Osy kúni «telefonyńyz bar ma?» dep suraýdyń ózi artyq. Smartfon – bizdiń kúndelikti ómirimizdiń, jumysymyzdyń, tipti qarym-qatynasymyzdyń ajyramas bóligine aınaldy. Asyqqanda: «vatsapqa jazam», «ınstagramnan jiberemin» degen sózder – jaı tirkes emes, qalyptasqan daǵdy. Ásirese aqparat, medıa, bıznes salasynda jumys isteıtinder úshin smartfon – izdenýdiń, aýdıtorıamen baılanys ornatýdyń, tipti tabys tabýdyń basty quraly.
Alaıda qaltadaǵy «múmkindiktiń» ýaqytty urlap, tipti densaýlyqty bildirmeı qurtyp jatqanyna kópshilik bas qatyra qoımaıtyn sıaqty.
Smartfon – qural ma, baqylaý ma?
Smartfon jaı ǵana baılanys quraly emes. Ol – jahandyq baqylaý quralyna aınalǵan tehnologıa. Qaıda júrgenimiz, kimmen sóıleskenimiz, ne izdegenimiz – bári de tirkelip, taldanyp jatyr. Bul aqparat kimniń qolynda, qaıda ketip jatyr – bul jaǵy kóbine kómeski.
AQSH Ulttyq qaýipsizdik agenttiginiń (NSA) burynǵy qyzmetkeri, kıberqaýipsizdik mamany Edvard Snoýden smartfondy «aqparat jınaýdyń eń ońaı quraly» dep ataıdy. Onyń aıtýynsha, smartfondardaǵy kamera, mıkrofon, sensorlar – adamnyń árbir áreketin baqylaýǵa múmkindik beredi.
Muny 2021 jyly álemdik rezonans týdyrǵan «Pegasus Project» atty zertteý dáleldedi. Onda smartfonǵa arnaıy baǵdarlama ornatý arqyly qurylǵy ıesiniń barlyq derekterine – habarlamasynan bastap, kamera men mıkrofonyna deıin – ruqsatsyz qol jetkizý múmkin bolǵany anyqtaldy.
Smartfonnan sanaly túrde bas tartqandar bar ma?
Sıfrlyq ǵasyrda smartfonsyz ómir súrý – sırek, biraq múmkin. Mundaı qadamǵa adamdar ártúrli sebeppen barady: qaýipsizdik, zeıindi basqarý, ýaqytty únemdeý nemese otbasyǵa kóbirek kóńil bólý maqsatynda.
Qazaqstandyq mysaldar:
• Gúlden Tólegen, kópbalaly ana
Bala tárbıesine beı-jaı qaramaıtyn ana jazǵy demalysta balalaryna telefon ustaýǵa tyıym salǵan. Onyń aıtýynsha, «telefon – ýaqyttyń ári densaýlyqtyń jaýy». Qazir Gúldenniń balalary eki aıdan beri kitap oqyp, úıirmege qatysyp, bir-birimen oınap, ýaqytty telefonda tekke ótkizbeıtin bolypty.
• Azamat Skakov, koých.
Cýret: www.youtube.com/@Azamat.SKAKOV
Ol úıinde telefon kirgizýge bolmaıtyn arnaıy «cellphone-free zones» engizgen: asúı men jatyn bólmede gadjet qoldanýǵa bolmaıdy. Óziniń ádet qalyptastyrý álippesin jasaǵan ol jumysy áleýmettik jelilermen, telefonmen tikeleı baılanysty bolsa da, bir kúnde telefonǵa 40-50 mınýttaı ǵana kóńil bóledi eken.
• Akademık Asqar Jumadildaev
Sýret: abai.kz
Onyń telefon ustamaıtyny biraz adamǵa belgili. Odan nelikten telefon ustamaıtynyn suraǵan suhbattarynyń bárinde únemi: «Maǵan telefon kerek emes. Kerek adam ózi taýyp alady», – dep qysqa ǵana qaıyrady. Fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, profesor Asqar aǵanyń telefonǵa kelgende «óz esebi» bar shyǵar. Bálkim, ǵylymdaǵy jetistikteriniń qupıasy da telefonǵa «baılanbaýynda» shyǵar.
• Nurtóre Júsip, Senat depýtaty.
Kóbine batyrmaly telefon qoldanady, smartfondy tek qajetti qosymshalar úshin ǵana paıdalanady. «Áleýmettik jelini kúnine bir ret qana jumystan tys ýaqytta ǵana sholyp shyǵýǵa tyrysamyn», – deıdi ol.
«Qazir telefon ustamaıtyn adamdar sırek. Men biletin azamattardyń ishinde akademık Asqar Jumadildaev telefon ustamaıdy. Sonymen birge, qazaqtyń Syrbaı Máýlenov degen myqty aqynynyń uly Qasym degen azamat bar. Sol kisi de telefon ustamaıdy dep estip edim», - deıdi ol.
