Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń arnaýly Jarlyǵymen kelesi Májilis depýtattaryn saılaý naýqany 19 naýryzǵa belgilenip otyr. Aldaǵy saıası dodada qandaı ózgerister bolady?
Mandaty qysqarǵan Májilis
Buǵan deıin, ıaǵnı jetinshi saılanǵan Parlamenttiń Májilisinde 107 depýtat bolǵany belgili. Al jańadan jasaqtalatyn Májiliste mandat sany 9-ǵa qysqaryp, 98-di qurap otyr. Qysqartylǵan bul 9 mandat osy ýaqytqa deıin Qazaqstan halqy Assambleıasy atynan saılanatyn depýtattarǵa tıesili bolatyn. Alaıda ótken jyldyń maýsymyndaǵy Referendýmnan keıin qabyldanǵan zańǵa sáıkes, Qazaqstan halqy Assambleıasy atynan elimizdiń joǵary zań shyǵarýshy organyna beriletin mandat sany beske qysqarylyp, onyń ózi Senatqa berilgen edi. Bul respýblıkanyń Ata zańynda da jazyldy. Iaǵnı, buǵan deıin Prezıdent 15 Senat depýtatyn taǵaıyndaıtyn bolsa, ol san 10-ǵa deıin qysqaryp, endi sonyń beseýin Qazaqstan halqy Assambleıasy usynýy tıis. Bul norma 8-shi saılanatyn Parlament Májilisi depýtattarynyń saılaýynan bastap qoldanylady.
«Senat konstıtýsıalyq zańda belgilengen tártippen ár oblystan, respýblıkalyq mańyzy bar qaladan jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasynan eki adamnan ókildik etetin depýtattardan quralady. Senattyń on depýtatyn, onyń ishinde beseýin Qazaqstan halqy Assambleıasynyń usynysy boıynsha Respýblıka Prezıdenti taǵaıyndaıdy» , - delingen Qazaqstan Konstıtýsıasynyń 50-babynyń 2-tarmaǵyna engizilgen ózgertýde.
Sonymen ótken jyly túzetýler engizilgen Konstıtýsıamyzǵa sáıkes, Májilis konstıtýsıalyq zańda belgilengen tártippen aralas saılaý júıesi boıynsha: birtutas jalpyulttyq saılaý okrýginiń aýmaǵy boıynsha proporsıonaldy ókildik etý júıesi boıynsha, sondaı-aq birmandattyq aýmaqtyq saılaý okrýgteri boıynsha saılanatyn 98 depýtattan turady. Májilis depýtattarynyń ókilettik merzimi - bes jyl.
Májilistiń depýtattaryn saılaý jalpyǵa birdeı, teń jáne tóte saılaý quqyǵy negizinde jasyryn daýys berý arqyly júzege asyrylady.
«Endi Májilis depýtattarynyń 70 paıyzy partıalyq tizim arqyly, al qalǵan 30 paıyzy bir mandatty okrýgterden saılanady», - degen edi keshe Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Májilis depýtattarynyń kezekten tys saılaýyna qatysty halyqqa jasaǵan málimdemesinde.
Májilis depýtattarynyń bul saılaýynda munan da ózge ózgeshelikter bar. Naqtyraq aıtar bolsaq, elimizde júrgizilgen konstıtýsıalyq reforma aıasynda saıası partıalardy tirkeý rásimi aıtarlyqtaı jeńildetildi. Partıa músheleriniń sanyna qatysty talap ta túbegeıli ózgerdi desek bolady. Aıtalyq, buǵan deıin partıa qurý úshin oǵan múshe azamattardyń sany 20 myń bolý tıis bolsa, reformadan keıin ol shek 5 myńǵa deıin qysqartyldy. Taǵy bir ózgeris partıalardyń aımaqtardaǵy ókildikteriniń múshelerine qatysty. Iaǵnı, buǵan deıin partıa qurý úshin ár óńirde keminde 600 jaqtasyń bolý shart edi. Al qazir 200 adam partıańyzdy qoldasa, saıası uıymnyń tirkelýine jetkilikti. Dál osy múmkindikti birqatar saıası belsendi qoldanyp ta úlgerdi. Buǵan deıin elimizde Amanat partıasy, «Aq jol» demokratıalyq partıasy, Qazaqstan halyq partıasy, «Aýyl» halyqtyq-demokratıalyq patrıottyq partıasy, «Jalpyulttyq sosıal-demokratıalyq partıasy belsendilik tanytsa, endigi ýaqytta olardyń qatary «Qazaqstannyń «Baıtaq» jasyldar partıasymen Respublica partıasymen tolyǵyp otyr.
