Búgingideı bári jetkilikti zamanda isten shyqqan, kereksiz dúnıeni jınaı beretin jandar aınalamyzda az emes. Meıli ol kıim bolsyn, ydys, jıhaz nemese usaq-túıek zattar bolsyn. Eski-qusqyny tastaýǵa kóz qımaı, ózindegi bar dúnıe-múlki azdaı, ózgeniń qajetsiz dep tastaǵanyn da úıge tasıtyndar da tabylady. Syrt kózge esh sókettigi joq bolyp kóringenmen, mundaı ádet baıqaýsyzda psıhologıalyq dertke ulasýy múmkin ekenin bildińiz be? Keı zattardan bas tartý nege sonshalyq qıyn? Bul suraqtyń jaýabyn Aqshamnews.kz tilshisi izdep kórdi.
Keıbir adamdar úshin mundaı dúnıeler jaı ǵana kezinde qoldanǵan zat nemese estelik bolsa, endi bireýler úshin olardy tastaý - úlken kúızelis, tipti qorqynysh týdyrady. "Kerek bolyp qalar", "bir kádege jarar" degen oımen jınalǵan zattar burysh-buryshty birtindep toltyryp, adamnyń ómir súrýine qajet keńistikti úıge emes, úıindige aınaldyrady.
Shamadan tys qajetsiz zattardy "jınaı berý" ýaqyt óte úıdi qoqys alańyna aınaldyrýy, al ony jasaǵan adamnyń ózi psıhologıalyq dertke ushyraýy múmkin. Halyq arasynda mundaı dert "Plúshkın sındromy" dep atalyp ketken. Al ǵylymı ataýy - hoardıng (aǵylshynsha hoard - "jınaý, qor jasaý"). Bir ókinishtisi, osyndaı sındromy bar adamdar mundaı áreketimen saý adamdardyń ómirine, densaýlyǵyna qaýip tóndiredi. Jaqynda Atyraý qalasynda bolǵan myna jaǵdaı "jaǵa ustatty". Úıin antısanıtarıa talaptaryna saı kelmeıtin jaǵdaıǵa jetkizgen otbasy kishkentaı balasyn adam turǵysyz jaǵdaıda ósirip kelgen.
Osyǵan uqsas taǵy bir jaǵdaı aı ishinde Pavlodar qalasynda da boldy. Kórshi páterdiń jylý qubyry qatyp, isten shyqqannan keıin, turǵyndar máseleniń mán-jaıyn anyqtaý úshin álgi úıdiń esigin qaǵady. Jaýap bolmaǵan soń, polısıaǵa júginip, páterge tártip qyzmetkerleriniń kómegimen kiredi. Aıaq attap basatyn jeri joq páterde jınalǵan qoqyr-qoqsyqtyń kóptigi sonshalyq, tipti tóbege deıin jetken.
Plúshkın sındromy degenimiz ne?
Bul ataý orystyń jazýshysy N. V. Gogoldiń "Óli jandar" shyǵarmasyndaǵy Stepan Plúshkın esimdi keıipkermen baılanysty. Bir kezderi aqyldy ári sharýaqor bolǵan ol shyǵarma jelisi boıynsha áıeliniń qazasynan keıin bar bolmysyn «joǵaltyp» alady. Óz balalarymen arazdasyp, naǵyz sarańǵa aınalady.
Qazir "Plúshkın" dep qajetsiz zattardy jınap, olardy tastaı almaıtyn nemese tym kóp úı janýarlaryn ustaıtyn adamdardy aıtady.
Gogoldiń nusqasyndaǵy keıipkerdi jazýshy bylaı sýretteıdi:
"...oǵan ne kezdesse de: eski taban, jyrtyq shúberek, shege, synǵan ydys - bárin úıine tasydy..."
Buryn bul sındrom obsessıvti-kompýlsıvti buzylystyń bir túri dep sanalsa, qazir ol derbes aýrý retinde jikteledi.
MKB-11 halyqaralyq aýrýlar klassıfıkasıasynda Plúshkın sındromy 6B24 - "Jınaqtaý buzylysy" dep belgilengen.
