ايحان كوركماز تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ الماتى قالاسىنداعى باس كونسۋلدىعىنىڭ ءبىلىم اتەشەسى
قۇرمەتتى ايحان مىرزا، تۇركيانىڭ الماتىداعى باس كونسۋلدىعىنىڭ ءبىلىم اتەشەسى بولىپ تاعايىندالۋىڭىزبەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، گازەتىمىزدىڭ قادىرمەندى وقىرماندارى ءۇشىن ءوزىڭىزدى تانىستىرىپ وتسەڭىز.
ەڭ الدىمەن الماتىنىڭ باس اقپاراتتىق باسىلىمىنا وسىنداي مۇمكىندىك جاساعانى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. الماتى اقشامىنا سۇحبات بەرۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن ابىروي. مەن ون ءۇش جاسىمنان باستاپ «تۇركى الەمى» دەپ قولىنا قالام العان، «تۇركى الەمى» دەپ اڭگىمە ايتىپ، بۇل الەم تۋرالى قيالعا بەرىلىپ، ارمان ماقساتىن وسى جولدا قۇرعان اداممىن. 1974 جىلى دۇنيە كەلدىم. مەكتەپتى تۋعان جەرىم تۇركيانىڭ بولۋ ايماعى گوينۇك دەگەن اۋىلىندا ءبىتىردىم. اۋىلداعى ەڭ العاشقى مەكتەپ ءبىتىرۋشىسى بولدىم. بۇل مەن ءۇشىن ماقتانىش، زور جاۋاپكەرشىلىك. بۇل تۋرالى مەنىڭ ىلعيدا ايتاتىن ءبىر ءسوزىم بار: اۋىلداعى تراكتورشىلار ءوز ارالارىندا كەزەك قۇرىپ، مەنى مەكتەپكە جەتكىزۋگە كومەكتەسەتىن. سول سەبەپتى اۋىلىمنىڭ تراكتورشىلارىنا، اتا-اناما، تۋعان جەرىمە العىسىمدى بىلدىرە وتىرىپ، ولارعا دەگەن قارىزىمدى ەشقاشان دا وتەي المايتىنىمدى بىلەمىن، دەگەنمەن سولار ءۇشىن بارىمدى سالۋعا دايىنمىن. جوعارعى سىنىپتى ەسكىشەحيردە وقىپ، مەكتەپتى اياقتادىم.
سودان كەيىن ۇلىداع ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇرىك ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى ماماندىعى بويىنشا جوعارى ءبىلىم الدىم. بۇل ماماندىقتى تاڭداۋىمنىڭ سەبەبى ارينە مەكتەپتەگى تۇرىك ءتىلى مەن ادەبيەتى پانىنەن ساباق بەرگەن اعايىما ەلىكتەۋ، سول سياقتى بولسام دەگەن ارمانىمنىڭ كورىنىسى ەدى. پەداگوگيكا بويىنشا ءبىلىمىمدى ودان ءارى جەتىلدىرىپ، 1994 جىلى ستامبۇل ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇرىك ءتىلى مەن ادەبيەتى وقىتۋشىسى بولىپ قىزمەتكە كىرىستىم. ءبىر جارىم جىلدان كەيىن وتان الدىنداعى ازاماتتىق بورىشىمدى وتەپ كەلگەننەن كەيىن، مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەدىم. ساباق بەرۋمەن قاتار ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن دە قاتار اتقاردىم. ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ەتۋ كوڭىل قالاۋىم.
2010 جىلى بەشىكتاس مەكتەبىنە ديرەكتور بولىپ تاعايىندالدىم. التى جىل وسى قىزمەتتى اتقارىپ، تەلەارنا شاقىرتۋىمەن جۋرناليستىك قىزمەت اتقارىپ، ءبىلىم، اعارتۋشىلىق باعدارلامالار شىعارۋمەن اينالىستىم. كەيىننەن قايتا مەكتەپكە ورالىپ، جان قالاۋى مۇعالىمدىك قىزمەتىمدى جالعاستىردىم.
