Keıingi 20 jylda Qazaqstan bıoalýantúrlilikti saqtaýda aıtarlyqtaı jetistikterge jetti: sırek janýarlardyń sany kóbeıdi, shamamen bir mıllıon gektar jańa tabıǵı aýmaqtar quryldy, qulan, Prjevalskıı jylqysy jáne jolbarys túrlerin qaıta jersindirý (reıntrodýksıa) jumystary bastaldy. Bul baǵyttaǵy mańyzdy úlesti Qazaqstan bıoalýantúrlilikti saqtaý qaýymdastyǵy (QBSQ) qosyp otyr. Uıym 200-den astam tabıǵat qorǵaý jáne ǵylymı jobalardy júzege asyryp, memleket pen halyqaralyq uıymdardyń, ǵylymı qaýymdastyqtyń negizgi seriktesteriniń birine aınaldy. Bul týraly Almaty qalasynyń Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń alańynda ótken baspasóz konferensıasynda QBSQ-nyń ǵylym jónindegi dırektory Sergeı Sklárenko baıandady.
Sońǵy eki onjyldyqta Qazaqstan sırek túrlerdi saqtaý jáne tabıǵı ekojúıelerdi qalpyna keltirý boıynsha aımaqtyq kóshbasshylardyń birine aınaldy. Búginde kıikter sany sońǵy elý jyldaǵy eń joǵary kórsetkishke jetip, shamamen 4 mıllıon basqa deıin kóbeıdi. Qulan (4,5 myńǵa jýyq daraq), arqar, buqar buǵysy, jeıran, qar barysy jáne Tán-SHan qońyr aıýynyń popýlásıalary qalpyna kelýde. Bul jetistikterge erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar jelisiniń keńeıýi de zor yqpal etti: 2018 jyldan beri «Bókeıorda» jáne «İle-Balqash» qoryqtary, sondaı-aq «Ulytaý» jáne «Tarbaǵataı» ulttyq parkteri quryldy. Jańa tabıǵı aýmaqtardyń jalpy kólemi 1 mıllıon gektardan asty, «Barsakelmes» qoryǵynyń aýmaǵy ulǵaıtyldy, jańa qorǵalatyn aımaqtardyń jobalaý jumystary jalǵasýda.
Tabıǵatty qorǵaý isine memlekettik organdarmen qatar 30-dan astam úkimettik emes uıym belsendi qatysýda. Solardyń ishinde Qazaqstan bıoalýantúrlilikti saqtaý qaýymdastyǵy (QBSQ) erekshe oryn alady. Qaýymdastyq qurylǵannan beri 200-den astam jobany júzege asyrǵan. Ol Qostanaı oblysyndaǵy jalpy aýmaǵy 423 myń gektar bolatyn eki ańshy sharýashylyǵyn basqarady. Munda tek ǵylymı zertteýler men tabıǵat qorǵaý sharalary júrgiziledi: ań aýlaýǵa tyıym salynǵan. Olardyń negizinde «Altysaı» ekoparki qurylǵan.
QBSQ «Altyn Dala» rezervaty aýmaǵynda tuıaqtylardy – qulan men Prjevalskıı jylqysyn – qaıta jersindirýge arnalǵan ortalyq jumys isteıdi. Ortalyqtyń jalpy aýmaǵy 150 gektarǵa jýyq tórt qora-jaıdan turady. Bul Almaty zoobaǵynyń aýmaǵynan bes ese úlken. 2018 jyldan bastap qulandar áýeli áýe kóligimen, al 2024 jyldan bastap jer ústi kóligimen tasymaldanýda, bul bir joly 20-dan astam janýardy jetkizýge múmkindik berdi. 2025 jyly kezekti top tabıǵatqa jiberildi, taǵy bir top bosatylmaq. Alǵashqy Prjevalskıı jylqylary 2024 jyly ákelinip, 2025 jyly tabıǵı ortaǵa jiberildi», – dedi Sergeı Sklárenko.
