ەلىمىزدە كەيىنگى جىلدارى رەجيسسۋرا سالاسى قارقىندى دامۋدا. ىسكەرلىك پەن بەلسەندىلىك تانىتىپ كەلە جاتقان رەجيسسەرلەرىمىز بارشىلىق. الايدا، قازاق حالقىنىڭ ءسالت-داستۇرى مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن دارىپتەپ جۇرگەندەردىڭ سانى ساۋساقپەن سانارلىق. سولاردىڭ ىشىندە ادىڭعى بۋىن اعالاردان ۇلگى الىپ، كەيىنگى تولقىن ىنىلەرگە ونەگە كورسەتىپ جۇرگەن رەجيسسەرلەردىڭ ءبىرى جۇلدىزبەك جۇمانبايمەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– ءومىر داستانىڭىزعا ءۇڭىلسەم، باسىندا اكتەرلىككە بەت بۇرعان ەكەنسىز. ءبىرشاما جىل سول سالادا ەڭبەك ەتىپسىز. جالپى، اكتەرلىكتەن رەجيسسەرلىككە قالاي كەلدىڭىز؟
– اكادەميادا وقىپ ءجۇرگەنىمىزدە بىزگە تاپسىرما بەرىلەتىن. ءارتۇرلى شىعارمالاردان 5–10 مينۋتتىق ۇزىندىلەردى ءوز بەتىمىزشە قويامىز. تەكست جازامىز، رەجيسسەر دا بولامىز. بىلايشا ايتقاندا، ءوزىمىز حان، ءوزىمىز بي بولامىز. ۇستازدارىمىز ستۋدەنتتەرگە قالاعاندارىنشا ەرىك بەرەتىن. كىم قالاي قويامىن دەسە دە ءوزى بىلەتىن. مۇعالىمدەردىڭ سىنىن ەستىدىم، ەسكەرە باستادىم. وسىلايشا رەجيسسەرلىك ءقابىلەتىمنىڭ شەت جاقتارىن بايقاي باستادىم. كەيىننەن ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا 8 جىلداي اكتەرلىك قىزمەت اتقاردىم. سول كەزدەردە جانات حادجييەۆ، قۋاندىق قاسىموۆ اعالارىمىز وسى ماماندىقتىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتە باستادى. قاستارىندا ءجۇردىم، اسسيستەنت بولدىم. سول كەزدەردە ءوزىمنىڭ ويلارىمدى دا ايتا باستادىم. وسىلايشا رەجيسسەرلىككە تاپسىرۋعا بەل بايلادىم. «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن رەسەيدىڭ «تەاتر ونەرى» ينستيتۋتىندا (گيتيس) «رەجيسسەر» ماماندىعى بويىنشا ماگيستر دارەجەسىن الدىم. «گيتيس – تەاتردىڭ مەككەسى» دەپ ايتىپ جاتادى. راسىمەن-اق ، قانشاما مىقتى مامانداردان ءبىلىم الدىم، بىرنەشە تەاترلاردى تاماشالادىم. 2 جىلداي ۋاقىتىمدى ءتيىمدى پايدالانۋعا تىرىستىم. تاڭەرتەڭنەن تۇسكە دەيىن ساباق، كەشكە دەيىن كىتاپحانادا ۋاقىتىمىزدى وتكىزدىك. ودان كەيىن تەاترلارعا بارۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدىم. 2 جىل مەن ءۇشىن از ۋاقىت بولدى، بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋعا تىرىستىم. ۇلگەرگەنىمشە ماسكەۋدىڭ بارلىق تەاترىن كورىپ شىقتىم دەپ ايتا الامىن. باسىندا ءبارىن كورەسىڭ، ودان كەيىن تاڭداپ كورەسىڭ، كەيىننەن تالعاممەن كورەسىڭ دەمەكشى، ماسكەۋدە ءجۇرىپ تەاتر ونەرىمەن ەتەنە تانىسا باستادىم.