2020 جىلى تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگىندە باسقارما باسشىسى سەكىلدى قىزمەتتەر اتقاردىم. ەلىمنەن ۇزاق كەتىپ قىزمەت جاساعان ەڭ العاشقى ەل – باۋىرلاس قازاقستان. اسەمدىكتەرىن ايتىپ تاۋىسا المايتىن الماتىدا قىزمەت اتقارۋدىڭ قانداي عاجاپ ەكەنىن سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس.
اۋىلدا ەڭ العاشقى بولىپ مەكتەپتى اياقتادىم دەدىڭىز، سوندا سىزگە دەيىن مەكتەپ بىتىرگەن ەشكىم جوق پا ەدى، الدە اۋىلىڭىزدا مەكتەپ جوق پا ەدى؟
ول ۋاقىتتا اۋىلىمىزدا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ جوق ەدى. كوبىسى بەسىنشى سىنىپقا دەيىن وقىپ، اۋىلدا تۇرمىستىق جۇمىستارمەن سونىڭ ىشىندە بويا ىسىمەن اينالىسىپ، بوياشى بولىپ اۋىلدا قالىپ قوياتىن. اۋىلىمىزدان شىققان ءبىر كاسىپكەر بالالاردىڭ بارلىعىن بوياشى رەتىندە قالاعا جۇمىسقا الىپ كەتەتىن.
كوكىرەگى اشىق، كورگەنى مول ءبىر ناعاشىم اكەممەن داۋلاسىپ ءجۇرىپ، مەنىڭ جوعارى ءبىلىم الۋىما، وقىعان ازامات بولۋىما كوپ سەپتىگىن تيگىزدى. سول ۋاقىتتىڭ جاعدايى سولاي بولدى-اۋ، اۋىلداستارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى كەدەي ءومىر ءسۇردى. مەنەن كەيىن كوبىسى بالالارىنىڭ مەكتەپتى تولىق ءبىتىرىپ، قالاعا وقۋعا تۇسكەنىن قالاپ، سول جولدا ارەكەت ەتتى. وسىنداي جاعدايعا سەبەپ بولۋدىڭ قۋانىشى مەن ماقتانىشى ماعان ءارقاشان دا زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. بۇگىنگى تاڭدا اۋىلىمىزدا وقىعان ادامداردىڭ قاراسى وتە كوپ. اۋىلىمنان ەڭ ءبىرىنشى بولىپ جوعارى ءبىلىم العان، ەڭ ءبىرىنشى مەملەكەتتىك قىزمەت، ديپلوماتيالىق قىزمەت اتقارعان مەن ەكەنىمدى اۋىلىمداعىلار كەزدەسكەن جەردە ايتىپ، جىگەرلەندىرىپ وتىرادى.
بۇل قىزمەتكە تاعايىندالماي تۇرىپ، الماتى ياكي تۋىسقان قازاق توپىراعىنا كەلگەن بە ەدىڭىز؟ الماتى تۋرالى پىكىرىڭىز قانداي ەدى؟
ەشقانداي دا پىكىر بولمادى. باۋىرلاس حالىق رەتىندە تانىپ، تۇركى الەمى ءبىر ءبۇتىن ەكەنىن بىلەتىنمىن. تۇركيا تاراپىنان قاراعانىمىزدى بۇل ايماقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ەرەكشەلىكتەرى مۇلدەم باسقاشا ەكەن. ارامىزدا مىڭجىلدىق تۋىسقاندىق بار. سول قاسيەت ءبىزدى جاقىن ەتىپ ۇستاپ تۇر. الماتىعا كەلگەندە قاتتى تاڭ قالدىم. الماتىنىڭ مۇنشالىقتى اسەم قالا ەكەنىن، مۇنشالىقتى قالالىق قاعيداتتارعا ساي قالىپتاسقان، قالالىق مادەنيەتتىڭ بارلىق ستاندارتىنا ساي ەكەنىن مۇلدەم بىلمەدىم.
