Қайырымдылық – адамгершілік қағидаларының ең жоғары көрінісі, алайда бұл сала Қазақстанда бірқатар мәселеге тап болып отыр. Қаржыны дұрыс пайдаланбау, ашықтықтың жетіспеушілігі және алаяқтық әрекеттер халықтың қайырымдылыққа деген сенімін төмендетуде. Осының нәтижесінде, көмекке шын мұқтаж адамдарға қол жеткізу қиындап барады.
Жанжалдар қайырымдылыққа қалай әсер етті?
1. Жалған қайырымдылық науқандары
2024 жылы Қаржылық мониторинг агенттігі алаяқтықпен айналысқан адамдардың 660 мың азаматты алдағанын мәлімдеді. Олар жалған науқандар ұйымдастырып, "емдеуге" немесе "аз қамтылған отбасыларға көмекке" деп, қаражат жинаған. Бұл жиналған қаражаттың ешқайсысы мұқтаж жандарға жетпегені белгілі болды.
2. Балалар ұйымдарына қатысты жанжалдар
«Жібек жолы» қауымдастығына қарасты 26 ұйымның жабылуы қайырымдылық саласына үлкен соққы болды. Бұл мекемелер балаларға арналған қайырымдылық қызметін жүргізгенімен, олардың қаржылық әрекеттері күдік тудырды. Нәтижесінде, ұйымдар жабылып, бұл оқиға қоғамда қызу пікірталасқа себеп болды.
3. Перизат Қайрат ісі
Әлеуметтік желіде танымал болған Перизат Қайрат есімді қайырымдылық қор жетекшісі қаражатты дұрыс пайдаланбады деген айыптаулардың ортасында қалды. Оқиға үлкен резонанс туғызып, қайырымдылық қорларына деген сенімді одан әрі төмендетті.
Бүгінгі күні қаржылық мониторинг агенттігі Перизат Қайратқа қатысты тергеуді жалғастыруда.
4. Халықтың банк карталарына ақша жіберу үрдісі
Кейбір азаматтар қайырымдылық ұйымдарына сенімсіздік танытып, көмек көрсету үшін тікелей жеке тұлғалардың банк карталарына ақша жіберуді жөн көрді. Бұл үрдіс алаяқтардың белсенді әрекет етуіне жағдай жасап, қайырымдылық саласын күмәнға қалдырды.
Сандар сөйлейді
• Қазақстанда қайырымдылық қорларының әкімшілік шығындарына жұмсалатын қаражат 90%-ға дейін жетуі мүмкін. Бұл заң жүзінде рұқсат етілген норма, бірақ қоғамда үлкен наразылық тудырып отыр.
• 2024 жылдың тек бірінші жартысында 1 миллиард теңгеден астам қаражаттың заңсыз пайдаланылғаны анықталды.
• FinReview деректеріне сүйенсек, Қазақстандағы қайырымдылықтың жалпы нарығы 35 миллиард теңгені құрайды, бірақ оның қаншалықты тиімді жұмсалатыны әлі күнге белгісіз.
Халықаралық тәжірибе
Әлемнің дамыған елдерінде қайырымдылық қорларының қызметі қатаң бақыланады:
1. Ұлыбритания
Қайырымдылық комиссиясы барлық қорлардың қаржылық есебін міндетті түрде жариялауды талап етеді. Сонымен қатар, әкімшілік шығындарға жұмсалатын қаражат мөлшері 30%-дан аспайды.
2. АҚШ
Ірі қайырымдылық қорлары IRS (АҚШ-тың ішкі кірістер қызметі) арқылы есеп береді. Бұл жүйе арқылы қорлардың қаражатты қалай жұмсағанын оңай қадағалауға болады.
3. Германия
Әр қор жыл сайын қаржылық есептілігін жариялап, қайырымдылық науқандарының нәтижелері туралы толық ақпарат береді.
Қалай түзетуге болады?
1. Заңнаманы жетілдіру
Қайырымдылық қорларының әкімшілік шығындарына жұмсалатын қаржыны шектеу қажет. Мысалы, бұл көрсеткіш 20-30% аралығында болуы мүмкін.
2. Ашықтықты арттыру
Әрбір қайырымдылық қоры онлайн платформада қаржылық есеп беріп, жиналған және жұмсалған қаражаттың нақты есебін көрсетуі керек.
3. Қоғамдық бақылау
Қорлардың қызметін бақылау үшін тәуелсіз аудит жүйесін енгізу қажет. Бұл халықтың сенімін арттырады.
4. Алаяқтықпен күрес
Жалған қайырымдылық әрекеттерін қатаң жазалау керек. Қаржы мониторинг органдары алаяқтыққа қарсы жұмысын күшейтуі тиіс.
5. Ақпараттандыру науқаны
Қайырымдылық ұйымдарының заңдылығын тексеру және сенімді қорларды анықтау жолдары туралы халықты ақпараттандыру қажет.
Қайырымдылық – қоғамның ізгілігін танытатын құндылық. Алайда Қазақстанда бұл сала дағдарысқа ұшырап отыр. Мемлекет, қоғамдық ұйымдар және халық бірлесе әрекет етпесе, бұл мәселе тереңдей береді. Сенімді арттыру үшін ашықтықты қамтамасыз ету, заңнаманы қатаңдату және қаржыны тиімді пайдалану жолдарын табуымыз қажет. Қайырымдылықтың басты мақсаты – шын мұқтаж жандарға көмек көрсету екенін ұмытпайық.