Memleket basshysy Q.K.Toqaevtyń Qazaqstan halqyna joldaýy
Qurmetti otandastar!
Qadirli depýtattar jáne Úkimet músheleri!
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 59-shy babyna sáıkes, VII shaqyrylymdaǵy Parlamenttiń úshinshi sesıasyn ashyq dep jarıalaımyn.
Qurmetti depýtattar!
Barshańyzdy Parlamenttiń kezekti sesıasynyń ashylýymen quttyqtaımyn!
Bıyl biz jańa kezeńge qadam bastyq.
Halqymyz jalpyulttyq referendýmda saıası jańǵyrý baǵdaryn qoldady.
Konstıtýsıalyq reforma Jańa, Ádiletti Qazaqstandy qurý jolyndaǵy asa mańyzdy qadam boldy.
Elimizdegi saıası jańǵyrý endi ekonomıkalyq ózgeristerge ulasýǵa tıis.
Biz «Azamat – bıznes – memleket» arasyndaǵy qatynasty túbegeıli ózgertemiz.
Memleket, eń aldymen, bárine birdeı múmkindik berip, ádildik ornatady.
Qoǵam ıgiligine arnalǵan qyzmet deńgeıi joǵary bolýyna kepildik beredi.
Áleýmettik jaǵynan álsiz toptaǵy azamattarǵa qoldaý kórsetemiz.
Múmkindigi shekteýli jandarǵa da kómektesemiz. Prezıdent janyndaǵy Ombýdsmen taǵaıyndalady.
Memleket ekonomıkalyq erkindikti qoldaıdy.
Biraq halyqty naryq turaqsyzdyǵynyń yqpalynan barynsha qorǵaıdy.
Shaǵyn jáne orta bıznesti meılinshe damytady.
Endi reformalardyń naqty baǵdarlaryna toqtalaıyn.
BİRİNSHİ BAǴDAR. JAŃA EKONOMIKALYQ SAIASAT.
Biz ekonomıkamyzda qordalanǵan máselelerdi jaqsy bilemiz.
Mysaly, shıkizatqa áli de táýeldimiz.
Eńbek ónimdiligi tómen, ınovasıa jetkiliksiz.
Ulttyq tabystyń ıgiligin jurttyń bári birdeı kórip otyrǵan joq.
Árıne, munyń barlyǵy – kúrdeli máseleler. Biraq ony sheshýdiń naqty joldary bar.
Atap aıtsaq, bul – makroekonomıkalyq turaqtylyqty qamtamasyz etý, ekonomıkany ártaraptandyrý jáne sıfrlandyrý.
Sondaı-aq shaǵyn jáne orta bıznes pen adam kapıtalyn damytý, zań ústemdigin ornyqtyrý.
Sondyqtan tyń tásilder qajet ekeni sózsiz.
Ekonomıkalyq saıasatymyzdyń negizgi maqsaty esh ózgermeıdi. Onyń máni – sapalyq jáne ınklúzıvtik turǵydan halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý.
Jańa ekonomıkalyq baǵdarymyzdyń basty basymdyqtary mynalar:
– jeke kásipkerlik bastamalardy yntalandyrý, ıaǵnı, memlekettik kapıtalızmnen jáne memlekettiń ekonomıkaǵa shekten tys aralasýynan bas tartý;
– básekelestikti damytý, ıaǵnı bárine birdeı múmkindik berý;
– sondaı-aq ulttyq tabysty ádil bólý.
Munyń bári kezek kúttirmeıtin birqatar mańyzdy mindetti sheshýdi talap etedi.
Birinshi. Baǵany ákimshilik jolmen retteý tutas salalardyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn tómendetedi. Sondaı-aq taýar tapshylyǵyn týyndatyp, eldi ımportqa táýeldi etedi.
Sondyqtan baǵa belgileý isine memlekettiń aralasýynan birtindep bas tartý kerek.
Básekelik ortasy joq naryqtar ǵana burynǵydaı qala beredi.
Monopolıserdiń tarıfteri qatań baqylaýda bolady.
Biraq baqylaý jasaý orynsyz qysym kórsetý degen sóz emes.