– بۇرىندارى بەلدى دە بەدەلدى رولدەردى سومداعانىڭىزدى بىلەمىز. قايتادان اكتەرلىككە كەلۋ ويىڭىزدا بار ما؟
– وسى ونەر جولىندا جۇرگەن قىز-جىگىتتەر مىنا سپەكتاكلدەن ءسىزدى كوردىك، انا سپەكتاكلدەن ءسىزدى كوردىك دەپ ايتىپ جاتادى. رەجيسسەر بولعاندىقتان، ءار اكتەرعا وزىمىزگە عانا ءتان قولتاڭبالارىمىزدى سالىپ جىبەرەمىن. قويىلىمدا اكتەرلاردىڭ ءاربىر دەتالىنە، قيمىل-قوزعالىسىنا ەرەكشە ءمان بەرۋ ارقىلى ءوزىم دە ويناپ جاتقانداي كۇي كەشەمىن. سەبەبى، سپەكتاكل ءسىزدىڭ قالاۋىڭىز بويىنشا ساحنالانادى. وسى پروسەستەردى كورىپ وتىرىپ، اكتەر بولسام دەگەن وي باسىما قايتا ورالماپتى. قازاقتا ءبىر جاقسى ءسوز بار عوي، «ەكى كەمەنىڭ باسىن ۇستاعان سۋعا كەتەدى»، «اعاش ءبىر جەردە تۇرىپ گۇلدەيدى». سول سەكىلدى، وسى رەجيسسەرلىككە كەلگەندىكتەن، وسى سالادا وركەندەيمىن، كوكتەيمىن دەپ كەلدىم. اكتەرلىكتى ساعىنىپ، ىزدەگەن ءساتتەرىم بولماعان ەكەن. شامام كەلگەنشە ءبىرشاما رولدەردى سومدادىم، اكتەرلىكتەن جەتكىلىكتى ءلاززات الدىم دەپ ايتا الامىن. ءومىر كىتاپ بولسا، بۇل سالانىڭ بەتتەرىن جاۋىپ قويدىم. بالكىم، بۇرىن وقىعان كىتاپتى قايتا وقىعانداي، قايتا پاراقتاۋىم دا مۇمكىن. ول ءبىر اللانىڭ قالاۋىنداعى دۇنيە.
– بىزدە تەاتر ونەرى رەسەيدەن باستاۋ العان دەپ جاتادى، سول جايىندا نە ايتاسىز؟
– ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ءمىنەز-قۇلقى، ۇلتتىق ءداستۇرى، سانا سەزىمى بار. قازاق دالاسىنا تەاتر ونەرى كەلگەندە العاشىندا تۇسىنىسپەۋشىلىك تۋىنداعان. سەبەبى، بىزدەر سوناۋ ءبىر زامانداردان بەرى جىرشىلىق، انشىلىك، ايتىس ونەرىمەن سۋسىنداعان حالىقپىز. بىزگە ءبىر ورىندا وتىرىپ تاماشالاۋ قالاي بولسا دا جات بولدى. اۋىل اراسىنداعى توي-تومالاق، ساۋىق-سايراندى تەاتر باسا المادى. سول سەبەپتەن دە بولار، قازىرگى تاڭدا دا حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى تەاترعا كەلگەندە تارتىنىپ قالاتىنى. كونسەرتكە كەلگەندە دەلەبەمىز قوزىپ، ارقالانىپ كەتەمىز. بۇل ءبىزدىڭ قانىمىز، جانىمىز، مۇنى بىزدەن ەشكىم ايىرا المايدى. ەندى ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا كەلسەك، ول كەزدەردە دە تەاتر بىزدە دامىدى. ءازىربايجان مامبەتوۆ، جانات حادجييەۆتەر رەسەيدە وقىپ كەلدى. جاڭاشىلدىق، ەرەكشە لەپ اكەلدى. اسقار توقپانوۆ دەگەن اتامىز قازاقتىڭ تەاتر ينستيتۋتىن اشتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى تەاترمەن قالىپتاستىردى. سول كەزدەردە كوپ نارسەنى جوعالتتىق دەپ ايتا الامىن. سونداي-اق، كوپ نارسەگە قول جەتكىزە الدىق. سول جىلداردا رەجيسسەرلار ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاپ قالۋعا ەڭبەك ەتتى، سول كەزدەردە تۇسىرىلگەن كينولاردىڭ ءوزىن ايتساڭىزشى. ءبىزدىڭ قازىرگى ۋاقىتتاعى ەڭ باستى ميسسيامىز دا وسى. ۇلت دەگەن نارسە بار، ەل دەگەن نارسە بار، سوعان قىزمەت ەتكەندە، ءبىز نەنى ساقتاۋشىمىز، ءبىزدى مەملەكەت نە ءۇشىن وقىتتى دەگەن نارسە ويعا ورالۋى كەرەك.