Álem halqynyń shamamen 2,5%-ynda hoardıng belgileri bar, al aýrýdyń aýyr túri árbir 50-shi adamda kezdesedi.
55 jastan asqandarda bul sındromnyń damý qaýpi 20–30 jastaǵylarǵa qaraǵanda úsh ese joǵary. Dese de, bul dert tek egde jastaǵy adamdarda ǵana kezdesedi deýge negiz emes.
Dúnıeqońyzdyqqa parapar bul ádet jynys talǵamaıdy. Erler men áıelderdiń oǵan ushyraýynda aıyrmashylyq joq. "Plúshkın" sındromyna:
- jalǵyz turatyn adamdar,
- jaqyn týysyn joǵaltqandar urynǵysh keledi eken.
"Plúshkın sındromy" men kollesıa jınaýdyń aıyrmashylyǵy qandaı?
Zat jınaı beretin adamnyń bárinde patologıa bar deýge kelmes. Belgili bir zat túrlerin ǵana jınaıtyn adamdar bar. Olar - kolleksıonerler. Kolleksıonerlerdiń aıyrmashylyǵy - óz zattaryn júıelep, kútip ustaıtyndyǵynda jáne olardyń koleksıasynyń obektıvti quny bar. Al "Plúshkınderdiń" jınaǵandary paıdasyz qoqysqa aınalady jáne onyń qashan iske asyp, paıdaǵa jaraıtynyn ózderi bilmeıdi.
"Plúshkınge" uqsas sındromnyń taǵy bir túri – Dıogen nemese kárilik álsizdigi
Dıogen sındromy da artyq zat jınaı berýmen sıpattalady. Mundaı adamdar qoqys tastaıtyn jerlerden nemese konteınerlerden zattar jınaıdy. Psıhıkalyq patologıa sanalatyn bul derttiń negizgi belgileri - óz syrt kelbetine jáne densaýlyǵyna múlde nemquraıly qaraý, uqypsyzdyq, enjarlyq jáne tuıyqtyq.
Dıogen sındromyna shaldyqqan adamdar aınalasyndaǵylarǵa beıjaı qaraıdy jáne olardyń turmysyna aralasýǵa baǵyttalǵan kez kelgen áreketti ózine jaýlasý dep qabyldaıdy.
Sonymen "Plúshkın sındromy" neden paıda bolady?
Bıologıalyq faktorlar
2004 jyly Aıova ýnıversıtetiniń ǵalymdary mıdyń prefrontaldy qyrtys aımaǵynyń zaqymdanýy (mysaly, jaraqat nemese operasıadan keıin) jınaı berý ádetin týdyratynyn anyqtaǵan.
Psıhologıalyq faktorlar
Bul sındrom kóbine kelesi aýrýlary bar adamdarda damıdy:
- Zeıin jetkiliksizdigi jáne gıperbelsendilik sındromy,
- obsessıvti-kompýlsıvti buzylys,
- shızofrenıa,
- kúızelis.
Sonymen qatar, penıafobıa – kedeılikten qorqatyndar da osyndaı aýrý belgileri bolýy múmkin. Sebebi bala kezinde kedeılik kórgen adam keıin qajetsiz zattardy «kerek bolyp qalar» dep saqtaýy múmkin.
Áleýmettik faktorlar
Keı adamdardy ata-anasy "eshteńeni tastama, bári kerek" dep tárbıeleıdi. Bul keıin patologıalyq "jınaı berý" aýrýyna aparýy múmkin. Sondaı-aq uzaq ýaqyt joqshylyqta ómir súrgen adamdar da osy ádetti qalyptastyrady.
Sındromnyń belgileri:
- Qajetsiz zattardy shamadan tys jınaý (tek satyp alý emes, qoqystan tabýy da múmkin).
- Zattardan bas tarta almaý
- Úıdiń tolyp ketýi, qozǵalý qıyndyǵy.
- Tuıyqtyq, ashýshańdyq, kúdikshildik.
- Problemany moıyndamaý.
Janýarlardy da "jınaı beretinder" bar
Keı adamdar jaýapkershilik pen shamasyna qaramaı, úı janýarlaryn da tym kóp qylyp asyrap alatyndar bar, biraq olarǵa tıisinshe kútim kórsete almaıdy.