Búginde memlekettik organdardyń, sonyń ishinde kúshtik qurylymdardyń bıznesti tekserýge jappaı kirisip, baǵalar men tarıfterdi tómendetýdi talap etýi jıilep ketti.
Qur daqpyrt úshin jasalatyn mundaı áreketterdi doǵarý kerek.
Monopolıanyń tabysyn shekteý qajettigi men ınfraqurylymǵa ınvestısıa salýdy qamtamasyz etý arasynda tepe-teńdikti saqtaý mańyzdy.
Elimizde elektr qýatymen qamtamasyz etetin jelilerdiń úshten ekisiniń, jylý komýnıkasıasynyń 57 paıyzynyń jáne sý qubyry jelisiniń jartysyna jýyǵynyń tozyǵy jetken.
Osydan-aq biraz jaıtty ańǵarýǵa bolady.
Tarıfterdi kúshpen ustap turýdyń sońy sonyń bárin kezekpen óshirýge jáne túrli apatty jaǵdaılar týyndaýyna ákep soqtyrady.
Osynyń saldarynan azamattardyń densaýlyǵyna jáne ómirine qater tónedi.
Monopolıaly naryqtarda «Tarıfti ınvestısıaǵa aıyrbastaý» degen jańa tarıf saıasatyna kóshý kerek.
Jeliler men qýat kózderiniń tozý deńgeıin keminde 15 paıyzǵa azaıtý qajet.
Tarıf ınfraqurylymǵa qarjy salǵany jáne ashyqtyqty qamtamasyz etýdiń memlekettik monıtorıńi júıesine qatysqany úshin beriledi. Menshik ıesi ınvestısıanyń aıtarlyqtaı bóligin tarıftiń emes, óz qarjysynyń esebinen salýǵa tıis.
Inovasıa engizý úshin tıimdi yntalandyrý sharalaryn ázirlegen jón. Sondaı-aq shyǵystyń bir bóligin tarıftik smetanyń aıasynda qaıta bólýge jáne tabystyń belgili bir bóligin saqtap qalýǵa ruqsat berý kerek.
Tarıfterdi toǵyspaly sýbsıdıalaýdan, ıaǵnı bir tutynýshylar úshin baǵany ustap turý maqsatymen basqalar úshin baǵany kóterý tásilinen birtindep bas tartý qajet.
Ekinshi. Ekonomıkany odan ary monopolıasyzdandyrý úshin naqty ınstıtýsıonaldyq sheshimder qabyldaý qajet.
«Konglomerat» uǵymyn zań júzinde aıqyndap alǵan jón.
Naryqtyń ózara baılanysty sýbektileri ekonomıkalyq áleýetin bir jerge shoǵyrlandyrý úshin ruqsat alýǵa mindetti.
Olardyń barlyq mámilesin, sonyń ishinde naryqqa tán emes baǵalardy qoldaný belgileri boıynsha jasalǵan kelisimderin de muqıat tekserý kerek.
Biryńǵaı operatorlardyń qyzmeti naryqtyq ekonomıkany damytýǵa keri áser etedi. Sondyqtan bul ınstıtýtty retke keltirgen jón.
Qazir jumys istep turǵan operatorlardy básekeli ortaǵa berý qajet nemese monopolıs dep tanyp, qyzmetin monopolıaǵa qarsy arnaýly quqyq aıasynda retteý kerek.
Úshinshi. Ekonomıkanyń turaqty ósýi salyq saıasatynyń túsinikti jáne boljaýǵa bolatyndaı etip júrgizilýine tikeleı baılanysty.
Fıskaldy retteý isin qaıta jańǵyrtý úshin 2023 jyly jańa Salyq kodeksi ázirlenedi.
Onyń eń túıtkildi tusy sanalatyn salyqtyq ákimshilendirý máselesi túgel qaıta jazylýǵa tıis.
Sondaı-aq jumys barysynda betpe-bet kezdesý múldem bolmaıtyndaı etip, salyqtyq baqylaý qyzmetin tolyq sıfrlandyrý kerek.
Taǵy bir basymdyq – salyqtyq yntalandyrý sharalarynyń tıimdiligin arttyrý.
Ol úshin ekonomıkanyń túrli salasynda dıfferensıaldy salyq mólsherlemesine kóshken jón.
