قازاقستاندا وقىتۋدىڭ ەڭ وزىق ادىستەرىن ەنگىزۋدەن باستاپ، زاماناۋي ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، سونداي-اق ستۋدەنتتەردى جان-جاقتى قولداۋ ماقساتىندا جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ ءارى رەفورمالاۋ بويىنشا اۋقىمدى شارالار قابىلدانۋدا. عىلىمدى دامىتۋعا بولىنەتىن قاراجات كولەمى ارتىپ كەلەدى. وتاندىق عالىمداردىڭ ازىرلەمەلەرىن قولداۋ جانە كوممەرسيالاندىرۋ جونىندەگى باعدارلامالار ەنگىزىلۋدە.
تۇتاستاي العاندا، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن عىلىم سالاسى عىلىمي-تەحنولوگيالىق پروگرەسس سۇرانىستارىنان تۋىندايتىن سەرپىندى دامۋ ساتىسىندا تۇر. Primeminister.kz سايتى ەلىمىزدىڭ 2024 جىلعى دامۋ قورىتىندىلارى تۋرالى جاريالانىمدار توپتاماسىن جالعاستىرۋدا.
جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ
بۇگىندە ەلىمىزدە 120 جوعارى وقۋ ورنى جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ ىشىندە 11 ۇلتتىق جوو بار، مەملەكەتتىك جوو – 29، ازاماتتىق ەمەس جوو – 14، دببۇ (دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى) – 1، حالىقارالىق – 1، اكسيونەرلەنگەن – 16 جانە جەكەمەنشىك – 48. ءبىلىم الۋشىلار قۇرامى 642،5 مىڭنان استام ادامدى قۇرايدى، مەملەكەتتىك تاپسىرىس بويىنشا 255،6 مىڭنان استام ستۋدەنت وقىپ جاتىر.
تۇلەكتەر سانى 182،6 مىڭ ادام، ونىڭ ىشىندە باكالاۆرياتتا – 157 مىڭ، ماگيستراتۋرادا – 21 مىڭ، دوكتورانتۋرادا – 1،8 مىڭنان استام جانە رەزيدەنتۋرادا – 2،1 مىڭنان استام ادام وقيدى.
جالپى پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامى 37،4 مىڭ ادامدى قۇرايدى، ونىڭ 46،5%-نىڭ عىلىمي دارەجەسى بار (2023 جىلى – 44،5%). عىلىم كانديداتتارىنىڭ سانى – 10،5 مىڭ ادام (2023 جىلى – 10،4 مىڭ)، عىلىم دوكتورلارى – 2،7 مىڭنان استام ادام (2023 جىلى – 2،6 مىڭنان استام)، PhD دوكتورلارى – 4،1 مىڭنان استام ادام (2023 جىلى – 3،7 مىڭنان استام).
كادر دايارلاۋعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس كولەمى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. 2024-2025 وقۋ جىلىنا 94،2 مىڭنان استام گرانت ءبولىندى (2023 جىلى – 88،2 استام)، ونىڭ ىشىندە 78،2 مىڭنان استامى باكالاۆرياتقا، 13،1 مىڭى ماگيستراتۋراعا جانە 2،9 مىڭى دوكتورانتۋراعا بەرىلدى.
جاڭادان قۇرىلعان جانە حالىق تىعىز قونىستانعان وبلىستاردىڭ، باتىس وڭىرلەردىڭ (اباي، ۇلىتاۋ، جەتىسۋ، تۇركىستان، ماڭعىستاۋ، اتىراۋ وبلىستارى جانە شىمكەنت قالاسى) جاستارىنا جىل سايىن 5 مىڭ نىسانالى ءبىلىم بەرۋ گرانتى بولىنەدى.
بايقاۋ قورىتىندىسى بويىنشا 412 جەتىم بالا، 382 مۇگەدەكتىگى بار بالا، كوپبالالى وتباسىنداعى 3،5 مىڭ استام بالا، تولىق ەمەس وتباسىنداعى 933 بالا، مۇگەدەكتىگى بار بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلارداعى 437 بالا وقۋ گرانتىن يەلەندى.
