Қазақстан – сан ұлттың ортақ үйі, бейбіт өмірдің берекелі бесігі. Сол елдің бір бөлшегіне айналған күрд халқы да бүгінгі қоғамда өзіндік орнын тауып, татулық пен түсіністіктің жарқын үлгісін көрсетіп келеді. Жуырда Астанада өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының 30 жылдығына арналған сессияға қатысып, этносаралық келісімге қосқан үлесі үшін марапат алған «Барбанг» Қазақстан күрдтері қауымдастығы басқарма кеңесінің төрағасы Рафик Якубович Мирзоевпен ұлттық бірлік, мәдени мұра, қазақ пен күрд халықтарының ұқсастығы жайлы әңгімелестік.
Рафик Якубович, күні кеше Астанада өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының 30 жылдығына арналған сессия жиынына барып қайтқаныңызды естідік. Сол жиында марапат алғандардың бірі өзіңіз екенсіз. Әңгімені содан бастасақ.
Иә, ол жиынға қатысқаным рас. Астанада өткен Қазақстан халқы ассамблеясының 30 жылдығына арналған сессияға қатысқаныма қуаныштымын. Мен үшін бұл оқиға қоғамдық өмірге белсенді қатысатын адам ретінде ғана емес, сонымен қатар көпұлтты Қазақстанды мақтан тұтатын күрд ұлтының өкілі ретінде де маңызды. Мені еліміздегі этносаралық келісімді нығайтуға және күрд этносын дамытуға қосқан үлесім үшін марапаттады. Мен бұл марапатты жеке мойындау ретінде ғана емес, бүкіл этносымыздың еңбегін жоғары бағалау ретінде қабылдаймын. Халықтар Ассамблеялары басқа елдерде, мысалы, Ресей мен Қырғызстанда да бар екенін атап өткім келеді. Дейтұрғанмен, Қазақстан халқы Ассамблеясының мәртебесі айтарлықтай жоғары. Атап айтқанда, Ассамблея Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына 5 депутат сайлауға құқылы. Бұл барлық этностардың елдің саяси өміріне қатысатынын көрсетеді және әр халыққа деген сенім мен құрметтің жоғары деңгейін көрсетеді. Ассамблеяның 30 жыл ішінде Қазақстан халықтары арасындағы бірлікті, достық пен келісімді нығайту үшін көп нәрсе жасалды. Мен осы маңызды процестің бір бөлігі екенімді мақтан тұтамын және ортақ еліміз - Қазақстанды дамытуға әлі де көп үлес қосамын деген үміттемін.
Қазақстан күрдтерінің «Барбанг» қауымдастығын қай жылдан бері басқарып келесіз? Жалпы елімізде қанша күрд өкілі бар? Қазір олар негізінен қай салаларда көрініп жүр?
- Мен 1993 жылы құрылғаннан бері «Барбанг» Қазақстан күрдтер қауымдастығының мүшесімін, ал 2021 жылдан бастап осы ұйымның басқарма кеңесін басқарамын. Мен үшін бұл — этносаралық келісімді нығайтуға және күрд этносының қазақстандық қоғамның ажырамас бөлігі ретінде дамуына ықпал ететін құрылымды басқарудың зор абыройы мен зор жауапкершілігі. 2021 жылғы санақ деректері бойынша Қазақстанда 47 948 күрд тұрады, бұл елдің жалпы халқының шамамен 0,25% құрайды. Күрдтер бизнесте, білім беруде, ғылымда, мәдениетте, спортта және мемлекеттік құрылымдарда белсенді. Біздің этнос өкілдері өздерінің мәдени ерекшеліктерін сақтай отырып, елдің дамуына елеулі үлес қосатынын мақтан тұтамыз. Бірақ мен одан да маңызды ойды атап өткім келеді: Мен өзімді «Қазақ елінің күрд баласы» — қазақ халқының күрд ұлымын деп санаймын. Бұл біздің ортақ философиямыз бен ойлауымызға айналуы тиіс екеніне сенімдімін: біз әртүрлі халықтар емеспіз, біз қазірдің өзінде біртұтас Қазақстан халқымыз. Бұл қоғамды біріктіруге, барлық мәдениеттерді құрметтеуге және бірыңғай азаматтық кеңістік құруға бағытталған Қазақстанның ойластырылған мемлекеттік этносаясатының қорытындысы. Менің тағдырым — Қазақстанда әрбір этнос өзінің бірегейлігін сақтап қана қоймай, біртұтас Қазақстан халқының толыққанды бөлігіне айналуының айқын дәлелі. Бұл біз мақтан тұтуға құқылы және келесі ұрпаққа беруіміз керек жетістік.
