Жап-жасыл желекке оранған шағын ғана кент. Арба жеккен ат пен жаяу жүргіншілер ғана шағын шаһардың ажарын кіргізгендей. Биік қара ағаштар, сылдырап аққан арық суы көше бойына ерекше көрік берген. Небәрі 300 мыңға жуық тұрғыны бар шаһардың 30-жылдардың соңы, яғни соғыс алдындағы көрінісін осылай елестетуге болады. Бұл кезде қала басшылығына (1939-1941) Хасен Байұзақов келді.
Қалалық атқару комитетінің төрағасы болған ол көріктендіру, көгалдандыру жұмыстарына басым сипат берді. Қалаға жаңа мәдениет алып келуде жаңа бетбұрыстарға жол ашты. Қысқасы, өзгелердің тәжірибесіне сүйене отырып, қала деген ұғымның араб тілінен аударғанда мәдениет деген мағына беретінін де ерекше ескеріп, екшей келе жаңа үлгідегі қала салу үрдістеріне бет бұрды.
Бұл ретте ең алдымен қалада шағын өндіріс орындарын салуды қолға ала бастады. Өйткені, қала халқының жыл сайынғы өсімі басты назарда болып, оларды жұмыспен жеткілікті қамтамасыз ету қажет болды. Оның үстіне осы жылдары ауыл халқының қалаға қоныс аударуына мүмкіндіктер жасала бастаған. Осыған орай, бір жағынан Қазақ КСР-інің депутаты ретінде Хасен Байұзақовтың қала бюджетін қорғауға зор мүмкіндігі де болды. Соның арқасында 1940 жылы шаһар шаруашылығы соны серпінмен дамып, қала бюджеті 108,7 пайызға орындалып, 5561 мың рубль кіріске шықты. Бұл өндірістік жағынан енді бетбұрыстар жасай бастаған шаһар үшін айтулы табыс еді. Бұл ретте шаһар басшысының еңбегі өкімет тарапынан жоғары бағаланып, «Еңбек Қызыл Ту» орденімен марапатталды.
Бар тіршілігі енді қалыптасып, тамырына қан жүгіре бастаған шаһарда төтенше жағдайлармен бетпе-бет келуге тура келді. Осы кезде қала ішін кенеттен өрт шалды. Кейбір дерек көздерінен мәлім болғанындай, соғыстың алғашқы жылдарында Алматыға ішкі Ресейден әскери қорғаныстық маңызы зор зауыттар мен фабрикаларды көшіріп әкелді. Сонымен қатар, сырттан жаяу-жалпылап, арып-ашып жеткен халықты да бауырға басып, пана болу оңайға соққан жоқ. Сонымен қатар, осы жылдары Алматыға «Мосфильмді» де уақытша көшіріп әкелген болатын. Міне, осынау тағдырлы сәтте қала басшысы үлкен сабырлылық танытып, мәселені шешуде айрықша ұйымдастырушылық қабілетімен көзге түсті.
Әрине, қаланы басқарудағы әр басшының өз қолтаңбасы, артында қалған ізі болады. Хасен Байұзақов шаруашылықтың, өндірістің шебер ұйымдастырушысы, өз кәсіби маманы болумен қатар, шаһардың мәдени, рухани дамуын да басты назарда ұстап, өзін идеялық жағынан шыңдалған идеолог ретінде де танытты.
Бұл ретте ол қазақтың зиялы, танымал азаматтарымен араласа жүріп, оларды қала жұмысына тартып, көп кеңесіп отыруды дағдыға айналдырды. Мәселен, Әбділда Тәжібаев, Мәлік Ғабдуллиндермен үлкен сыйластықта болған. Бұл кісінің қызы Гүлпанның айтуынша, Шәкен Аймановпен ет бауыр жақын дос болған. Бір-біріне жиі қонаққа барып, ұзақ уақыт әңгіме-дүкен құратын көрінеді. Тіпті, ұлы Алмастың кино операторы болуы да тектен-тек еме с еді. Кейінірек Алмас Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясы кинохронологиясының директоры болды.
«Хасен Байұзақов – Алматы атқару комитетінің алғашқы төрағаларының бірі. Ол кезде біз студентпіз. Білетінім, сол уақытта Алматыда үкімет үйі салына бастады», – дейді мемлекет және қоғам қайраткері Хайдар Арыстанбеков.
Қысқасы, Хасен Байұзақов Алматыны күрделі кезеңде басқарып, тығырықтан шығаруда достың да, дұшпанның да тілін тауып, жол таба білді.
Әрине, 50-жылдардың сүргіні оны да айналып өтпеді. Оның соңына шырақ алып түсушілер де болды. Осы жолда оған қолдау білдірген нар тұлғаның бірі, қалалық атқару комитетінің төрағасы Ахмет Әділов еді. Ахаң оған қорған болып қана қоймай, пәтер алып та берген. Ол кісіні Хасен аға «Әділетті Әділов» деп отырады екен.
Алматыны соғыстың алдында небәрі екі жыл ғана басқарған, Аймановтың айнымас досы Байұзақов оның ең күрделі кезеңдегі жағдайын бастан кешті. Содан да ұмытылмайды.
Қали ҚОШҚАРҰЛЫ.