ءوز باسىم بالالىق شاعىمنان ءمۇعالىم بولۋدى ارمانداپ، سول جولدا جان-تانىممەن جۇمىس جاساپ، باستى نازارىمدى بالا وقىتۋعا قويىپ، ەلىمە، جەرىمە پايدام ءتيسىن دەپ ءجۇرىپ، تۋىسقان حالىقتاردىڭ اسەم قالالارىنىڭ تاريحى مەن ومىرىنەن الىستاۋ قالعان ەكەنمىن. الماتىعا كەلمەي تۇرىپ جانە الماتىعا كەلگەننەن كەيىنگى پىكىرلەرىمنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. ءسوز باسىندا دا ايتىپ وتكەندەي مەن تۇركيادا بەس جىل تەلەارنادا قىزمەت اتقاردىم. ازدى-كءوپتى تانىمالدىعىم بار. سونىڭ ارقاسىندا الماتىعا قىزمەت اۋىستىرعانىمدى ەستىگەن جۇرتتىڭ كوڭىل جاعرافياسىنا الماتى ەندى. بۇل مەن ءۇشىن وزىنشە ءبىر ماقتانىش. كەلگەنىمنەن بەرى جەتى اي ءوتتى. وسى ارالىقتا تۇركيادان جيىرمادان استام دەلەگاسيا كەلىپ كەتتى. ءبارى دە الماتىعا ءدان ريزا بولىپ، ەرەكشە كوڭىل-كۇيمەن قايتىپ جاتىر. ءتىپتى وتكەن ايدا، ۇستازداردان قۇرالعان ءبىر توپ حابارلاسىپ، ۇشاق بيلەتىن قاراستىرىپ جاتقانىندارىن ايتتى. جالپى جيناقتاپ ايتار بولساق، الماتى كورۋگە دە، ءومىر سۇرۋگە دە وتە ىڭعايلى قالا.
باۋىرلاس ەكى ەل اراسىندا وتىز جىلدان استام ۋاقىت بەلسەندى تۇردە ءجۇرىپ جاتقان بايلانىستار بار. ءبىلىم سالاسىندا دا جاقسى جوبالار جەتكىلىكتى. بۇلاردان باسقا دا جوبا جۇمىستارىڭىز بولسا، وقىرماندارىمىزبەن بولىسە وتىرساڭىز.
ەڭ الدىمەن مىناداي ءسۇيىنشى جاڭالىقپەن بولىسكىم كەلەدى: 26-ساۋىردەن باستاپ ەكى ەل اراسىندا ءبىلىم ىنتىماقتاستىعى تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. وسىنداي تاريحي كەزەڭدە ءبىزدىڭ دە وسىنداي قىزمەتتە بولۋ باقىتى بۇيىرىپتى. بۇل دا بىزگە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ وتىر. باۋىرلاس ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى جانە جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى ءجيى-جيى كەزدەسۋمەن قاتار، وتە جاقسى كەلىسىمدەرگە كەلىپ، ىنتىماقتاستىقتى بەكەمدەۋمەن كەلەدى. باۋىرلاستىق رۋحتىق پەن تۋىسقاندىق شەڭبەر شەبىندە ءبىزدىڭ ۇلكەن ماقساتتارىمىز بار. ول ورتاق ءتىل بىرلىگى، ورتاق ءالىپبي. ارينە ءالىپبي، ءتىل ەمەس. الايدا تۋىسقان تىلدەردىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماقتاستىعى ءۇشىن ورتاق ءالىپبيدىڭ اتقارار رۋحى وتە جوعارى. وسى تۇستا مىنا ءبىر مىسالدى ايتقىم كەلەدى: ادامزات تاريحىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىندا ەشقاشان وزگە ءبىر حالىقتان ءجابىر كورمەگەن، تاۋەلسىزدىگىنە كولەڭكە تۇسىرمەي كەلگەن دۇنيە جۇزىندەگى جالعىز مەملەكەت تۇركيا ەكەنىن تاعى ءبىر رەت ايتقىم كەلەدى. وسىنداي رۋحپەن تۋىسقان حالىقتاردىڭ جانىندا