Sıyr jyly qazaq halqynyń esinde kóbine aýyrtpalyq, daý-janjal, qıyndyqtarymen este qalǵan
Al bul jolǵy kezekti Sıyr jyly tek qazaqtardyń ǵana emes, búkil álem jurtshylyǵynyń jadynda jer sharyna taralǵan koronavırýs ınfeksıasynyń "omıkron" jańa shtamynyń taralýymen, Eýropadaǵy kóshi-qon daǵdarysymen, Aýǵan bıligine tálipterdiń kelýimen qalatyny anyq, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz Soronavirus2020.kz-ke silteme jasap
Jańa jyl qarsańynda bıyl álemde oryn alǵan basty oqıǵalarǵa sholý usynyldy.
Álemge oıran salǵan "omıkron" 2019 jyldyń jeltoqsanynda Qytaıdyń Ýhan qalasynda anyqtalǵan koronavırýs ınfeksıasy az ýaqyttyń ishinde álemge tarap, jahan jurtshylyǵyn dúrbeleńge salyp qoıdy. Sonyń saldarynan álemdik ekonomıka quldyrady, jaǵdaı áli de máz emes. Tyǵyryqtan qashan shyǵary da belgisiz. Onyń ústine jyl basynda koronavırýstyń mýtasıalanǵan "delta" shtamy dúrbeleń týdyrsa, endi, mine, Afrıkada anyqtalǵan taǵy bir shtamm – "omıkron" jaǵdaıdy odan ári ýshyqtyryp otyr.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń sońǵy derekterine qaraǵanda, vırýstyń "omıkron" shtamy 110 elde, DDSU-nyń barlyq alty óńirinde anyqtalǵan. Bul shtamm «delta» shtamyna qaraǵanda, tez taralady. Ońtústik Afrıka, Ulybrıtanıa jáne Danıa elderinen alynǵan derekterge sáıkes, "omıkron" shtamyn juqtyrǵandar vırýstyń «delta» shtamyn juqtyrǵandarǵa qaraǵanda aýrýhanaǵa sırek túsedi. Muny «omıkron» shtamyna aǵzanyń ımýndyq qorǵanysynyń qatty áser etpeıtindigimen túsindirýge bolady. Qazirgi ýaqytta Eýropa elderi "omıkron" shtamynan qatty zardap shegýde.
Máselen, Ulybrıtanıa astanasy London meri Sadık Han 18 jeltoqsannan bastap qalada tótenshe jaǵdaı engizdi. Trafalgar alańynda ótýi josparlanǵan barlyq saltanatty is-sharalar toqtatyldy. Aǵylshyn premer-lıgasy aıasynda josparlanǵan alty fýtbol machy keıinge qaldyryldy. Al Fransıa men Germanıa brıtandyqtardyń kelýine shekteý engizse, Nıderlandy aǵylshyndyqtarǵa 10 kúndik mindetti karantın engizdi. Nıderlandynyń ózinde de jaǵdaı ońyp turǵan joq. El Premer-Mınıstri 19 jeltoqsannan lokdaýn engizdi.