– قازىرگى ۋاقىتتا جاستارىمىزدىڭ اراسىندا ەلىكتەۋشىلىك بەلەڭ الىپ كەلە جاتىر، وسى تۋرالى ويىڭىز قانداي؟
– زاماناۋيلىققا، باسقاعا ەلىكتەۋدىڭ كەسىرىنەن وزگەلەردەن ەشقانداي دا ايىرماشىلىعىمىز قالمادى. ءار ەلدىڭ ەرەكشەلىگى داستۇرىندە، تىلىندە، انىندە، ۇلتىڭدا، ونەرىڭدە جاتىر. جالپى، ونەر ادامدارىنىڭ باستى ميسسياسى وزىمەن بىرگە قازاقيلىعىن الىپ ءجۇرۋ كەرەك. ءبىراق جاڭارتا وتىرىپ، ەلگە ۇسىنۋ قاجەت. قۇدايعا شۇكىر، قازىرگى زاماناۋي قىز-جىگىتتەرىمىزگە قاراساڭ، شەتەلدىڭ ءريتمىن يگەرىپ العان، سونداي-اق، بار ۇندەرىندە قازاقيلىقتىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرادى. اندەرىن تىڭداعاندا قۇلاق قۇرىشىن قاندىرادى. ءسوز ساپتاۋلارى، ۇلتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى جوعارى. بىزدە ۇرپاق جاڭارىپ كەلە جاتىر عوي، ءقازىر ءبارى ويانىپ كەلە جاتىر. ۇلت رەتىندە قالىپتاسقانىمىزدى ماقتان ەتۋىمىز قاجەت ەكەندىگىن ۇعىندىرىپ كەلە جاتىر شاما-شارقىلارى كەلگەنشە. بۇرىن قازاق تىلىندە سويلەۋگە نامىستاناتىندار بولعان. ءقازىر ءتىلىمىز برەندكە اينالىپ كەلەدى. سونداي-اق، جاس قىزدارىمىز ءساندى تاقيالارىن كيىپ ءجۇر، كورسەڭ كوزىڭ تويادى. وسىلاي اقىرىنداپ وزگەرە باستايمىز. «ەلۋ جىلدا – ەل جاڭا» دەيدى. ەندى عانا 30 جىل بولدى. ءالى 20 جىلىمىز بار – ءبارى وزگەرەدى، ءوز ارناسىنا تۇسەدى دەگەن سەنىمدەمىز. سول كەزدە رەجيسسەر دا، تەاتر دا وزگەرەدى.