بولىپ، بولاشاققا بىرگە قادام جاساپ، ءبىر بولۋ جولىندا جۇمىس جاساپ، تۇرىك ءتىلى ارقىلى تۋىسقان حالىقتاردىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماقتاستىعىن دامىتقىمىز كەلەدى. وسىناۋ جوبالاردىڭ شەڭبەرىندە ازاماتتارىمىزدىڭ بارىس-كەلىسىن جانداندىرىپ، تۋىسقاندىعىمىزدىڭ ارتقانىن قالايمىز. وسى ماقساتتا الماتىدا قالانىڭ ءتورت بۇرىشىنان تۇرىكشە ۇيرەتەتىن جاڭادان تۇرىك ءتىلىن وقىتۋ ورتالىقتارىن اشتىق. اتاپ ايتار بولساق، عىلىمي-زەرتتەۋ مەكەمەلەرىنە، جۋرناليستەرگە جانە مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان كۋرستارىمىز العاشقى جىلىن ءساتتى اياقتادى. وسى ورايدا الداعى جىلدىڭ دا سۇيىنشىسىمەن بولىسە كەتەيىن: الماتىداعى 16 مەكتەپتە كەلەر جىلى تۇرىك ءتىلىن وقىتۋ بويىنشا كەلىسىم جاساستىق. ول مەتكەپتەردە تاڭداۋ ءپانى رەتىندە تۇرىك ءتىلى وقىتىلاتىن بولسا، ولار ءۇشىن تۇركيادان 10 تۇرىك ءتىلىن وقىتۋشىلارى ارنايى شاقىرتىپ وتىرمىز. بولاشاقتا بارلىق مەكتەپتەردە تۇرىك ءتىلىن وقىتۋدى دا ماقسات ەتىپ وتىرمىز. مەكتەپ تۇلەكتەر تۇرىك ءتىلىن ءبىلىپ، تۇركياداعى جوو-دارىنا جانە مەكەمەلەرىندە وزدەرىنە لايىقتى باعىتتا ىس-تاجىربەدەن وتەتىندەي دارەجەدە بولسا دەگەن نيەتىمىز بار. الماتىداعى 6 جوو-دا تۇرىكتانۋ ماماندىعى وقىتىلادى ەكەن. كەلەر وقۋ جىلىندا ءبىز 8 جوو-دا تۇرىك ءتىلىن ۇيرەتۋگە كومەكتەسەتىن بولامىز. ەكى تۋريزم كافەدراسى بار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءوتىنىشى بويىنشا ولار ءۇشىن دە تۇرىك ءتىلى وقىتۋشىسىن الدىرتامىز. ۋنيۆەرسيتتەتتەردە تۇرىك ءتىلىن ۇيرەتەتىن 8 وقىتۋشىمىز تەك تۇرىكشە ۇيرەتىپ قانا قويماي، تۇركيانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىن تانىستىرىپ، كەلىسىمشارتتار جاساسۋعا دانەكەر بولادى. قازىرگى ۋاقىتتا تۇركيانىڭ 12 ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كەلىسىمشارتى بولسا، الداعى وقۋ جىلى ونى 20-عا شىعارتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
وسى تۇستا مىنا ماسەلەگە ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. قازاقستاننان، الماتىدان تۇركياعا بارۋشىلار، ساياحاتتاۋشىلاردىڭ سانى بارشىلىق. ال، كەرىسىنشە تۇركيادان الماتىعا كەلەتىندەردىڭ قاراسى وتە تومەن. وسىنى دا ەسكەرۋىمىز ءتيىسپىز. الماتىنى، جالپى قازاقستاندى تانىستىرۋ مەن الەۋەتىن كەڭىنەن كورسەتۋىمىز قاجەت. بۇل دا ءبىزدىڭ الدىڭعى قاتارداعى جۇمىستارىمىزدىڭ ءبىرى. الداعى ۋاقىتتا وسى جولدا دا ماقساتتى ىستەرىم مەن جوسپارلى جۇمىستارىمىز جالعاسا بەرەدى. سولار ارقىلى بارىس-كەلىس ارقىلى باۋىرلاستىق تانىستىعىمىزدى ارتتىرا تۇسەمىز.