Paıdanyń tehnologıalyq jańǵyrýǵa jáne ǵylymı ázirlemelerge jumsalǵan bóligine salynatyn korporatıvti tabys salyǵyn tómendetý nemese odan bosatý tásilin engizý kerek.
Salyq tóleýshilerdi salyqtan jaltarýǵa qumarlyǵyn azaıtý úshin arnaıy salyq rejimderin jeńildetý kerek.
Salyq júktemesin tómendetý maqsatynda uıymdardy ádeıi bólshekteýge jol bermeý máselesi jańa kodekste qarastyrylýy qajet.
Saýda-sattyq zaman talabyna saı damýy úshin mólsherlemesi oıǵa qonymdy ári rásimderi qarapaıym bólshek saýda salyǵyn qoldaný aıasyn keńeıtý kerek.
Salyq reformasy aıasynda «sán-saltanatqa salyq» salýdy engizgen jón.
Munyń orta tapqa qatysy joq, bul salyq tek asa qymbat jyljymaıtyn múlik jáne avtokólik satyp alǵan kezde salynady.
Avtokólik satyp alý kezinde tólenetin alym-salyq máselesine jeke toqtalaıyn.
Keıbir jaqyn shetelderden ákelingen avtokólikterge qatysty túıtkilder barshaǵa málim.
Zań aıasynan tys qalyp otyrǵan mundaı kólikter qoǵamdyq qaýipsizdikke qater tóndirýde.
Zańsyz kólik ákeletin amal-tásildiń bárine tosqaýyl qoıý úshin batyl sharalar qabyldaý qajet.
Al bıylǵy 1 qyrkúıekke deıin elge ákelingen avtokólikterge qatysty ahýaldy retteý kerek.
Olardy zańdastyrý maqsatynda ýtılızasıa jáne alǵashqy tirkeý úshin tólenetin qarjy kólemin 200-250 myń teńgeden asyrmaı, bárine birdeı jáne bir rettik alym alýdy usynamyn.
Bul – izdeý salynbaǵan jáne keden rásimderinen ótken kólikterge ǵana qatysty shara.
Tórtinshi. Salyq saıasatynyń tıimdi bolýy keden jumysynyń ashyqtyǵyna tyǵyz baılanysty.
Salyq jáne keden salasyndaǵy aqparattyq júıelerdi tolyq biriktirý isin aıaqtaý mańyzdy.
Kelesi másele.
Tekserýshilerdiń tym kóptigi. Olardyń teris áser etkeni belgili.
Sondyqtan, shekaraǵa ıntegrasıalanǵan kedendik baqylaý tásilin engizý qajet.
Kedendik rásimdeý ortalyqtary «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha jumys isteýge tıis.
Besinshi. Biz «kórpege qaraı kósilý» qajet ekenin umytpaýymyz kerek.
Búdjet saıasatyna reforma jasalady. Aqyrǵy nátıjeni dóp basýymyz kerek.
Búdjet kodeksinde shekti normatıvter bekitiledi.
Ony búdjetti josparlaý jáne oryndaý kezinde mindetti túrde ustaný qajet.
Ulttyq qordyń qarjysyn tıimsiz jumsaý toqtatylady. Bul – óte ózekti másele.
Qordyń qarajatyn asa qajet ınfraqurylymdy damytýǵa jáne elimiz úshin mańyzy zor jobalardy qarjylandyrýǵa jumsaımyz.
Búdjet úderisterin barynsha jeńildetý qajet.
Memlekettik organdardyń ıgerilmegen qarajatty kelesi jylǵa qaldyrýyna múmkindik berý kerek.
Sol arqyly olar aqshany búdjetke qaıtarýdyń tıimsiz tártibinen qutylady.
Sonymen birge, búdjetke qatysty táýekelderdi basqarý júıesin iske qosý kerek.
Bul júıe kvazımemlekettik sektordy da qamtýǵa tıis.
Biz salyq túsimin óńirlerdiń ózine bere bastadyq. Bul jumysty jalǵastyrý qajet.
«Halyq qatysatyn búdjet» jobasy tıimdi iske asyrylyp jatyr.