– ۇلتتىق ونەرىمىزدى ۇلىقتاپ جۇرگەن تەاتردا ەڭبەك ەتۋدەسىز، جۇمىسىڭىز قالاي؟ وزىڭىزگە ۇناي ما؟
– «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا قىزمەت جاساپ جۇرگەنىمە قۋانامىن. بۇل تەاتر ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىراتىن اكادەميا دەپ ايتسام، ارتىق ايتپاعانىم. وسى جەردە جۇمىس جاساپ جۇرگەنىمدە ۇلتقا قىزمەت جاساۋدىڭ نە ەكەندىگىن ءتۇسىندىم. قازاقستانداعى جالعىز ونەر ورداسى، ءداستۇرلى ونەر تەاترى بىرەۋ-اق ەكەن. ول وسى الماتى قالاسىندا عانا. جالعىز قالاعا عانا قارايدى. ۇلتىمىزدىڭ ونەرىنەن ونەگە بەرەتىن تەاتر ءبىر عانا قالادا بولماۋى كەرەك قوي. ءبىز ۇلتتىق ونەرىمىزدى دامىتقىمىز كەلسە، مەملەكەت ءوز قامقورلىعىنا الۋى كەرەك. سوندا عانا باسقا شەتەل ءبىزدى كەڭىنەن تاني باستايدى. ونەر دەسەك، كەيبىرەۋلەر فيلارمونيامەن شاتاستىرادى، «وي، نە كەرەك، ولاردىڭ سانى جەتەدى عوي» دەپ ايتىپ جاتادى. ءداستۇرلى ونەر تەاترى فيلارمونيا ەمەس ەكەندىگىن ۇعىنۋ كەرەك. قىتايلار «كوبوكي» تەاترىن قالاي باعالايدى؟ ۇلتتىق تەاترىنا ۇلكەن قۇرمەت كورسەتەدى. ال ءبىزدىڭ تەاترىمىز قالانىڭ ەڭ ءبىر شەتىندە، كوپتىڭ كوزىنە كورىنە بەرمەيتىن وقشاۋ ءبىر جەردە. وسى رەتتە ابايدىڭ «قاينايدى قانىڭ، اشيدى جانىڭ» دەگەن سوزدەرى ويعا ورالادى دا ءۇنسىز قالاسىڭ. ارينە، ءبىز الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە ريزامىز. بىزگە قولدان كەلگەنشە كومەكتەرىن كورسەتەدى. الايدا، مەملەكەتتەن قولداۋ كورسەتىلىپ، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ فيليالدارى اشىلسا دەگەن وي كەلەدى.
– وقىرماندارىمىزدى ءوزىڭىز قىزمەت اتقاراتىن «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ جۇمىستارىمەن تانىستىرا كەتسەڭىز.
– تەاتردا ەڭبەك ەتكەنىمە ءبىر جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. باستاپقىدا «نە ىستەيمىز؟ قانداي باعىتتا جۇمىس جاسايمىز؟» دەگەن قيىندىقتار تۋىندادى. سەبەبى، سول ۋاقىتتاردان باستاپ تەاتر ءوز ارناسىن تاپتى. ءسالت-داستۇرىمىز بەن ءان-جىرىمىزدى، ۇلتتىق اسپاپتارىمىزدى، ءبيىمىزدى قويىلىمدارعا ۇشتاستىرا باستادىق. حالقىمىز ميۋزيكل جانرىنداعى قويىلىمداردى جاقسى كورەدى عوي، سول سارىنداعى قويىلىمداردى قولعا الا باستادىق. V ماۋسىمدا «بالالار جىلى» اياسىندا «اگۋگاي مەن يگيگاي» اتتى حالىق ەرتەگىلەرى مەن ءداستۇرلى اندەردەن قۇرالعان بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق قويىلىمىن كورەرمەندەرگە ۇسىندىق. سونداي-اق، قازاق حالقىنىڭ توپتىق، جەكە بيلەرىنەن قۇرالعان «اسەم اۋەن مەن كوركەم قيمىل» سازدى بي كەشى ۇيىمداستىرىلدى. سونىمەن قاتار، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ايمان-شولپان» جىرى بويىنشا جازعان مۋزىكالىق كومەدياسى تەاتر ءسۇيەر قاۋىمعا ۇسىنىلدى. جاڭا ماۋسىمعا دايىندىعىمىز ساقاداي ساي. جاڭا سپەكتاكلدەردى ۇسىنۋ جوسپاردا بار. ماسەلەن، كوپكە تانىلا قويماعان، كوبىسى ەستىمەگەن كۇيلەرىمىزدەن قۇرالعان كەش ۇيىمداستىرماقپىز. قازاق حالقىنىڭ جىر-داستاندارىنا نەگىزدەلگەن قويىلىمدار دا قويىلماق. مۇنىڭ بارلىعى الداعى كۇندەردىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن
اقتولقىن تۇرلىعازى.