تۇركيانىڭ جوو-دا ءبىلىم العىسى كەلەتىن تالاپكەرلەر ءۇشىن وتەتىن YÖS «ءووس» دەپ اتالاتىن ەمتيحان كەزەڭى بار. اتالعان سىناق وتە ماڭىزدى. بۇل جاقتاعى جاستار تۇركيا جوو-دا تەگىن ياكي وتە از مولشەردەگى اقىمەن جوعارى ءبىلىم الا الادى. قىزمەتتى باستاعان ۋاقىتتا سول ەمتيحانعا قاتىسۋشىلار سانى 163 ەدى. بيىل اتالعان ەمتيحانعا 367 ادام قاتىستى. كورىپ وتىرعانىڭىزداي تالاپكەرلەردىڭ سانى 163-دەن 367-گە ارتىپ وتىر. قىركۇيەك ايىندا دا بۇل ساندى ودان ءارى ارتتىرىپ، 700-گە جەتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. قازاقستان جاستارى تۇركيا جوو تالاپ ءبىلدىرىپ، جوعارى بىلىمگە ۇمتىلىپ جاتسا، ءبىز ءۇشىن قۋانىش. بۇل كەزەڭدە دە «الماتى اقشامى» گازەتىمەن بىرگە بولىپ، كەڭ كولەمدە حابارلاندىرۋ جاساپ ءسوزىمىزدى جاستارعا جەتكىزىپ، جاس تالاپكەرلەرگە مول مۇمكىندىك اشقىمىز كەلەدى. سول ەمتيحانداردى ۇيىمداستىرۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى قازاقستان جاستارىنىڭ وتە ءبىلىمدى، تاربيەلى بولىپ كەلەتىنىن، قوعامدىق ورىندار مەن باسقا دا جاعدايلاردا كوپ قيىندىق تۋدىرمايتىنىن ايتتى. قازاق راديوسىن پايدالانا وتىرىپ، قازاقستانداعى بارلىق جاستارمەن وتباسىلارىنا، انا-اتالارىمەن قاتار، ۇستازدارىنا العىسىمدى ءبىلدىرۋدى وزىمە پارىز دەپ بىلەمىن. تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى. تۇركيادا الەمنىڭ بارلىق جەرىنەن شەتەلدىك جاستار كەلىپ، ءبىلىم الادى. سولاردىڭ ىشىندە قازاقستاندىق جاستار مەن تالاپكەرلەردىڭ تاربيەسى، ءجۇرىس-تۇرىسى وتە مادەنيەتتى جانە جوعارى دەڭگەيدە.
قۇرمەتتى ايحان مىرزا، جاقسىلىق پەن قۋانىشتىڭ وسىلاي جالعاسۋىنا تىلەكتەستىك بىلدىرە وتىرىپ، كەلەسى سۇراعىمىز مىناداي: ءسىز ءۇشىن تۇركى الەمى دەگەنىمىز نە؟
تۇركى الەمى ۇلتتىق نەگىز. تارقاتىپ ايتار بولساق، تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماقتاستىعىنان دا تەرەڭ ورتاقتىق. تەرەڭ ۇلتتىق تۇسىنىك. تۇركى الەمى تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرلىگى. تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگى نە ءۇشىن كەرەك؟ جەكە تۇلعا رەتىندە ءمۇعالىم بولا ءجۇرىپ، تاريحتى جاقسى زەرتتەگەن ادام رەتىندە ايتايىن تۇركى حالىقتارى الەم جاراتىلىسىنان بەرى بار. تۇركى ەڭ تەرەڭ، ەڭ ەسكى ادەپ-عۇرىپقا يە حالىقتار. قاراپايىم عانا مىسال: ورحون جازۋلارى قاي عاسىرعا تيەسىلى؟ ب.ز.د 7 عاسىر. بۇرىنعى زامان تۋرالى ايتۋعا باسقا حالىقتار بارا الا ما؟ ءبىز سول ۋاقىتتان بەرى جەر بەتىندە ءومىر سۇرگەن، ۇكىم ايتقان حالىقتارمىز. تۇركىلەر جاھانعا ۇكىم ايتقان كەزەڭدەردە زۇلىمدىق پەن زالىمدىق، جاۋلىق پەن قاستىق بولماعان. تۇركى حالىقتارى وتە ءادىل جانە مەيىرىمدى. ادىلدىك پەن مەيىرىم بولماعان جەردە اعاش تامىر جايىپ، بۇرشىك جارمايدى. تۇركىلەر ءادىل ءارى مەيىرىمدى بولعاندىقتان ءبىرىن-بىرى ەشقاشان قيىندىقتا قالدىرماعان. بۇگىنگى تاڭدا تاۋەلسىز تۇركى ەلدەرىنىڭ حالقىنىڭ سانى 180 ميلليون، 5 ملن. شارشى شاقىرىمنان استام جەر ايماعىنا يە. اۋقىمدى ساۋدا-ساتتىق مۇمكىندىگى بار. ايتا بەرسەڭىز، اڭگىمە بىتپەيدى. قازاقستاننان باستاپ، وسىناۋ تۇركى مەملەكەتتەرى سانسىز قازبا بايلىعى، قىرۋار ەنەرگيا كوزى مەن مول مۇمكىندىككە يە تۇركى حالىقتارى ءبىر بولۋى كەرەك. ءبىر بولۋ ارقىلى كۇشتى دە، قايراتتى بولادى. بۇل جولدا قاجەتتى دۇنيەنىڭ ءبارى دە ءوز قولىمىزدا. وسىناۋ ۇلكەن ىستەردىڭ نەگىزى مەن العىشارتى بىلىمدە، تىلدە جانە مەكتەپتە جاتىر. ارينە مەملەكەت، ۇكىمەت، باسشىلارىنىڭ ءوزارا تۇسىنىستىگى مەن ورتاق ماقساتتارى دا ۇلكەن ماڭىزعا يە.