QBSQ – álemniń 127 uıymyn biriktiretin Birdlife International halyqaralyq qus qorǵaý alánsynyń múshesi. Qaýymdastyq Qazaqstandaǵy 127 mańyzdy ornıtologıalyq aýmaqtyń túgendeýin júrgizip, «Altyn dala», «Yrǵyz-Torǵaı» rezervattary, «Ulytaý» ulttyq parki jáne birqatar qoryqtar men ekologıalyq dálizderdi («Yrǵyz-Torǵaı-Jylanshyq», «Qapshaǵaı-Balqash») qurýdyń negizdemesin daıyndady. Álemde alǵash ret kıikterdi jerseriktik taratqyshtarmen tańbalaý ádistemesi ázirlenip, olardyń jyl boıǵy qonys aýdarý qozǵalysy baqylanyp otyr. Uqsas zertteý sırek qustarǵa, sonyń ishinde tarǵaqtarǵa da júrgizilip, olardyń kóshi-qon joldary alǵash ret anyqtaldy.
QBSQ sonymen qatar Qazaqstanda kóktemgi ańshylyqty toqtatý boıynsha ǵylymı negizdeme ázirleýge qatysyp, onyń nátıjesinde ańshylyq tórt jylǵa toqtatyldy. 2021 jyly Prjevalskıı jylqysy men qabylan sırek kezdesetin jáne qorǵaýǵa alynǵan túrler tizimine engizildi. Qaýymdastyq qazirgi tańda halyqaralyq qustardyń ushý joldary boıyndaǵy túrlerdi saqtaý, ınfraqurylymnyń jabaıy tabıǵatqa áserin azaıtý, kıikterge arnalǵan ekologıalyq ótkelder salý jáne qalalyq tabıǵatty, sonyń ishinde Astanadaǵy Taldykól kólin qorǵaý jobalaryn júzege asyrýda.
2008 jyldan beri QBSQ Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetimen, Frankfýrt zoologıalyq qoǵamymen, Fauna & Flora International jáne Ulybrıtanıanyń Qustardy qorǵaý koróldik qoǵamymen birlesip, «Altyn dala» tabıǵat qorǵaý bastamasyn júzege asyryp keledi. Onyń maqsaty – Qazaqstannyń biregeı dala ekojúıelerin saqtaý jáne kıik, qulan men Prjevalskıı jylqysyn qalpyna keltirý.
Alaıda jetistikterge qaramastan, keıbir túrlerdiń joıylyp ketý qaýpi saqtalyp otyr. Sútqorektiler arasynda Qyzylqum arqary men eýropalyq qundyz azaıyp barady. Qustardyń ishinde súıir tumsyqty shalshyqshy joıylyp ketýi múmkin, al baloban suńqarynyń sany zańsyz aýlaý men shetelge shyǵarylý saldarynan 1980-jyldarmen salystyrǵanda 10 esege azaıǵan. Amfıbıalar arasynda jetisý baqatisiniń joıylý qaýpi bar.
«Soǵan qaramastan, qalpyna keltirý jobalary qýantarlyq nátıje berip otyr : HH ǵasyrdyń ortasynda joıylyp ketken qulan qaıtadan Qazaqstan dalasyna oraldy, onyń sany 4,5 myńnan asty. Prjevalskıı jylqysyn jáne jolbarysty qaıta jersindirý bastaldy. İle ózeniniń tómengi aǵysynda ekojúıeni qalpyna keltirý úshin jaǵdaı jasalyp, alǵashqy jolbarystar men olardyń qorek bolatyn janýarlary ákelindi», – dep atap ótti Sergeı Sklárenko.
Memleket, bıznes jáne ÚEU arasyndaǵy yntymaqtastyq osy bastamalardyń tabysty bolýyna sheshýshi ról atqarýda. Munyń aıqyn mysaly – QBSQ-nyń Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıtetimen, «PO Ohotzooprom» kásipornymen, halyqaralyq uıymdarmen jáne jeke seriktestermen júrgizip jatqan jumysy.
Aldaǵy jyldary basty basymdyq jol qurylysy kezinde jabaıy janýarlardyń kóshý joldaryn saqtaý, energetıka nysandarynda qustar men ańdardyń qyrylýyn boldyrmaý, tabıǵı aýmaqtar jelisin damytý jáne zańnamaǵa berilmek Bul baǵyttar «Qazaqstan Respýblıkasynda bıoalýantúrlilikti saqtaý jáne ornyqty paıdalaný tujyrymdamasy (2025–2035 jj )» jobasynda kórsetilgen. Qujat elimizdiń tabıǵatty qorǵaý salasyndaǵy odan arǵy jumysynyń negizin qalaıdy.