Сізді ұлтаралық татулықты нығайту саласындағы қоғамдық қызметке итермелеген басты себеп не?
- Қоғамдық қызметпен айналысуға деген ұмтылыс жас кезімде қалыптасты. Арменияда дүниеге келген мен көпұлтты ортада өстім, бұл маған басқа халықтардың мәдениетіне де құрметпен қарауды үйретті. 1990 жылдан бері Қазақстанда тұрамын, бұл жерде мен тек баспана ғана емес, сонымен бірге этностар арасындағы бейбітшілік пен келісімді бағалайтын орта таптым. Қазақстан – әрбір адам өзін біртұтас халықтың бір бөлігі ретінде сезінетін бірегей мемлекет. Бұл мені ұлтаралық келісімді нығайту жөніндегі қызметке шабыттандырды. Менің қалыптасуымда Президент Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың идеялары, оның толеранттылық пен азаматтық бірлік қағидаттарына адалдығы маңызды рөл атқарды. Менің марқұм ағам — Князь Ибрагимович Мирзоев 2003-2021 жылдар аралығында Қазақстан күрдтер қауымдастығының президенті болды, ол кісінің халыққа қызмет етуге адалдығы мен тәлімгерлігі маған айтарлықтай әсер етіп, менің де осы жолды таңдауыма ағамның ықпалы болды.
Қазақ елінің бірлігін нығайтуда ана тілді, ұлттық мәдениетті сақтаудың рөлі қандай деп ойлайсыз?
- Ана тілі мен ұлттық мәдениет — адамның өзін-өзі тануының негізі. Адам өз халқының салт-дәстүрлерін біліп, бағалаған кезде, ол өзіне сенімді және тұрақты болады, демек, басқаларға жақын болады. Өз тамырына деген құрмет басқаларға деген құрметті тудырады. Қазақстанда көптеген этностар тұрады, олардың әрқайсысының өзіндік бірегейлігі бар. Бірақ бәрімізді біртұтас қазақстандық бірегейлік біріктіреді және бұл мәдениеттің берік іргетасынсыз — қазақ және басқа этностарсыз мүмкін емес. Мен еліміздің мемлекеттік этносаясатын қолдаймын, ол тілдік және мәдени әртүрлілікті сақтай отырып, мемлекеттік тілді, қазақ тілін біріктіруші принцип ретінде дамытудың маңыздылығын көрсетеді. Бұл әркім өзін керек және құрметті сезінетін жетілген, тұрақты қоғамды құрайды. Мәдениет пен тіл жай ғана мұра емес, бұл ұрпақтар мен халықтар арасын байланыстыратын алтын көпір. Оны сақтап, қорғап, нығайту керек.
Сіздің ойыңызша күрдтер мен қазақтар арасында ұқсастықтар бар ма? Болса, қандай? (мүмкін мінезінде, салт-дәстүрінде)
- Білесіз бе, Қазақстанда осынша жыл тұрғалы байқағаным және көзімнің жеткені: шын мәнінде күрдтер мен қазақтар арасында ұқсастық пен ортақ құндылықтар өте көп. Мәселе тек екі халықтың тарихта қиын кезеңдерінен бастан кешкендіктерінде ғана емес, өмірге деген көзқарасымызда, әлемді қалай қабылдайтынымызда және біз үшін ненің маңызды екенінде. Біріншіден, бұл — қонақжайлылық. Бізде, күрдтер де қазақтар сияқты қонақты Құдайындай сыйлайды. Қонақ келсе, уақыт пен жағдайға қарамастан, ең жақсы дастарханын алдарына жаяды. Бұл жай ғана дәстүр емес — бұл халықтың жанының бір бөлігі. Екіншіден, үлкенге құрмет. Қазақтарда да, күрдтерде де ақсақалдың сөзі — заң. Біз үлкендердің сөзін тыңдаймыз, кеңесеміз, олардың тәжірибесіне құрметпен қараймыз. Мұндай тәрбие бізге бала кезден сіңірілген.