تۋىسقان حالىقتىڭ وكىلى بولعاندىقتان الماتىعا كەلگەننەن وسى كۇنگە دەيىن ەشقانداي جاتتىق كورمەدىك، شەشتەتۋ سەزبەدىم. ۇزدىكسىز شاقىرتۋلار مەن ىستىق-ىقىلاستارعا ەرەكشە ريزامىن. مۇنىڭ ءبارى دە مەنىڭ تۇرىك بولعانىم ءۇشىن. تۇرىكشە سويلەي باستاسام بولدى، ادامداردىڭ جۇزدەرى كۇلىمدەپ، تۇركيانىڭ قالالارىن ايتىپ، قاي قالاسىنان كەلگەنىمدى سۇراي باستايدى. مۇنداي ىقىلاستى باسقا شەت ەلدەن كەزدەستىرە المايمىن. ستامبۇلدا، انكارادا قازاق ابايدان باستاپ، قازاق زيالىلارىنا كوشە، داڭعىل اتاۋلارى بەرىلدى. بۇل وتە ماڭىزدى. جاقىندا الماتىدا اتاتۇرىككە ارناپ، ەسكەرتكىش اشىلدى. باسقا مەملەكەتتە ءجۇرىپ، مەملەكەتىمىزدى قۇرۋشى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەسكەرتكىشىن كورۋ ءسوزدىڭ بەرەرى سەزىمىنەن اسىپ تۇسەتىن حال.
باسقا ەلدەردىڭ تاريحىنان شەكتەن شىققان بوپسالاۋ مەن جانشىپ تاپتاۋعا تولى جاعدايلاردى كورەسىز. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا اسقان قاتىگەزدىك پەن ناقاقتان-ناقاق بىرەۋگە سوقتىعىسۋ سەكىلدى وقيعالاردى كەزدەستىرمەيسىز. قايتا تۇركى بالاسىنىڭ تابانى تيگەن جەردە بەيبىتشىلىك پەن جاقسىلىق قالىپتاسىپ، جايدارى مادەنيەت سالتانات قۇرعانىن كورۋگە بولادى. سول تۇركى بالاسى بۇگىن بىرىگۋ ارقىلى بولاشاققا ۇكىم ايتار تۇلعالاردى قالىپتاستىرادى. ەندىگى الەمدىك ليدەرلەر تۇركى حالىقتارىنىڭ اراسىنان شىعاتىن بولادى. ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىز كولگە تامعان تامشىدايىن وسى جولعا جاراپ جاتسا قانداي باقىت؟! جاستارعا وسىنى ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. الماتىداعى كەيبىر جوو ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە وسى تاقىرىپ بويىنشا ءدارىس تە بەردىم. وسى ويلارىمدى قازاق جاستارىمەن ءبولىسىپ وتىرامىن.
تۇركى الەمى تۇركىلەردىڭ جاھاندىق، ۇلتتىق مەنى. ون ءۇش جاسىمنان بەرى مەن وسىناۋ ۇلتتىق، ۇلتشىلدىق رۋحتا ەر جەتتىم. جازىپ ءجۇردىم، ايتىپ ءجۇردىم. ءومىر جولىمدا تۇركى الەمىنىڭ ىشىندە جۇمىس جاساپ، قىزمەت اتقاراتىنىما سەنەتىن ەدىم. سول سەنىم مەنى بۇگىن الماتىعا الىپ كەلدى.