بيىل قابىلداۋ ءراسىمىن وزگەرتۋ ناتيجەسىندە 1،6 مىڭنان استام ەتنيكالىق قازاقتار ءبىلىم گرانتتارىن الدى (2023 جىلى – 804).
دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن كادرلارمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن رەزيدەنتۋراداعى مەملەكەتتىك تاپسىرىس كولەمى 1،5 مىڭنان 2،5 مىڭ گرانتقا دەيىن، ياعني 70%-عا ۇلعايتىلدى. سۋ سالاسىنا ماماندار دايارلاۋ ماقساتىندا «قازاق ۇلتتىق سۋ شارۋاشىلىعى جانە يرريگاسيا ۋنيۆەرسيتەتى» كەاق قۇرىلدى.
2024-2025 وقۋ جىلىندا ءىشىنارا وقۋ اقىسى بار سارالانعان گرانتتار ءبولۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبا ىسكە اسىرىلۋدا. العاش رەت پەداگوگيكالىق ماماندىقتار مەن الەۋمەتتىك عىلىمدار بويىنشا 300 سارالانعان گرانت قاراستىرىلعان. مەملەكەت وقۋ اقىسىنىڭ 50%-ىن جابادى، ال ستۋدەنت تولىققاندى ستيپەنديا الادى.
«كەلەشەك» ءبىرىڭعاي ەرىكتى جيناقتاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ەكىنشى وقىلىمىندا ماقۇلداندى جانە ق ر پرەزيدەنتىنە قول قويۋعا جىبەرىلەتىن بولادى.
2024 جىلعى قىركۇيەكتەن باستاپ ستيپەنديا مولشەرى: باكالاۆريات باعدارلامالارى بويىنشا 20%-عا 47،1 مىڭ تەڭگەگە دەيىن (2023 جىلى – 41،8 مىڭ تەڭگەدەن استام)، پەداگوگيكالىق عىلىمدار بويىنشا 75،6 مىڭ تەڭگەگە دەيىن (2023 جىلى – 67،2 مىڭ تەڭگە)؛ ماگيسترانتتار ءۇشىن – 15%-عا 107 مىڭ تەڭگەگە دەيىن (2023 جىلى – 97 مىڭ تەڭگەدەن استام)؛ دوكتورانتتار ءۇشىن 240 مىڭ تەڭگەگە دەيىن (2023 جىلى – 217،5 مىڭ تەڭگە) ءوستى.
جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتۋ
پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەلىمىزدە ستۋدەنتتەرگە جاتاقحانادا ورىن جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەسى شەشىلۋدە. 2023 جىلى 10،3 مىڭ ورىندىق 43 جاتاقحانا پايدالانۋعا بەرىلدى. 2024 جىلعى 26 جەلتوقسانداعى جاعداي بويىنشا 11 079 ورىندىق 40 جاتاقحانا (جوو ستۋدەنتتەرى ءۇشىن 8 996 ورىندىق 32 جاتاقحانا، كوللەدج ستۋدەنتتەرى ءۇشىن 2083 ورىندىق 8 جاتاقحانا) بەرىلدى.
الماتى جانە استانا قالالارىنىڭ ۇلتتىق جوو-لارى ءۇشىن مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ مولشەرى نىساندى رەكونسترۋكسيالاۋ كەزىندە 6 جىل ىشىندە پايدالانۋعا بەرگەننەن كەيىن 92 اەك-تەن 182 اەك-كە دەيىن ۇلعايتىلدى (نقا جوباسى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن كەلىسۋ ساتىسىندا).
حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق
23 ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پىسىقتالدى، ونىڭ 16-سى شەتەلدىك جوو-نىڭ فيليالى، 10 ستراتەگيالىق ارىپتەستىك بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
QS WUR الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ حالىقارالىق رەيتينگىنە 21 جوو (ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ 163 ورىن) كىردى. Times Higher Education رەيتينگىنە قازاقستاندىق 29 جوعارى وقۋ ورنى قاتىستى، ونىڭ ىشىندە 4 جوعارى وقۋ ورنى تىزىمنەن ورىن الدى.
جوو-دارى 245-كە جۋىق بىرلەسكەن ءبىلىم بەرۋ جانە قوس ديپلومدىق باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋدا. جىل سايىن ءدارىس وقىتۋعا 200 شەتەلدىك عالىمدى شاقىرۋعا قاراجات بولىنەدى. تىزىلىمگە 8 مىڭنان استام ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى ەنگىزىلدى، ونىڭ 57%-ى جاڭارتىلدى.
سيفرلىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ مودەلى جاسالدى. 2023 جىلدان باستاپ بۇل مودەل 2 جوو: ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ جانە د. سەرىكبايەۆ اتىنداعى شقتۋ بازاسىندا پيلوتتىق رەجيمدە ىسكە قوسىلدى.
ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جانە وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارىن قولدانۋ ماقساتىندا Coursera، Huawei Technologies Kazakhstan، Binance Kazakhstan سياقتى ءىرى كومپانيالارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ، مەموراندۋمدارعا قول قويىلدى. Huawei سەرتيفيكاتتالعان كۋرستارىن ۇسىنۋ ءۇشىن 40 جوو بازاسىندا Huawei ICT Academy قۇرىلدى. Binance Kazakhstan قولداۋىمەن 22 جوو-نىڭ اكت فاكۋلتەتتەرىنىڭ 350-گە جۋىق وقىتۋشىسى بلوكچەين-تەحنولوگيالار بويىنشا وقىتىلدى. Coursera جوباسى بۇكىل ەلىمىز بويىنشا 93 ۋنيۆەرسيتەتتى قامتىدى، بۇل سۇرانىسقا يە داعدىلار بويىنشا ونلاين كۋرستارعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. 152 كۋرس قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، 4 مىڭ كۋرسقا قازاق تىلىندە ماشينالىق اۋدارما جاسالدى. 70 مىڭنان استام وقۋشى ءتۇرلى پاندەر بويىنشا 140 مىڭنان استام سەرتيفيكات يەلەندى. Coursera كاتالوگىندا الەمنىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرى مەن پروفەسسورلارىنىڭ 10 مىڭ كۋرسى بار. بۇگىنگى تاڭدا Coursera-نىڭ 102-گە جۋىق كۋرسى قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلدى. 2024 جىلعا 93 جوعارى وقۋ ورنىنان قازاقستاندىق ستۋدەنتتەرگە 40 مىڭ ليسەنزيا ءبولىندى. ستۋدەنتتەر الەمنىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرى مەن پروفەسسورلارىنان 20 مىڭنان استام ونلاين جانە 4،2 مىڭ AI كۋرستارىنا قول جەتكىزدى. باعدارلاما ستۋدەنتتەر اراسىندا كاسىپكەرلىك پەن يننوۆاسيانى دامىتۋعا ىقپال ەتتى. ۋنيۆەرسيتەتتەر Coursera كۋرستارىن وزدەرىنىڭ وقۋ جوسپارلارىنا بىرىكتىرە باستادى جانە ءوز ونلاين كۋرستارىن دامىتۋدا.
IT باعىتتار بويىنشا ستۋدەنتتەردى OpenSearch جوباسىنا تارتۋ جانە سالالىق دەڭگەيدەگى تاجىريبە جيناقتاۋ ماقساتىندا عجبم مەن Amazon كومپانياسى اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
جاساندى ينتەللەكت (جي) سالاسىندا جوو ارالىق جي ستاندارتى قابىلداندى، 17 جوو «قولدانبالى جاساندى ينتەللەكت»، «جاساندى ينتەللەكت جانە بلوكچەين ينجەنەرياسى»، «كيبەرنەتيكا جانە جي»، «مەديسيناداعى جي»، «جاساندى ينتەللەكت جانە دەرەكتەردى تالداۋ»، «كولىك ينجەنەرياسىنداعى اقىلدى تەحنولوگيالار جانە جاساندى ينتەللەكت»، «ينفورماتيكا جانە جاساندى ينتەللەكت» جانە باسقا دا 21 ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى.