Күрдтер, қазақтар сияқты, табиғатпен үйлесімді өмір сүруге дағдыланған, еркіндікті, кеңдікті жақсы көретін көшпелі халықтар. Бұл әндерде де, поэзияда да, күшті, намысшыл да ашық мінезіздеріндеь байқалады.
Бұдан бөлек, бізді біріктіретін тағы бір маңызды нәрсе — ортақ дініміз. Күрдтердің де, қазақтардың да басым бөлігі исламды ұстанады, бұл бізді рухани тұрғыдан жақындастырады. Дін бізге мейірімділік, әділеттілік пен жақынға деген құрмет секілді құндылықтарды сақтауға көмектеседі, бұл ортақ болмысымызды нығайтады.
Күрдтер мен қазақтардың көпшілігі исламды ұстанады және бұл бізді рухани біріктіреді. Дін бізге мейірімділік, әділеттілік және көршілерімізді құрметтеу құндылықтарын сақтауға көмектеседі, бұл біздің ортақ болмысымызды нығайтады.
Екі ұлт та тамырын тереңге жайған тарихына үлкен құрметпен қарайтын халықтармыз. Менің ойымша, бұл біздің тіліміздің әртүрлілігі мен орналасқан жерімізге қарамай, екі ұлтты соншалықты жақын етеді.
Соңғы 10–15 жылда Қазақстандағы этностар арасындағы қарым-қатынас қалай өзгерді деп ойлайсыз?
- Соңғы 10-15 жылда Қазақстандағы этносаралық жағдай айтарлықтай жақсарды. Кеңірек айтатын болсақ, тәуелсіздік алған жылдардан бері түбегейлі өзгерістер көп болды. Мемлекеттің дана саясаты мен Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың қолдауының арқасында этносаралық қатынастар орнықты әрі жетіле түсті. Бүгінде бәріміз - әртүрлі этностардың өкілдері-біртұтас Қазақстанның толыққанды азаматтарымыз. Еліміз ортақ, соған сай Елтаңбамыз бен туымыз да ортақ. Біз шығу тегі жағынан ерекшеленеміз, бірақ Қазақстан халқы ретінде біртұтас елміз. Мәдени ортаның қалай өзгергені ерекше байқалады. Егер бұрын бір дастарханның артында әр түрлі халықтардың ұлттық тағамдары болса, бүгінде бешбармақ, қазы-карта, нан — бізді дәстүр мен мәдениетте біріктіретін барлық нәрсе ортақ асымызға айналды.
Бүгінде адамдардың көбі жұмысқа, сабаққа қазақ ұлттық киімінің бар киімдер киетін болған. Мен бұны дұрыс деп санаймын. Себебі, ұлттық киім де бірліктің белгісі іспетті. Өз басым көп жерде қазақтың ұлттық киімін қуана әрі ерекше мақтанышпен киіп жүремін, қай жерде жүрсем де мені Қазақстанның бір бөлшегі ретінде қабылдайды. Қол жеткізілген жетістіктерге қарамастан, этносаралық келісім — бұл үнемі назар мен күш-жігерді қажет ететін процесс. Бірақ бүгінде еліміздегі бірлік пен өзара сыйластықтың негізі нығая түсті.
Ұлттар арасындағы достықтың белгісіне айналған сәтті бірлескен жобалар бар ма?
- Қазақ және күрд халықтары арасында достық пен өзара түсіністікті бейнелейтін түрлі жобалар іске асырылуда. Күрд халқының этносаралық келісімді нығайтуға белсенді ықпал ететін Қазақстан халқы Ассамблеясы ұйымдастыратын іс-шараларға қатысуы жарқын мысалдардың бірі болып табылады.