Osy ýaqyttan bastap azyq-túlik dúkenderinen basqa barlyq dúkenderdiń, meıramhanalar, barlar, fıtnes klýbtar men sulýlyq salondary jumystaryn toqtatty. Avstrıa 27 jeltoqsannan bastap kóńil kóterý oryndaryna komendanttyq saǵat engizedi. Bul shekteýler Jańa jyl keshinde de qoldanysta bolady. Fransıa, Germanıa, Italıa, Ispanıada da omıkron shtamyna baılanysty shekteý is-sharalary qolǵa alynǵan. Abyroı bolǵanda, Qazaqstanda "omıkron" shtamy tirkelgen joq. Bul shtamnyń elge kelýine jol bermeý úshin, Úkimet Qazaqstanǵa 11 elden (Botsvana, OAR, Lesoto, Namıbıa, Zımbabve, Mozambık, Madagaskar, Esvatını, Tanzanıa, Malavı jáne Gonkong) shetel azamattarynyń kirýin shektedi. "Omıkron" shtamynan týyndaǵan KVI jaǵdaılary anyqtalǵan elderden - Izraıl, Chehıa, Nıderlandy, Belgıa, Ulybrıtanıa, Italıa, Germanıa, Avstralıa, Kanada jáne Egıpetten kelgen adamdar, vaksınalanǵanyna qaramastan, mindetti túrde 72 saǵattan keshiktirmeı PTR testileýden ótedi. Munan bólek, «omıkron» týdyrǵan KVI jaǵdaılary anyqtalǵan elderden kelgen adamdar PTR-testiniń nátıjesine qaramastan, 7 kún merzimge úı karantınine jiberiledi. 2020 jyly ótýi tıis bolǵan Tokıo Olımpıadasy koronavırýs ınfeksıasynyń taralýyna baılanysty 1 jylǵa keıin shegerilip, osy jyldyń 23 shildesi men 8 tamyzy aralyǵynda uıymdastyrylǵan bolatyn.
Tórt jylda bir ret ótetin dúbirli doda nátıjesinde AQSH 39, Qytaı 38, al Japonıa 28 altyn medal enshilep, kósh bastady. Bıyl dúbirli dodada 33 sport túrinen 339 medal jıyntyǵy sarapqa salyndy. Olımpıada baǵdarlamasyna alǵash ret beısbol/softbol, karate, serfıng, sporttyq quzǵa órmeleý jáne skeıtbordıng sekildi sporttyń bes túri engizilgen. Aıtýly alamanǵa jumyr jer betindegi 206 memleketten 11 myńnan astam sportshy qatysty. Jarysqa qatysýshylardyń teń jartysyna jýyǵy áıelder boldy. 8 tamyzda Tokıo Olımpıadasynyń jabylý saltanaty ótip, resmı jalaýy aldaǵy Jazǵy Olımpıada oıyndarynyń qojaıyny Fransıaǵa tabys etildi. Kelesi jazǵy oıyndar Parıj qalasynda 2024 jyldyń 27 shildesi men 11 tamyz aralyǵynda ótkiziledi dep josparlanǵan. Aıta keterligi, Tokıo Olımpıadasynda alǵash ret qazaqstandyq sportshylar altyn medalsyz qaldy. Jalpy, bul baıraqty básekede elimizdiń namysyn 97 sportshy qorǵap, sporttyń 28 túrinen baq synaǵan bolatyn. Olardyń ishinde tek 8 sportshymyz qola medal jeńip alyp, qorytyndy komandalyq esepte Qazaqstan quramasy 83-orynǵa turaqtady. Dzúdoshy Eldos Smetov, aýyr atletter Igor Son men Zýlfıa Chınshanlo, boksshylar Qamshybek Qońqabaev, Sáken Bıbosynov, palýan Nurıslam Sanaev pen karateshi Darhan Asadilov pen Sofá Berýlseva Olımpıada júldegeri atandy.
AQSH Prezıdentin saılaýdan keıingi alasapyran 2020 jyldyń 3 qarashasynda bastalǵan AQSH-taǵy prezıdent saılaýynda eldiń burynǵy vıse-prezıdenti, demokrattar ókili Djo Baıden jeńiske jetti. Biraq, Donald Tramp bul nátıjemen kelispeıtinin bildirip, sotqa júginetinin jetkizgen bolatyn. 2021 jyldyń 6 qańtarynda Vashıngtonda Kapıtolııde, saılaý qorytyndysyn talqylaý júrdi. Dál osy talqylaý barysynda saılaýshylar daýysy sertıfıkattalýy tıis edi. Alaıda, Donald Tramptyń jaqtastary Kapıtolııge lap berip, ǵımaratty basyp aldy. Osydan keıin kúzet qyzmeti senatorlar men kongresmenderdi shuǵyl arada qaýipsiz jerge shyǵarýǵa májbúr boldy. Tártipsizdikter barysynda keminde bes adam qaza taýyp, ondaǵan polısıa qyzmetkeri jaraqat aldy. Dál osyndaı jaıt oryn alǵannan keıin sol kúni AQSH Kongresi Trampty memleketti basqarý ókilettigi men mindetterinen aıyrý nemese oǵan qatysty AQSH Konstıtýsıasynyń 25-shi túzetýiniń 4-babyn qoldaný arqyly senimsizdik tanytý týraly bastama kóterdi.