تۇلەكتەر جاڭا ءبىلىم بەرۋ ىسىندە Python باعدارلامالاۋ، كىتاپحانالارمەن جانە قۇرىلىمدارمەن جۇمىس (TensorFlow، Keras، PyTorch)، دەرەكتەردى تالداۋ جانە ۆيزۋالدى بەينەلەۋ (Pandas، NumPy، Matplotlib، Seaborn)، تابيعي ءتىلدى وڭدەۋ (NLP)، ۇلكەن دەرەكتەر جانە مالىمەتتەر بازاسىمەن جۇمىس (SQL، NoSQL)، جي شەشىمدەرىن بيزنەس-ۇدەرىستەرگە بىرىكتىرۋ، نەيروندىق جەلىلەردى ازىرلەپ، ەنگىزۋ، جي جانە باسقالاردى پايدالانا وتىرىپ پروسەستەردى اۆتوماتتاندىرۋ سياقتى داعدىلارعا يە بولادى.
سەۋل تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسىپ قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بازاسىندا جي جانە ينفورماتيكا جوعارى مەكتەبى اشىلدى. ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ بازاسىندا City University of Hong Kong فيليالى (جاساندى ينتەللەكت بويىنشا قوس ديپلومدى باعدارلاما)، د. سەرىكبايەۆ اتىنداعى شقتۋ بازاسىندا لۋ بان شەبەرحاناسىمەن بىرگە جاساندى ينتەللەكت ورتالىعى اشىلدى. سونداي-اق ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ بازاسىندا لۋ بان شەبەرحاناسىنىڭ ەكىنشىسىن اشۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. م. تىنىشپايەۆ اتىنداعى لوگيستيكا جانە كولىك اكادەمياسىنىڭ بازاسىندا لۋ باننىڭ ءۇشىنشى شەبەرحاناسىن اشۋ جوسپارلانۋدا.
عجبم مەملەكەت باسشىسىنا بارلىق دەڭگەيدەگى ستۋدەنتتەر اراسىندا جي سالاسىنداعى داعدىلاردى جان-جاقتى دامىتۋعا باعىتتالعان جي بويىنشا AI-Sana پيلوتتىق باعدارلاماسىن تانىستىردى. ول ۇلتتىق ەكونوميكاداعى جي الەۋەتىن اشۋعا جانە تەحنولوگيالىق كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ، 100 000 قاتىسۋشىنى قامتيدى. قازاقستاننىڭ تەحنولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق ءوسۋىنىڭ درايۆەرى بولا الاتىن DeepTech-ستارتاپتاردى قۇرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. بۇل باستاما ەلىمىزدىڭ عىلىمي-تەحنولوگيالىق دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرە وتىرىپ، بىلىكتى كادرلاردى دايارلاۋ جانە جي تەحنولوگيالارىن دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان.
AI-Sana ءبىلىم بەرۋ، زەرتتەۋ جانە قولدانبالى تاسىلدەردى بىرىكتىرۋدى (جي سالاسىنداعى ىرگەلى ءبىلىم مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ، ەكونوميكانىڭ نەگىزگى سالالارىنا جي ەنگىزۋ ءۇشىن ماماندار دايارلاۋ، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى بازاسىندا DeepTech-ستارتاپتاردى گەنەراسيالاۋعا ىقپال ەتەتىن تۇراقتى ەكوجۇيەنى قۇرۋ) قامتيدى.
باعدارلاما حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ازىرلەندى. ونىڭ قالىپتاسۋىندا ستەنفورد جوعارى ءبىلىم مەكتەبىنىڭ باس تەحنولوگيالىق ديرەكتورى ءارى قاۋىمداستىرىلعان دەكانى پول كيم جەتەكشى ءرولدى اتقاردى. ازىرلەۋ كەزىندە Stanford University، Imperial College London، King’s College London، Royal Academy of Engineering ساراپشىلارىنىڭ تاجىريبەلەرى، سونداي-اق SETsquared جانە UKSPA يننوۆاسيالىق پلاتفورمالارى قولدانىلادى.
باعدارلامانى ىسكە اسىرۋدا قازاقستاننىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى (ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ، ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ) شەشۋشى ءرول اتقارادى.
2024 جىلى وتاندىق 15 جوعارى وقۋ ورنى جاساندى ينتەللەكت بويىنشا Google كۋرستارىن ەنگىزدى. Generative AI كۋرسى اياسىنداعى جوباعا 5 مىڭ ستۋدەنت قاتىسادى. 2 جوو (اباي اتىنداعى قازۇپۋ جانە ق. جۇبانوۆ اتىنداعى ءاوۋ) Google for education پيلوتتىق جوباسىنا قاتىسۋدا.
