Жақында Алматы облысында сібір жарасынан қаза болған малдың қан талдауы бұл диагнозды растады. Сонымен қатар, төрт адам ауырып, Үлкен Ақсу ауылында карантин жарияланды. Taspanews.kz тілшісі сібір жарасының таралу жолдары, оны жұқтыру қаупі және өлімге әкелу ықтималдығы туралы ақпарат жинады.
Үй жануарларындағы сібір жарасы
Қазақ Ветеринариялық ғылыми-зерттеу институтының жетекші ғылыми қызметкері, ветеринария ғылымдарының кандидаты Владислава Сущихтың айтуынша, Қазақстанда сібір жарасы 1935 жылдан бастап ресми түрде тіркеліп келеді. Сол уақытта бұл дерт кеңінен таралған.
"Еліміздегі сібір жарасының эпизоотиялық жағдайын көпжылдық талдау нәтижелері ауыл шаруашылығы жануарларының барлық түрлері сібір жарасының қоздырғышына өте сезімтал екенін көрсетті", – деді ол.
Сарапшының айтуынша, ауыл шаруашылығы жануарлары сібір жарасын топырақ арқылы жұқтырады. Жұқтырудың негізгі жолы – алиментарлы жол, яғни инфекция ас қорыту жүйесінің шырышты қабаттары арқылы енеді. Жануарлар көбінесе бұл ауруды жаз мезгілінде жұқтырады.
Ауруға төтеп бере алмаған жануарлар сібір жарасынан өледі, ал олардың өлексесі жатқан жер аурудың бір ошағына айналады. Бұрын осындай эпизоотиялық ошақтар кең тараған болса, қазіргі таңда сібір жарасы анықталған жерлерде міндетті түрде карантин енгізіліп, топырақ инфекциядан тазаланады.
Сібір жарасының маусымдық сипаты
Ауыл шаруашылығы жануарларының сібір жарасын жұқтыру жағдайлары жыл бойы кездескенімен, сәуір-мамыр айларында бұл көрсеткіш артады. Маусым айында ауру саны орташа деңгейде болса, шілде-тамыз айларында ең жоғары көрсеткішке жетеді. Бұл кезең жайылымға шығару маусымымен сәйкес келеді.
Микроорганизмдердің ұзақ сақталуы
С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің жұқпалы және тропикалық аурулар кафедрасының профессоры, ғылым докторы Күләш Құрманованың айтуынша, сібір жарасы қоздырғышы сыртқы ортада ұзақ жылдар бойы белсенділігін жоғалтпай сақталады. Вегетативті формалары жылы температурада организмде ұзақ өмір сүрмесе де, сыртқы ортада споралар түзіп, топырақта жылдар бойы сақталып қалады.
Сібір жарасының ұзақ сақталуы және адамдарға жұғуы
"Сіз тайгада мұздықтардың ерігеннен кейін бұғылар мен жұмысшылардың сібір жарасын жұқтырғаны туралы естіген боларсыз. Бұл сібір жарасының споралары ондаған жылдар бойы сақталып қалатынын көрсетеді. Ондағы шөпті жеген жануарлар ауру жұқтырады, ал адамдар осы жануарлардан ауруды алады," – деп түсіндірді профессор Күләш Құрманова.
Адамдардың сібір жарасын жұқтыруы
Адамдарда бұл ауру негізінен қоздырғышпен тікелей байланыс кезінде пайда болады.
"Бұл көбінесе ауру малмен немесе оның өлексесімен тікелей қарым-қатынаста болғанда жұғады. Қазақстанда сібір жарасын жұқтырудың 98-99%-ы мал сою кезінде тіркеледі," – деді сарапшы.
Күләш Құрманова басқа да мүмкін жағдайларды мысал ретінде келтірді:
"Өткен жылы бізде археологиялық жұмыстар жүргізіп жатқан археолог сібір жарасын жұқтырды. Ол пайдалы қазбаларды іздеу кезінде топырақтағы шаңды жұтқан. Шаң желмен көтеріліп, оның көзіне кірген. Біраз уақыттан кейін оның денесінде сібір жарасы анықталды," – деп түсіндірді Құрманова.
Сібір жарасының түрлері және өлім-жітім деңгейі
Профессор ауырған адамның басынан не өткеретінін де атап өтті:
"Қазақстанда бұл аурудың тері формасы ең көп кездеседі, ол жағдайлардың 98-99%-ын құрайды. Басқа түрлері сирек кездеседі, мысалы, шаң арқылы инфекцияның өкпеге енуі немесе тағам арқылы ішекке түсуі. Бұл екі форма ауыр өтеді және көбінесе өліммен аяқталады. Дегенмен, Қазақстанда сібір жарасынан өлім-жітім көрсеткіші шамамен 1%-ды құрайды. Уақытылы ем алған науқастар сауығып кетеді," – деді Құрманова.
Сібір жарасы адамнан адамға жұқпайды, алайда ауру жұқтырған науқастар қоршаған ортаға спораларды шығарады. Сондықтан сібір жарасымен ауырған адамдар міндетті түрде оқшаулауды қажет етеді.
"Науқастар стационарлық жағдайда емделеді және оқшауланады. Емделіп шыққаннан кейін олардың аурухана бөлмесі міндетті түрде дезинфекцияланады," – деп қосты профессор.