ۇستازدىق جانە ديپلوماتيالىقتان اقىندىق تا ونەرىڭىز بار ەكەن. اڭگىمەمىزدى شىعارماشىلىعىڭىز تۋرالى سۇراقپەن جالعاستىرساق.
ەڭ العاشقى كىتابىم، ولەڭدەر جيناعى جاريالانعاندا جاسىم 18-دە ەدى. سوڭعى شىققان كىتابىمنىڭ اتى «دە بولەك». 26 جىلدىق ۇستازدىق تاجىريبەلەر مەن مۇعالىمدىك پىكىرلەرىمدى، ەستەلىكتەرىمدى توپتاستىرعان ەڭبەك. ادام بالاسىندا سىپايلىق پەن قاراپايىمدىلىق بولماسا، ودان ەرتەڭىن ويلاپ ارەكەت ەتەتىن كىسى شىقپايدى. تەرەڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسپايدى. مانساپ ۋاقىتشا بەرىلگەن سىناق قانا. بيلىك يەسى بولىپ، تۇرعاندا سىپايىلىق، قاراپايىمدىلىق جانە ادامگەرشىلىك سياقتى قاسيەتتەرىڭىزدى قانشالىقتى قورعاي الاسىز، سونشالىقتى ماڭىزدى. وسىناۋ قاسيەتتەردى ءتۇسىندىرىپ، ۇعىندىرىپ ادام بويىنا سىڭىرەتىن ارينە ۇستازدار. اتالعان سوڭعى كىتابىمدا وسىنداي دۇنيەلەردى جەتكىزۋگە تىرىستىم. مەنى جەتىلدىرگەن، بۇل كۇندەرگە كەلۋىمە سەبەپكەر بولعان، سول جولدا ەڭبەك ەتكەن ۇستازدارىمىز ءۇشىن كىتابىمنىڭ اتىن «دە بولەك» دەپ قويۋ ارقىلى ولاردىڭ ىستەرىنىڭ وسىنشالىقتى تەرەڭ ءارى تىڭعىلىقتى ەكەنىن، نارسەنى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن ءتۇسىندىرۋدى تالاپ ەتەتىن جاۋاپكەرشىلىكتەرى جوعارى ەكەنىن كورسەتكىم كەلدى.
مەنىڭ ەڭ ۇلكەن ابىرويىم دا، ماقتانىشىم دا ۇستاز بولعاندىعىم. الماتىعا ورنالىسىپ، وسى قىزمەتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن مەڭگەرۋ بارىسىندا ۇستازدىقتان ءبىراز قول ءۇزىپ قالدىم. الايدا، كوپ ۇزاتپاي، قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق قىزدار ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس بەرۋدى باستادىم. بىلگەنىمدى جاستارمەن بولىسۋدەن ارتىق عانيبەت جوق سياقتى. ساباقتارىمنىڭ بارىندە مۇعالىمدىك تۋرالى ايتۋدان شارشامايمىن. ۇستازدىق باعاسى بيىك ابىروي. ءدال وسىلاي اۋمالى-توكپەلى زاماندى تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ۇستازدارى مويىندارىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك بار ەكەنىن تەرەڭىنەن ءتۇسىنۋ كەرەك. «دە بولەك» كىتابىم دا وسى ماقساتتا تۋعان ەڭبەك.
«دە بولەك» كىتابىڭىزدا قانشا ءبولىم بولسا، بارىنە دە «ۇستاز كىم؟» دەگەن تاقىرىپ قويىپسىز. ءسىزدىڭ شە، ۇستاز كىم؟
ۇستاز جاقسىلىقتىڭ – جارشىسى. ۇستاز ساعىنىشتىڭ ساعىمى. بارىنەن بۇرىن ۇستاز بولاشاقتىڭ – جارقىن جەتەكشىسى. يگىلىككە تولىق بولاشاق قالاساڭىز، جەتەكشىڭىز بەن بەت تۇزەر باعىتىڭىز – ۇستازىڭىزدىڭ ۇلاعاتتى ءسوزى بولۋى ءتيىس.