NVIDIA بويىنشا – 12 جوو DLI جوباسىنا قاتىسىپ جاتىر، 12 سەرتيفيكاتتالعان وكىل NVIDIA سەرتيفيكاتتارىنا قول جەتكىزدى، 2 وقىتۋشى NVIDIA-دان DLI سەرتيفيكاتىن يەلەندى.
مينيسترلىك 01 EduSystem كومپانياسىمەن يننوۆاسيالىق باعدارلامالاۋ مەكتەپتەرىن اشۋ بويىنشا ءوزارا ىنتىماقتاستىق بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە. بۇل جوبا وڭىرلىك 20 جوو-دا ىسكە اسىرىلادى. پيلوتتىق جوباعا Yessenov University قاتىساتىن بولادى. جوعارى وقۋ ورىندارىندا سيفرلىق ەكوجۇيە كۇشەيتىلدى. وقۋ ورىندارى LMS (Platonus، Univer، Moodle جانە ت.ب.) پلاتفورمالارىنا قوسىلعان.
كادرلارمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە وقىتۋدىڭ جاڭا باعدارلامالارىن ەنگىزۋ
وزىق كادرلىق قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ ماقساتىندا «ماماندىعىم – بولاشاعىم» جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. بۇگىنگى تاڭدا 20 وڭىردە جوبانى ىسكە اسىرۋ بويىنشا وڭىرلىك جول كارتالارى بەكىتىلدى. 9 وڭىردە: پاۆلودار، ماڭعىستاۋ، قاراعاندى، اقتوبە، جامبىل، اقمولا وبلىستارى جانە جەتىسۋ ءوڭىرى، استانا جانە الماتى قالالارى بويىنشا 45 سالا بويىنشا كادرلارعا سۇرانىستىڭ وڭىرلىك كارتالارى ازىرلەندى. قازىرگى ۋاقىتتا 5 وڭىردە – الماتى، اتىراۋ، قوستاناي، تۇركىستان وبلىستارىندا جانە ۇلىتاۋ وڭىرىندە وڭىرلىك كارتانى ازىرلەۋ جۇزەگە اسىرىلۋدا. جۇمىستى اياقتاۋ 2025 جىلدىڭ سوڭىنا جوسپارلانعان. ناتيجەسىندە جوو-لار قاجەتتىلىكتەردىڭ وڭىرلىك كارتالارىن ەسكەرە وتىرىپ، 900-دەن استام ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن وزەكتەندىردى، ونىڭ ىشىندە ەلىمىزدىڭ 50 جوو جوبا شەڭبەرىندە 440 جاڭا بب ەنگىزدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى اياسىندا عجبم بيىلعى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ ءىرى وندىرىستىك كومپانيالارمەن بىرلەسىپ «يندۋستريالىق رhD» دايارلاۋدى باستادى. 100 گرانت ءبولىندى. دايىندىققا 8 جوو، 132 كاسىپورىن جۇمىلدىرىلعان. عىلىمي زەرتتەۋلەر، ينجەنەرلىك مەكتەپتەر تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستارمەن بايلانىستى وندىرىسكە يننوۆاسيالىق شەشىمدەردى ەنگىزۋگە ىقپال ەتەتىن بولادى. ينجەنەرلىك ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسى ازىرلەندى.
پەداگوگ كادرلاردى دايارلاۋ
بۇگىنگى تاڭدا 54 جوو-نىڭ پەداگوگيكالىق باعىت بويىنشا ليسەنزياسى بار. پەداگوگيكالىق ماماندىقتارعا تۇسەتىن تالاپكەرلەرگە قويىلاتىن تالاپتار كەزەڭ-كەزەڭىمەن ارتىپ كەلەدى. دارىندى جاستار اراسىنان پەداگوگيكالىق باعىتتارعا تۇسۋشىلەردىڭ وڭ ديناميكاسى بايقالادى. 2024 جىلى «التىن بەلگى» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرلەرىنە 1،7 مىڭنان استام گرانت بەرىلدى.