Mundaı ıeler:
- qamqorshylar,
- qutqarýshylar,
- kóbeıtýge tyrysqandar,
- ózderin jaqsy kórsetkisi keletinder bolyp bólinedi.
Nátıjesinde úıde antısanıtarıa men aýrýlar taraıdy.
Psıhıkalyq aýrýǵa sanalǵannan keıin artyq qoqyr-qoqsyqty jınaı berý dertiniń de belgili bir kezeńderi bar:
- 1-kezeń - qoqyr-qoqsyq az, ıis joq, zıankester joq.
- 2-kezeń - shyǵatyn joldyń biri jabylǵan, janýarlardyń izi bar.
- 3-kezeń - Zattyń shamadan tys kóptigi sondaı, tipti, úı syrtyna deıin shyǵyp ketken, as úı men dárethana las.
- 4-kezeń - Úıde shirigen taǵam, dáret syndyrǵan oryndar, parazıtter bar.
- 5-kezeń - Úı tolyǵymen qoqys tastaıtyn orynǵa aınalǵan, janýarlar qaýipti, dárethana men sý istemeıdi.
Sındromnyń qaýipti tustary:
- Jaraqat alý qaýpi (qoqys arasynan ótý kezinde).
- Antısanıtarıa, ınfeksıalar.
- Jándikter men kemirgishterdiń kóbeıýi.
- Órt qaýpi.
- Ólim qaýpi (qoqys astynda qalyp qoıý).
Bul dert dıagnozyn psıhıatr qoıady. Ony anyqtaý úshin qajet bolsa, MRT nemese KT (mı jaraqattaryn anyqtaý úshin) jasaıdy. Janýarlar bolǵan jaǵdaıda, ınfeksıalyq taldamalar jasalady. Áńgimelesý kezinde pasıentke tikeleı suraqtar qoıylady jáne úı jaǵdaıy baǵalanady.
Psıhıkkalyq aýrýǵa sanalatyn bul derttiń daýasy bar ma?
Negizgi ádis - kognıtıvti-minez-qulyq terapıasy (KMT).
Maqsaty:
- aýrý sebepterin túsiný,
- zattardyń naqty qajettiligin baǵalaý,
- artyq zattardan bas tartýǵa úırený,
- tazalyq pen tártip daǵdylaryn damytý.
Qajet bolǵanda antıdepressanttar men tynyshtandyratyn dáriler taǵaıyndalady.
Týystar tarapynan jaqsy qarym-qatynas pen qoldaý óte mańyzdy.
Kez kelgen aýrýdyń aldyn alýda aıtylatyn keńester bul sındromdy da aınalyp ótpepti. Bul derttiń aldyn alý úshin:
- belsendi ómir salty,
- durys tamaqtaný,
- uıqynyń jetkilikti bolýy (8 saǵat),
- dene jattyǵýlary,
- este saqtaý men oılaýdy damytý (óleń jattaý, til úırený) qajet.
Qysqasha aıtqanda, Plúshkın sındromy - bul jaı ǵana kereksiz zattardy "jınap-tası berý" emes, adamnyń ómirine jáne densaýlyǵyna naqty qaýip tóndiretin psıhıkalyq aýrý. Bul dertke kereǵar keletin taǵy bir sındrom bar. Ol shekten tys tazalyqqa áýestik. Mundaı ádet te psıhıkalyq aýytqýdyń belgisi bolýy múmkin, deıdi psıhologtar.
London psıhoterapıa mektebi mamandarynyń zertteýine saı, adam óz sezimin moıyndamaǵan saıyn, onyń boıynda ishteı mazasyzdyq paıda bolady. Al ol óz kezeginde, tazalyqqa degen obsessıvti minez-qulyq arqyly kórinis tabady.
Tipti bul jaǵdaıdyń rıpofobıa degen ǵylymı ataýy bar, ıaǵnı las nárseden úreılený. Bul dertke shaldyqqandar qorshaǵan zattarǵa qol tıgizýge qorqady nemese tazalyqqa tym berilip ketedi. Psıhologtardyń aıtýynsha, rıpofobıa ásirese koronavırýs pandemıasy kezinde keń taralǵan.