогат ана болу қызметі шамамен 1 миллион теңгеге шығады. Баға дәрі-дәрмектер мен қосымша медициналық қызметтерге байланысты өзгеруі мүмкін.
• Қазақстанда суррогат ананың жасы 35-тен аспауы керек, ал ол денсаулығы толық тексерістен өтуі тиіс.
• Әрбір суррогат ана болуға шешім қабылдаған әйел міндетті түрде өзі де ана болуы керек.
Дін не дейді?
Ислам дінінде суррогат ана болуға қатысты нақты ережелер бар. Көптеген ислам ғалымдары суррогат ананы қолдануды шариғатқа қайшы деп санайды. Бұл көзқарас исламдағы неке институтының қасиеттілігіне, және баланың тек қана некелі ерлі-зайыптылардан туылуы тиіс деген қағидаларға байланысты. Мұсылман ғалымдары бойынша, генетикалық ата-ана мен баланың арасындағы туыстық байланыс өте маңызды. Осы себепті, суррогат ана болу некесіз қатынасқа ұқсайды деп есептеледі, өйткені бала басқа әйелдің жатыры арқылы дүниеге келеді.
Христиан дінінде, әсіресе католицизмде, суррогат ана болу қабылданбайды. Католик шіркеуі табиғи жолмен ұрықтандыруды қолдайды және суррогат ананы қолдануды баланың табиғи құқықтарына қарсы әрекет ретінде көреді. Шіркеу қызметкерлері бала ұрықтандырудан бастап ата-анасымен толық байланыста болуы тиіс деп санайды.
Православие шіркеуінде де суррогат ана болу теріс көзқараспен қаралады. Олар бұл әрекетті табиғатқа қарсы әрекет ретінде қабылдап, баланың моральдық және этикалық құндылықтарын бұзатынын айтады. Баланы табиғи жолмен тууға шақырады және отбасылық құндылықтарды сақтау маңызды деп санайды.
Иудаизм суррогат ана болуға қатысты кейбір жағдайларда икемді болуы мүмкін, бірақ ол да басқа діндер сияқты бұл мәселеге консервативті түрде қарайды. Яғни, баланың тек заңды некедегі ата-анадан туылуы маңызды.