وسى جىلى پەداگوگيكالىق باعدارلامالارعا تۇسەتىندەردىڭ ۇبت-داعى ورتاشا بالى 105 بالدى قۇرادى (2023 جىلى – 102،5). جىل سايىن پەداگوگيكالىق باعىتتارعا گرانتتار سانى ارتىپ كەلەدى. ەگەر 2023-2024 وقۋ جىلىندا 15 923 گرانت بولىنسە، 2024-2025 وقۋ جىلىندا – 15 973 گرانت بەرىلدى.
پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاڭارتۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرۋدا. ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ تىزىلىمىنە 1،7 مىڭنان استام باعدارلاما ەنگىزىلدى، ونىڭ 89،7%-ى «پەداگوگ» كاسىبي ستاندارتى نەگىزىندە جاڭارتىلدى.
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ «ورتا ءبىلىم بەرۋدى جاڭعىرتۋ» جوباسى اياقتالدى. جوبا اياسىندا 30 يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى.
سونىمەن قاتار ADOS-2 ءاۋتيزدى ەرتە دياگنوستيكالاۋ ادىستەمەسى جانە ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى تۇزەتۋ بويىنشا 67 وقىتۋشى قوسىمشا وقىتىلدى. بۇگىنگى تاڭدا «ارنايى پەداگوگيكا» باعىتى بويىنشا كادر دايارلاۋدى جۇزەگە اسىراتىن 14 جوو ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ كابينەتتەرىمەن جاراقتاندىرىلعان. برايلمەن باسىپ شىعارۋعا ارنالعان پرينتەرلەر ساتىپ الىندى. پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسى قابىلداندى.
«بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا الەمنىڭ ۇزدىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا 12،6 مىڭنان استام ادام، ونىڭ ىشىندە «عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەر» ساناتى بويىنشا – 1،9 مىڭنان استام ادام دايارلاندى.
رەكتورلىق كورپۋستى جاڭارتۋ
ەلىمىزدە كونكۋرس وتكىزۋ ارقىلى رەكتورلاردى تاعايىنداۋدىڭ جاڭا جۇيەسى ەنگىزىلدى. رەكتورلىق كورپۋستىڭ 50%-دان استامى جاڭارتىلدى. شەتەلدىك جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرى، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتتارى اراسىنان جاس باسقارۋشىلار كەلدى.
اكادەميالىق باسىمدىق ورتالىقتارىن قۇرۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى. بيىل 6 جوو كەلىسىمشارت جاساستى. الداعى ۋاقىتتا 7 جوو بازاسىندا اكادەميالىق باسىمدىق ورتالىقتارىن قۇرۋ ءۇشىن 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋلەردى باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋعا ارنالعان كونكۋرستارعا قاتىسادى دەپ جوسپارلانۋدا.
ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ بازاسىندا ينجەنەرلىك ءبىلىم مەن عىلىمداعى جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ حابىن قۇرا وتىرىپ، 2022-2026 جىلدارعا ارنالعان دامۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى.
بەس جوعارى وقۋ ورنىنا (م. اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى، ە. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتى، ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ، ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ) زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى مارتەبەسى بەرىلدى.
عىلىمدى دامىتۋ
قولدانبالى عىلىمدى مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋ 2024-2026 جىلدارعا 476،9 ملرد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى (ونىڭ ىشىندە باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ – 211 ملرد تەڭگە، گرانتتىق قارجىلاندىرۋ – 198 ملرد تەڭگە، كوممەرسيالاندىرۋدى گرانتتىق قارجىلاندىرۋ – 67،9 ملرد. تەڭگە). عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن اينالىساتىن ۇيىمداردىڭ سانى 425-كە دەيىن ءوستى، بۇل 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 11 بىرلىككە كوپ. عىلىمي قىزمەتكەرلەر سانى 25،4 مىڭ ادامعا جەتتى (وتكەن جىلعا قاراعاندا +13%).
جاستاردى عىلىمعا تارتۋ ماقساتىندا عجبم مەن «وتباسى بانكى» اق اراسىندا جاس عالىمدارعا 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. «وتباسى بانكى» اق كەلىسىم شەڭبەرىندە 2023 جىلعى 1 جەلتوقساندا جاس عالىمدارعا ارنالعان يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ باعدارلاماسىن ىسكە قوستى. نەسيەنىڭ ەڭ كوپ سوماسى 20 ملن تەڭگەنى، قارىز مەرزىمى – 19 جىلدى قۇرايدى. 2024 جىلدىڭ 8 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 290 پاتەر بەرىلدى. بۇل جاس عالىمداردى قازاقستاندا قالۋعا ءارى ەلىمىزدە عىلىمدى دامىتۋعا قوسىمشا ىنتالاندىرادى. وتەۋسىز نەگىزدە جاس عالىمدارعا 20 پاتەر بەرىلدى.