Sonymen birge, Memleket basshysy atap ótkendeı, saılaý búlletenine «bárine qarsymyn» degen baǵannyń engizilýi de óte mańyzdy sheshim boldy. Partıalardyń Májiliske ótýine qajetti daýystyń tómengi shegi 7-den 5 paıyzǵa deıin azaıdy. Bul da – elimizdi demokratıalandyrý jolyndaǵy aıryqsha máni bar qadam.
«Saılaý úderisine qoǵamnyń túrli ókilderin barynsha tartý úshin zańnamaǵa basqa da tyń ózgerister engizildi. Mysaly, depýtattyq mandattyń 30 paıyzyn áıelderge, jastarǵa jáne erekshe qajettiligi bar azamattarǵa bólý zań júzinde bekitildi. Munyń bári saıası básekeni kúsheıtedi, saıası júıeniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etedi. Sondaı-aq, saıasatkerlerdiń jańa býynynyń qalyptasýyna jol ashady», - dep atap ótken edi Qasym-Jomart Toqaev málimdemesinde.
Máslıhat depýtattary da aralas júıemen saılanady
Aıta keterligi, oblystar men respýblıkalyq mańyzy bar qalalardaǵy máslıhat depýtattary da aralas júıe boıynsha saılanady. Muny da Memleket basshysy búginde el turǵyndaryna jasaǵan málimdemesinde atap ótti.
«Depýtattardyń 50 paıyzy bir mandattyq júıe arqyly, 50 paıyzy partıalyq tizim boıynsha ótedi. Al, aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qalalardaǵy máslıhat saılaýynda azamattar bir mandatty okrýgterden shyqqan kandıdattarǵa daýys beredi. Osylaısha, Májilis pen máslıhattar jańa úlgi boıynsha jasaqtalady. Sonda saılaýshylardyń múddesi jalpyulttyq jáne aımaqtyq deńgeıde tolyq qorǵalady. Ókildi bılikke túrli kózqarastaǵy azamattardyń kelýine múmkindik týady. Azamattyq qoǵamnyń odan ári damýyna aıtarlyqtaı jaǵdaı jasalady», - dedi Prezıdent.
Memleket basshysynyń atap ótýinshe, saılaý naýqanyn uıymdastyrý jáne ony ótkizý isinde aýmaqtyq saılaý komısıalary mańyzdy ról atqarady. Endi oblystyq saılaý komısıalary kásibı túrde turaqty jumys isteıdi. Bul sheshim saılaýǵa qatysty is-sharalardyń sapaly atqarylýyn qamtamasyz etedi.
«Qazaqstanda qarqyndy jáne jan-jaqty jańarý úderisi júrip jatyr. Bul saılaý qoǵamdaǵy ózgeristerdiń kórinisi retinde saıası júıemizdiń odan ári jańǵyrýyna zor yqpalyn tıgizedi. Qazir álemde dál osyndaı aýqymdy ózgeristerdi qolǵa alǵan memleketter kóp emes. Májilis pen máslıhattar saılaýy memlekettik bılik ınstıtýttaryn jańǵyrtý jumystarynyń qorytyndy kezeńi bolmaq. Osylaısha, «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» qaǵıdaty tolyq iske asady. Biz bir el, bir halyq bolyp, Ádiletti Qazaqstandy quryp jatyrmyz. Osy jolda túrli syn-qaterdi eńserip, kóptegen mańyzdy mindetti birge atqarýymyz kerek», - dedi Qasym-Jomart Kemeluly.