Smartfony bola tura, depýtat myrza ózi aıtqandaı «Nokia degen baıaǵy baılanysqa arnalǵan telefonǵa» basymdyq beredi eken.
«Óte yńǵaıly. Onyń ishinde sýretke túsiretini, dybys jazatyny, bolmasa, basqa artyq qondyrǵylar joq. Al smartfon úlgisindegi telefondy vatsap jelisin paıdalanǵan kezde, komýnaldyq tólemderde banktik, sosyn basqa da máselelerde kómegi tıetin bolǵan kezde ǵana ustaımyn», - deıdi ol.
Nurtóre Júsiptiń baıqaýynsha, AQSH-taǵy adamdar smartfonǵa bizdegideı telmirip otyrmaıdy. «iPhone otany – Amerıka. Biraq kóshede olardyń telefonǵa úńilip júrgenin kóp kórmeısiń», – deıdi ol.
Bıznes elıtasynyń tańdaýy
Tehnologıa salasyndaǵy alpaýyttar men álemdik yqpaldy tulǵalardyń ózi smartfonnan bas tartýǵa nemese ony shekteýge tyrysady:
• Pavel Dýrov (Telegram) – smartfondy SIM-kartasyz tek testileý úshin ǵana qoldanady. Baılanysqa noýtbýk paıdalanady.
• Ýorren Baffet – tek 2020 jyly iPhone-ǵa kóshkenshe batyrmaly telefondy qoldanǵan.
• Evgenıı Kasperskıı – qaýipsizdigi joǵary KasperskyOS negizindegi qurylǵyny paıdalanady.
• Stıv Djobs, Bıll Geıts, Krıstofer Nolan, Elton Djon – óz balalary men otbasylarynda gadjet qoldanýdy shektegen.
Bul – tehnologıadan bas tartý emes, ony basqarýdyń sanaly tásili bolar.
Memlekettik deńgeıdegi saqtyq
Smartfondy shekteý jeke bastyń tańdaýy ǵana emes. Joǵary laýazymdy saıasatkerler de aqparattyq qaýipsizdikke basa mán beredi:
• Angela Merkel – tyńshylyqqa qatysty daý shyqqan soń shıfrlanǵan BlackBerry-ge aýysqan.
• Barak Obama – prezıdent kezinde qaýipsizdigi shekteýli, arnaıy ruqsatpen qoldanylatyn iPhone úlgisin paıdalanǵan.
Ólsheýli ómirdiń qansha ýaqyty smartfonǵa ketedi?
Sıfrlyq zamanda telefonǵa telmirip otyrǵanymyzdy ózimiz de baıqamaı qalamyz. Adam kúnine orta eseppen 5 saǵat 48 mınýtyn smartfonǵa jumsaıdy eken. Iaǵnı, bir jyldyń 88 kúni!
Onlaın testter adamnyń smartfonǵa qarap ótkizetin ýaqytyn ómir jyldaryna shaqqanda naqty sandarmen kórsetedi. Mysaly, eger adam kúnine 11 saǵat ekranǵa qarap ómir súrse, aldaǵy 49 jyl ishinde onyń 22 jyly telefonǵa úńilýmen ótedi.
Al osy ýaqyt ishinde ne isteýge bolar edi?
• 24 000-nan astam kitap oqýǵa;
• 2 000-ǵa jýyq marafon júgirip ótýge;
• 300-den astam shet tilin meńgerýge;
• 245 roman jazýǵa;
Ekran ýaqyty – únsiz ury
Heineken kompanıasynyń halyqaralyq saýalnamasyna sáıkes:
• Zýmerlerdiń 10%-y smartfonmen kúnine 12 saǵattan artyq ýaqyt ótkizedi;
• 62%-y onlaın qarym-qatynastan sharshaǵanyn moıyndaǵan;
• 52% – jańalyqtar men habarlamalardy baqylap otyrý psıhologıalyq qysym týdyratynyn aıtqan;
• 64% – 90-jyldardy saǵynady, sebebi ol kezde adamdar betpe-bet sóılesip, shynaıy qarym-qatynas bolatyn.
Smartfon – quldyq pa, qural ma?
Smartfonnan tolyq bas tartý – batyl, keıde shekten shyqqan sheshim sıaqty kórinýi múmkin. Biraq bul – árkimniń sanaly tańdaýy. Bastysy – tehnologıany basqarý, tehnologıaǵa baǵynbaý. Smartfon – qural ǵana. Ol bizdiń ýaqytymyzǵa, nazarymyzǵa, ómirimizge ıelik etpeýi kerek.