2023 جىلى 809 عالىمعا الەمنىڭ جەتەكشى ورتالىقتارىندا عىلىمي تاعىلىمدامادان وتۋگە گرانتتار بەرىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ 2 وتىرىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 80 ۇمىتكەردىڭ عىلىمي تاعىلىمدامادان ءوتۋى ماقۇلداندى.
عىلىمي كادرلاردى (PhD دوكتورلارىن) دايارلاۋدا جاعداي جاساۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى، دوكتورانتۋراعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس 1،9 مىڭ ورىنعا دەيىن ۇلعايتىلدى.
عىلىمدى دامىتۋعا جانە تەحنولوگيالىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋعا، ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن عىلىمي جەتىستىكتەردىڭ ناتيجەلەرىن ەنگىزۋگە، سونداي-اق عىلىمي قىزمەتتىڭ ستراتەگيالىق، كاسىپتىك جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان «عىلىم جانە تەحنولوگيالىق ساياسات تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدىڭ جالپى بيۋروكراتيالىق ءراسىمىنسىز عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن عىلىمي جۇمىستاردى ورىنداۋ ءۇشىن قاجەتتى عزي مەن جوو ساتىپ الاتىن تاۋارلاردى، جۇمىستاردى، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋعا بايلانىستى نورمالاردى كوزدەيتىن «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويىلدى. ساتىپ الۋ ءتارتىبى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ كەلىسىمى بويىنشا عجبم-مەن ايقىندالاتىن بولادى.
عىلىمي ۇيىمدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاۋازىمدىق جالاقىسى 18%-عا، ال 2025 جىلعى قاڭتاردان باستاپ 17%-عا ۇلعايتۋ جوسپارلانۋدا.
بۇدان باسقا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە عىلىم ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدا كوزدەلگەن نورمالار شەڭبەرىندە عىلىمي اتاقتاردىڭ بولۋى ءۇشىن عىلىمي قىزمەتكەرلەرگە قوسىمشا اقى مولشەرى ۇلعايتىلدى. مىسالى، قوسىمشا اقى مولشەرى عىلىم كانديداتى، فيلوسوفيا دوكتورى جانە سالاسى بويىنشا دوكتور عىلىمي دارەجەسى بار قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور (دوسەنت) ءۇشىن 25 ەسەلەنگەن اەك-كە دەيىن (بۇرىن – 17 اەك)؛ عىلىم دوكتورى عىلىمي دارەجەسى بار قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور (دوسەنت) ءۇشىن 42 ەسەلەنگەن اەك-كە دەيىن (بۇرىن – 34 اەك)؛ عىلىم كانديداتى، فيلوسوفيا دوكتورى، سالاسى بويىنشا دوكتور جانە عىلىم دوكتورى عىلىمي دارەجەسى بار پروفەسسور ءۇشىن 50 ەسەلەنگەن اەك-كە (بۇرىن – 17 اەك) دەيىن ۇلعايتىلدى.
ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ينستيتۋسيونالدىق ءرولى نىعايىپ، ق ر ۇعا بيۋدجەتتىك قارجىلاندىرۋ ماسەلەلەرى شەشىلدى. 250 عىلىمي ۇيىم Web of Science، Scopus جانە Wiley دەرەكقورلارىن پايدالانادى.
بيىل 2297 عىلىمي جوبا، 299 عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلاما، 206 كوممەرسيالاندىرۋ جوباسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. جاس عالىمدار 1055 عىلىمي جوبانى جۇزەگە اسىرۋدا. مىسالى، ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى مەديسينادا، ەلەكترونيكادا جانە شىنى وندىرىسىندە كەڭىنەن قولدانىلاتىن 99،5% تازالىعى بار سەلەن حيميالىق ەلەمەنتىن ءوندىرۋ ءادىسىن ويلاپ تاپتى.