Degenmen, aqylǵa kelgen Tramp óz erkimen otstavkaǵa ketti. Aıta keterligi, AQSH kongresi oǵan senimsizdigi tanylǵan kezde joǵaryda atalǵan 25-shi túzetýge sáıkes AQSH Prezıdenti laýazymy birneshe kúnge vıse-prezıdentke júkteletin edi. Sonymen AQSH-tyń 46-shy Prezıdenti Djo Baıdendi ulyqtaý rásimi 20 qańtarda ótti. Bir qyzyǵy, bul saltanatty is-sharaǵa Donald Tramp qatysqan joq. Mundaı jaıt AQSH tarıhynda 1869 jyldan beri alǵash ret oryn alyp otyr. Sol kezde AQSH-tyń 18-shi Prezıdenti Ýlıss Granttyń ınaýgýrasıasyna onyń aldyndaǵy Memleket basshysy Endrú Djonson qatyspaǵan bolatyn. Taǵy bir qyzyq derek, Tramp laýazymnan ketkennen keıin «ıadrolyq shabadandy» Baıdenge tabystaǵan joq. Qalyptasqan dástúrge saı Prezıdentter birinen keıin birine ony tabystap ketetin.
Osydan keıin Baıdenge jańa «ıadrolyq shabadan» jasatýǵa týra keldi. Kári qurlyqtyń basty oqıǵalary men kıkiljińder 2021 jyldyń 1 qańtarynda Ulybrıtanıa Eýropalyq odaq quramynan tolyq shyqsa, 2005 jyldan beri Germanıanyń 8-shi Federaldy kansleri bolǵan Angela Merkel qyzmetinen ketti. 2021 jyldyń 8 jeltoqsanynan onyń ornyn Olaf Shols basty. Naýryz aıynyń basynda Fransıa soty eldiń eks-prezıdenti Nıkolá Sarkozıdi jemqorlyqqa kináli ári sýdıalardy satyp almaq boldy dep tanydy. Osylaısha, ol 3 jylǵa sottaldy. Degenmen, onyń 2 jylyn ol shartty túrde óteıtin bolady. Sarkozı bolsa ózine taǵylǵan aıyptardy moıyndaǵan joq. Sáýir aıynyń ortasynda Chehıa Reseı Federasıasy Elshiliginiń 18 qyzmetkerin resmı túrde elden shyǵardy. Cheh bıligi reseılik dıplomattarǵa 2014 jyly áskerı oq-dári qoımasyndaǵy jarylysqa qatysy bar degen aıyp taqty. Reseı de qarap qalǵan joq. Máskeýde Chehıa Elshiliginiń 20 qyzmetkerin «persona nona grata» dep jarıalady. Qarashada Polsha men Belarýs shekarasynda mıgrasıalyq daǵdarys bastaldy. Taıaý Shyǵys bosqyndary Belarýs shekarasymen Polsha, Lıtva arqyly Eýropa elderine ótýge tyrysatyny belgili. Qazirgi ýaqytta joǵaryda atalǵan eýropalyq eki el Belarýspen shekarada tótenshe jaǵdaı rejımin engizgen. Jalpy, Eýropadaǵy mıgrasıalyq daǵdarystyń bastalǵanyna biraz jyl boldy. Soǵys, saıası ahýal nashar Sırıa, Aýǵanstan, Iraktan, turmys-tirshilik kúrdelene túsken Lıvıa, Týnıs, Aljırden bosqyndar jaıly ómir izdep, 2015 jyldan beri Eýropaǵa Jerorta teńizin balyqshylar kemesin nemese úrlemeli qaıyqty paıdalanyp lap qoıýda. BUU derekterine qaraǵanda, 2015-2020 jyldary aralyǵynda Jerorta teńizinde 17 myń adam sýǵa ketken nemese iz-tússiz joǵalǵan. Eýropol (EýroOdaqtyń polısıa qyzmeti) derekterine qaraǵanda, 5 jyldyń ishinde Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıkadan kelgen bosqyndar Eýropalyq odaq aıasynda 118 terakt jasap, sonyń saldarynan 382 adam qaza tapqan. Aýǵanstan bıligi tálipterdiń qolynda 2021 jyldyń 1 mamyrynda NATO «Batyl qoldaý» mısıasynyń kúshterin Aýǵanstannan shyǵarýdy bastady. Tamyz aıynda mısıa tolyǵymen aıaqtaldy. Sodan-aq «Talıban» qozǵalysynyń is-qımyldary jandanyp, az ýaqyttyń ishinde tálipter Aýǵanstan bıligine keldi.
