Өткен аптада Қазақстанда танымал мессенджерлер — Telegram және WhatsApp жаппай істен шықты. Бұл бірінші рет болып отырған жағдай емес. Республика тұрғындары Ресей Федерациясындағы интернет-ресурстардың бұғатталуы немесе баяу жұмысы еліміздегі интернет желісіндегі ақауларға себеп болуы мүмкін екенін байқады. Өкінішке орай, мұндай жағымсыз «сәйкестіктер» жиі кездесетін жағдайға айналды. Taspanews.kz редакциясының корреспонденті бұл жағдай кездейсоқтық па, әлде жүйелі проблема ма екенін анықтау үшін танымал сарапшылармен сұхбаттасты. Сонымен қатар, Қазақстанның әлеммен интернет байланысы қалай жүзеге асырылып жатқанын және Ресеймен арадағы қарым-қатынастар нашарлаған жағдайда не болуы мүмкін екенін сұрады.
Қазақстандағы интернет тәуелділігі: Ресей Федерациясымен байланыс
Бүгінгі таңда ғаламтор қоғам өмірінде маңызды рөл атқарады, бірақ барлық елдерде сенімді интернет инфрақұрылымы жоқ. Әсіресе, аз қамтылған желілері бар, сенімді кабельдік инфрақұрылымы мен резервтік желіаралық байланыс жүйелері жоқ мемлекеттерде интернет жұмысының тоқтап қалу немесе бұзылу ықтималдығы жоғары. Өкінішке орай, Қазақстан мен Орталық Азияның басқа да елдері осындай «ыңғайсыз» жағдайда тұр. Көптеген пайдаланушылар біле бермейтін факт — әлем бойынша интернет-трафиктің негізгі үлесі талшықты-оптикалық кабельдер арқылы өтеді, бұл кабельдер әлемдік мұхиттардың түбі мен елдердің құрлықтық бөліктерінің бойымен мыңдаған шақырымға созылады.
Digital Rights Center Qazaqstan заң фирмасының сарапшысы, Қазақстандағы Internet Freedom бастамасының құқық қорғаушысы Елжан Қабышевтің айтуынша, қазақстандықтар интернетті күнделікті өмірде пайдалану кезінде оның бүкіл жұмыс процесін толық түсінбейді. Мобильді интернет немесе Wi-Fi «бұлт» секілді көрінгенімен, негізінде негізгі ғаламтор трафигі кабель арқылы өтеді. Спутниктік интернет бар, бірақ оның Қазақстандағы үлесі өте аз. Қазақстандағы абоненттердің көпшілігі интернетті талшықты-оптикалық кабель арқылы алатын байланыс операторларымен шарт жасасады.
Егер картаны зерделейтін болсақ, Қазақстанның халықаралық магистральдық интернет-жол өткелдерінің интернационалдық желісінің бір бөлігі ғана екені анық. Бұл жауапкершілік пен тәуекелді де жүктейді. Нәтижесінде, желі арқылы басқа елдерге тәуелділік пайда болады.
Қазақстан: трафиктің негізгі буыны ма?
Интернет-кабельдердің Қазақстанға «кіруінің» негізгі сызықтары республиканың солтүстік бөлігінде орналасқан және Ресей арқылы өтетін интернет-кабельдердің жалғасы болып табылады. Осылайша, Қазақстан бүкіл Орталық Азия үшін интернет-трафиктің негізгі буынына айналды.
Қытай арқылы да шағын кабель бар, бірақ оның әлеммен интернетке қосылу үлесі өте аз және шамамен бес пайызды құрайды. Осы негізде, Ресей әрбір қазақстандық үшін интернетке қолжетімділікті қамтамасыз етуде шешуші рөл атқаратынын түсіну қажет.
Ресей Қазақстандағы ғаламторды «кесіп тастай» ала ма?
Интернетке тәуелсіздік мәселесі бойынша сарапшылардың пікірі көңіл көншітпейді. Елжан Қабышевтің айтуынша, Ресей өз қалаған кезде немесе дипломатиялық қатынастар нашарлаған жағдайда Қазақстан және бүкіл Орталық Азия үшін интернетке қолжетімділікті шектей алады. Бұл өшіру демонстрациялық сипатқа ие болмайды, ресми нұсқада «штаттан тыс жағдай орын алды және жөндеу жұмыстары белгісіз уақытқа дейін созылуы мүмкін» деп жазылуы мүмкін.
Фото: Taspanews.kz дереккөзі
Қазіргі уақытта интернет-кабельді «кесу» жағдайлары тіркелмеген, бірақ мұның қандай салдары болуы мүмкін екені белгісіз. Трафик бұғатталған немесе баяулаған жағдайда, бүкіл аймақ қарым-қатынастан бастап қор нарықтары мен биржалардағы проблемаларға дейінгі күрделі мәселелерге тап болуы мүмкін.
Михаил Климарев, Интернетті қорғау қауымдастығының директоры да осындай пікірде. Оның айтуынша, Қазақстан өзінің орналасуына байланысты интернет тәуелділікке тап болған. Орталық Азия елдеріне барлық желілік трафик Ресей арқылы өтеді, сондықтан Ресей Федерациясында желі проблемалары болса, бұл бүкіл аймаққа әсер етеді.
Қазақстандағы интернеттің негізгі жеткізушісі «Қазақтелеком» болып табылады, ол ресейлік SOVAM компаниясынан барлық желілік трафикті алады. Осылайша, Қазақстанның интернет инфрақұрылымы Ресейге айтарлықтай тәуелді.
Қазақстандағы интернеттің Ресей Федерациясына тәуелділігі елдің ақпараттық қауіпсіздігіне және желілік тұрақтылығына үлкен қауіп төндіреді. Тәуелсіз интернет инфрақұрылымын дамыту Қазақстан үшін маңызды мәселе болып табылады, әсіресе, болашақтағы ықтимал жанжалдар мен келіспеушіліктер жағдайында.