2024-2026 جىلدارعا كوزدەلگەن عىلىم بيۋدجەتى – 703،6 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل الدىڭعى ءۇش جىلدىق كەزەڭمەن سالىستىرعاندا 9%-عا ارتىق. 2024 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن (رب 11ء-شى تۇزەتۋدەن كەيىن) عىلىمدى دامىتۋعا 177،3 ملرد تەڭگە ءبولىندى، ونىڭ ىشىندە باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ – 66،2 ملرد تەڭگە، گرانتتىق قارجىلاندىرۋ – 75،2 ملرد تەڭگە، ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋ – 3،1 ملرد تەڭگە، كوممەرسيالاندىرۋ جوبالارىن گرانتتىق قارجىلاندىرۋ – 22،9 ملرد تەڭگە، بازالىق قارجىلاندىرۋ – 9،9 ملرد تەڭگە بولدى.
2024 جىلى جىو-دەگى عزتكج-عا ىشكى شىعىنداردىڭ ۇلەسى 121 ملرد تەڭگەدەن 173 ملرد تەڭگەگە دەيىن ءوستى (ءجىو-نىڭ 0،13%-دان 0،14%-عا دەيىن).
ق ر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى قازاقستاندىق عىلىم مەن ءىرى ونەركاسىپتىڭ باسىمدىقتارى اراسىنداعى ارىپتەستىكتى بەلسەندى قولدايدى. عىلىمي-تەحنولوگيالىق سەسسيالار ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ تابىستى مىسالى سانالادى. 2024 جىلى قازاقستاننىڭ ءتۇرلى قالالارىندا 7 عىلىمي-تەحنولوگيالىق سەسسيا (حاكاتوندار) وتكىزىلدى. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا عىلىمي-وندىرىستىك مىندەتتەر شەشىلىپ، شەشىمدەردىڭ پروتوتيپتەرى ازىرلەندى. قاتىسۋشىلاردىڭ جالپى سانى 50-دەن 100 ادامعا دەيىن بولدى، ونىڭ ىشىندە عالىمدار مەن كاسىپورىن ساراپشىلارى بار. عىلىمي-تەحنولوگيالىق سەسسيالار ەلىمىزدىڭ جەتەكشى كاسىپورىندارىمەن ىنتىماقتاستىقتا ۇيىمداستىرىلدى، بۇل شەشىلەتىن مىندەتتەردىڭ وزەكتىلىگى مەن پراكتيكالىق قۇندىلىعىن قامتاماسىز ەتتى.
عىلىمي-تەحنولوگيالىق سەسسيالاردا شەشىلەتىن مىندەتتەردىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا باعالى مەتالداردى ءوندىرۋ جانە قايتا وڭدەۋ، ەكولوگيا جانە قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ، پروسەستەردى سيفرلاندىرۋ جانە اۆتوماتتاندىرۋ، وندىرىستەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، اگروونەركاسىپتىك كەشەندە توپىراقتى وڭدەۋ مەن سۋارۋدى جاقسارتۋ، سونداي-اق قىزمەتكەرلەردىڭ تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىعىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋ كىردى.
وسىلايشا، عىلىمي-تەحنولوگيالىق سەسسيالارعا 400-دەن استام عالىمدار مەن ساراپشىلار قاتىستىرىلىپ، كومپانيانىڭ مىندەتتەرىنە 100-دەن استام عىلىمي-تەحنيكالىق شەشىمدەردىڭ تۇجىرىمداماسى جاسالدى. جعتك وتىرىسىندا قازاقمىس، ERG جانە قازاتومونەركاسىپپەن عىلىمي-تەحنولوگيالىق سەسسيالاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 11 تەحنيكالىق تاپسىرما ۇسىنىلدى. وسىلايشا، بيىلعى عىلىمي-تەحنيكالىق تاپسىرمالاردىڭ جالپى كولەمىنىڭ 10%-ى ءىرى كاسىپورىندارمەن ناقتى جۇمىس ناتيجەلەرىنە نەگىزدەلگەن. قالعان شەشىمدەر 2026-2028 جىلدارى باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ كونكۋرسى بويىنشا جعتك-عا شىعارىلادى.