1 наурызда атап өтілетін Алғыс айту күні халықтар, соның ішінде қазақтар мен күрдтер арасындағы ынтымақтастықтың маңызды символына айналды. Бұл елдегі бейбітшілік пен келісім үшін алғыс білдіретін күн. Наурыз көктем мен жаңару мерекесі ретінде түрлі этностарды біріктіріп, бірлік пен өзара бір-бірін қолдауды қалыптастырады.
Сонымен қатар, аз қамтылған отбасыларға көмек көрсетуге, денсаулықты сақтауға, сондай-ақ білім беруді дамытуға бағытталған бірлескен әлеуметтік жобалар белсенді дамып келеді. Бұл бастамалар қазақтар мен күрдтер арасындағы өзара түсіністікті нығайтуға, олардың әлеуметтік интеграциялануына мүмкіндік туғызуға көмектеседі. Бірлескен мәдени іс-шаралар, фестивальдар, көрмелер мен қайырымдылық акциялары құрмет пен ынтымақтастықты нығайта отырып, осы халықтар арасында берік байланыс орнатуда маңызды рөл атқарады.
Сіз үшін Қазақстан халқының бірлігі күні нені білдіреді?
- Мен үшін Қазақстан халқының бірлігі күні - бейбітшілік, достық және өзара түсіністік құндылықтарын бейнелейтін ерекше мереке. Бұл күнді атап өту туралы шешім 1995 жылы қабылданды, ал 1996 жылдан бастап 1 мамыр ресми түрде Қазақстан халқының бірлігі күні болды.
Әлемнің көптеген елдерінде 1 мамыр жұмысшылардың еңбек және ынтымақтастық күні ретінде атап өтіледі, бірақ біздің елімізде бұл күн ерекше маңызға ие болды. Бұл Қазақстанның халықтар арасындағы бейбітшілікті сақтауға, достықты дамытуға және мәдени әртүрлілікті құрметтеуге көп көңіл бөлетін мемлекет ретіндегі бірегейлігін көрсетеді.
Мен үшін бұл мереке бірлік пен келісімді бағалаудың қаншалықты маңызды екенін еске салады, өйткені олар тұрақтылықтың, бейбітшіліктің және біздің ортақ болашағымыздың негізі болып табылады. Қазақстан халқының бірлігі күні біздің этникалық және мәдени әртүрлілігімізге қарамастан, бәріміз бір ұлт екенімізді еске салады.
Бірлік - бұл жай ғана әдемі сөз емес, бұл күнделікті еңбек, бір-біріне деген құрмет, халықтар арасындағы достықты сақтауға деген ұмтылыс. Бірліксіз мықты мемлекет құру мүмкін емес, даму мен өркендеуге қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан мен үшін бұл күн – елімізді мақтан тұту және болашақ ұрпақ үшін бейбітшілік пен келісімді сақтау жауапкершілігі.
Күрд қауымдастығы бұл күнді қалай атап өтеді және биыл қандай іс-шаралар жоспарланған?
- Күрд этносы Наурыз, Алғыс айту күні, Қазақстан халқының бірлігі күні және тіл күні сияқты мерекелерге белсенді қатысады. Наурыз айында біз мұрамызды көрсете отырып, мәдени іс-шаралар мен жәрмеңкелер ұйымдастырамыз. Алғыс айту күні біз мұқтаждарды қолдау мақсатында қайырымдылық акцияларын өткіземіз, ал Қазақстан халқының бірлігі күні этносаралық келісімді нығайтатын іс-шараларға қатысамыз. Тіл күні біз үшін ана және мемлекеттік тілдерді құрметтеу күні ретінде маңызды. Сондай-ақ, біз Қазақстан Республикасының азаматтарына көмек пен қолдау көрсетуге бағытталған түрлі әлеуметтік және қайырымдылық бастамаларды белсенді қолдаймыз. Бұл мерекелер Қазақстан этностары арасында достық пен өзара түсіністікті нығайтуға көмектеседі.