Osydan keıin BUU Qaýipsizdik Keńesi «Talıban» qozǵalysynan óz mindetterin oryndap, Aýǵanstannan ketýdi qalaıtyndarǵa múmkindik berýdi talap etetin qarardy maquldady. Onda Aýǵanstannan ketkisi keletin barlyq aýǵandyqtar nemese sheteldik azamattardyń kez kelgen ýaqytta áýe nemese qurlyq shekaralary arqyly esh kedergisiz elden ketýine múmkindik beretini kórsetilgen. BUU baǵalaýy boıynsha, 23 mıllıon aýǵandyq ashtyqtan kóz jumýy múmkin. Turǵyndardyń 95 paıyzy toıyp tamaq ishpeıdi. «Talıbannyń» resmı ókili Sýheıl Shahın bárine halyqaralyq qoǵamdastyqty kinálaıdy. Onyń aıtýynsha, aýǵan halqy Batystyń kesirinen japa shegip otyr. «Olar eldiń quldyrap jatqanyn, asharshylyq aldynda turǵanyn aıtýda – bul qaıǵyly jaǵdaıdyń aldyn alý úshin birdeńe istesin. Adam quqyǵy týraly aıtyp júrgen elder, halyqaralyq qoǵamdastyqtar Aýǵanstandy gýmanıtarlyq daǵdarysqa ákeletin áreketterin toqtatsyn», - deıdi Shahın.
Jalpy, álem elderi Aýǵanstanda múmkindiginshe kómek kórsetip jatyr. Olardyń qatarynda Qazaqstan da bar. Taıaýda elimiz aýǵan halqyna gýmanıtarlyq kómek retinde 5 myń tonna un jiberdi. Qazaqstan budan da ózge kómek túrin kórsetýge daıyn. Muny taıaýda TMD uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń kezekti otyrysynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev aıtqan edi. «Bul eldegi kúrdeli gýmanıtarlyq jaǵdaı búkil álemdik qoǵamdastyqtyń nazarynda bolýy tıis. Bizdiń saıası kózqarasymyz ben jeke nanym-senimimiz qandaı bolsa da, Aýǵanstandy teńdessiz qıyndyqtarmen jalǵyz qaldyrmaýymyz qajet. Bul istegi naqty úles aýǵan halqyna gýmanıtarlyq kómek bolmaq. Qazaqstan qazirdiń ózinde azyq-túlik pen birinshi qajetti taýarlardy jetkizýge kirisip ketti.
Bul jumysty júıeleý úshin Aýǵanstanǵa halyqaralyq kómek kórsetý jónindegi logıstıkalyq hab qurýdy usynamyz. Aýǵanstanǵa daǵdarystyń ótkir kezeńin eńsergennen keıin de BUU ınstıtýttary tarapynan munan arǵy da júıeli qoldaýdyń qajet bolatyny sózsiz. Osynaý mańyzdy mindetke biz usynyp otyrǵan Almatyda BUU-nyń óńirlik ortalyǵyn qurý týraly bastama jaýap bere alady. Dostastyq elderiniń osy josparlardyń júzege asyrylýyna járdem beretinine úmittenemiz», - degen edi Memleket basshysy.