Жұқтырудың негізгі тәуекел топтары
Көбінесе ауыл тұрғындары, әсіресе ер адамдар, сібір жарасын жұқтыруы мүмкін. Себебі олар жануарлармен жиі байланыста болады, мысалы, мал сою, жануарларды күтіп-баптау, жүн мен тері өңдеу кезінде ауру жұқтыру қаупі жоғары.
"Халық дүкен сөрелеріндегі еттен сібір жарасын жұқтырудан қорқады, бірақ бұл өте сирек кездесетін жағдай. Ресми деректерге сәйкес, сібір жарасының ішек түрі өте сирек кездеседі және жалпы көрсеткіштің 1%-нан азын құрайды. Оның үстіне, ешкім шикі ет жемейді," – деп қорытындылады Құрманова.
Алдын алу
Владислава Сущихтің айтуынша, сібір жарасы микробының табиғи резервуарларының болуы, атап айтқанда, Bacillus anthracis қоздырғышының топырақта ұзақ уақыт сақталуы, инфекцияны Қазақстанда толық жоюға мүмкіндік бермейді.
Алайда жүйелі түрде жүргізілетін ветеринариялық-санитариялық шаралар инфекцияның жаңа ошақтарын азайтуға ықпал етеді.
Сущихтің айтуынша, инфекция анықталған кезде мал сойылған немесе өліп қалған орын, сондай-ақ оның шөп жеген жері мен төсеніші, тіпті жатқан жердегі топырақты өртеу қажет.
Ауру жұқтырған малға қолданылған құралдар — күрек, қырғыш, шелек сияқты заттар арнайы дезинфекциялық құралдармен өңделеді, содан кейін тазалықтың қалай жүргізілгендігі қатаң бақыланады.
Қазіргі уақытта сібір жарасына қарсы негізгі алдын алу шарасы вакцинация болып табылады.
"Біздің елімізде жыл сайын сібір жарасына шалдыққан болуы мүмкін барлық үй жануарларына міндетті түрде вакцинация жүргізіледі", – деп атап өтті Владислава Сущих.
Жерлеу орындары
Сібір жарасы қоздырғышының топырақта ұзақ уақыт сақталуы бұл инфекцияның бүкіл ел бойынша тұрақты ошақтарының пайда болуына әкелді. Инфекцияның өршу қаупі әлі де жоғары.
Маманның статистикасына сәйкес, Қазақстанда сібір жарасы бойынша 1,5 мыңнан астам қауіпті елді мекен тіркелген, оларда бір кездері инфекция кең тараған. Екі мыңнан астам ошақта ауруға шалдыққан мал жерленген.
Күләш Құрманова жерлеу орындарының қауіпсіз екенін атап өтті:
"Олар өте терең орналасқан және жақсы жабылған, айналасында санитарлық аймақ жасалған. Егер жануар жайылымда немесе далада ауру жұқтырса, сол аймақта шөптің өсуіне жол бермеу үшін бұталар егіледі. Бұл жануарлардың сібір жарасын жұқтыруын болдырмауға мүмкіндік береді", – деді ол.
Алайда белгісіз немесе қараусыз қалған жерлеу орындары қауіпті болуы мүмкін. Табиғи ландшафттың өзгеруі, жер қазу жұмыстары немесе табиғи апаттар нәтижесінде жер бетіне инфекцияның споралары шығуы ықтимал.
Сарапшының айтуынша, есепке алынбаған жерлеу орындарында мал жаю немесе ауруға шалдыққан жануарлар арасында Bacillus anthracis тасымалдаушыларының болуы сібір жарасының таралуына әкелуі мүмкін.
"1996 жылдан бастап Қазақстанда сібір жарасынан қырылған үй жануарларын жерлеуге қатаң тыйым салынды", – деді Сущих.
Ол ауру жұқтырған жануарлардың мәйіттері арнайы инсинераторлық қондырғыларда өртеу арқылы жойылатынын атап өтті. Республикалық эпизоотияға қарсы отряд қауіпті инфекция ошақтарына барып, ауру жануарлардың мәйіттерін жояды.
Дезинфекциядан кейін топырақтың жоғарғы қабаты 20-25 см тереңдікке дейін өртеледі.
Сібір жарасы бойынша деректер
Владислава Сущихтің мәліметтері бойынша, сібір жарасымен ауырған жануарлар мен адамдардың ең көп саны 1960-1980 жылдары тіркелген. 1996 жылға дейін эпизоотиялық және эпидемиялық жағдай тұрақталып, жылына 13-тен 25 жағдайға дейін тіркеліп отырған. 1997 жылы жағдай күрт нашарлап, 66 адам сібір жарасын жұқтырған.
2021-2023 жылдары Қазақстанда сібір жарасының 18 жағдайы тіркелді: 2021 жылы – 6, 2022 жылы – 4, 2023 жылы – 8 жағдай. Осы кезеңде 78 жануардан сібір жарасы анықталды, олардың 55-і ірі қара мал, 19-ы жылқы және 4-і ұсақ мал.
Қазақстанда сібір жарасын жұқтыру тұрақты көрсеткіш көрсетеді. Соңғы онжылдықта бұл ауруға шалдыққан жануарлар саны жылына 10-нан аспайды. Жыл сайынғы жүйелі вакцинациялау аурудың алдын алудың тиімді құралы болып табылады және ол жануарлар арасындағы аурушаңдықты жекелеген жағдайларға дейін төмендетуге мүмкіндік береді.