Onyń aýqymyn keńeıtip, jobaǵa aýdandyq mańyzy bar qalalar men aýyldardy tartý kerek.
Turǵyn-úı komýnaldyq sharýashylyǵy qarjysynyń keminde 10 paıyzy qaıda jumsalatynyn qoǵamnyń ózi aıqyndaýǵa tıis.
Osy aıtylǵan máselelerdi tıimdi júzege asyrý úshin jańa Búdjet kodeksin qabyldaý qajet.
Altynshy. Kásipkerlikti júıeli túrde qoldaý.
Bul jumysta bárin basynan bastap retteý kerek.
Tapsyrma eki jyldan beri oryndalmaı keledi.
Júzdegen, tipti myńdaǵan zańnamalyq qujat pen nusqaýlyqty qaıta-qaıta túzete bergennen eshteńe shyqpaıdy.
Onyń ornyna yqsham ári túsinikti jańa erejelerdi bekitken jón.
Mundaı tásildi 2024 jylǵy 1 qańtardan bastap tolyq engizý qajet.
Kelesi másele.
Memleket qarjylaı qoldaý jasaǵan kezde básekege qabiletti shaǵyn jáne orta bıznes ókilderine basa mán beredi.
Eńbekaqy tóleý qoryn kóbeıtken jáne salyq tólemderin arttyrǵan kásiporyndarǵa qoldaý kórsetiledi.
Bul – negizgi talap.
Sonymen qatar, memleketten kómek alatyn bıznes ókilderin anyqtaıtyn avtomatty júıe engiziledi.
Memlekettik satyp alýdyń múlde jańa júıesi jasalady.
Baǵanyń tómen bolýy ǵana emes, taýarlar men qyzmetterdiń sapasy basty nazarda bolady.
Memlekettik jáne kvazımemlekettik satyp alýdy biryńǵaı platformaǵa kóshirý qajet.
Osynyń bárin júzege asyrý úshin «Memlekettik satyp alý týraly» jańa zań qabyldanýǵa tıis.
Jetinshi. Memleket pen jekemenshik seriktestiginiń jańa úlgisine kóshý kerek.
Qazir kóptegen joba keıbir kásipkerler men sheneýnikterdiń maıshelpegine aınaldy.
Kelisim-sharttar ashyq jáne konkýrstyq negizde jasalýǵa tıis.
Osy maqsatta tıisti zań qabyldaý qajet.
Segizinshi. Nesıe resýrstarynyń tapshylyǵy otandyq bıznes úshin úlken problema bolyp otyr.
Qazaqstanda shaǵyn jáne orta bıznesti qarjylandyrý úshin 42 mıllıard dollarǵa jýyq qarajat jetispeıdi.
Sóıte tura, bankterde trıllıondaǵan teńge qarjy is júzinde ekonomıkaǵa esh paıdasyn tıgizbeı bosqa jatyr.
Ulttyq bank, Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi, Úkimet birlesip, naqty sektordy turaqty ári qoljetimdi nesıemen qamtamasyz etetin naqty sheshimder qabyldaýǵa tıis.
Ulttyq bank qazirgi ahýaldyń óte kúrdeli ekenin eskere otyryp, barynsha ıkemdi qımyldaýy, tipti tapqyrlyq tanytýy kerek.
Shetelderde buǵan qatysty oń tájirıbeler bar.
Toǵyzynshy. Ónim óndirý úshin, eń aldymen, jer kerek.
Jeri joq adam bıznespen aınalysa almaıdy.
Kásipkerlerge jer telimderin ashyq ári jedel bólýdiń tıimdi tásilderi aıqyndalýǵa tıis.
Ony jyl sońyna deıin ázirleý kerek.
Árbir aımaq pen eldi mekende bos jatqan nemese maqsatyna saı ıgerilmegen jerdiń bar-joǵyn anyqtaý qajet.
Bul aqparatty bıznes ókilderi bilýge tıis.
Atalǵan sharalar kásipkerlerdiń ǵana emes, jalpy ekonomıkanyń básekege qabiletin arttyra túsetini anyq.
EKİNSHİ BAǴDAR. NAQTY SEKTORDY DAMYTÝ.
Eń aldymen, jer qoınaýyn ıgerý isine ınvestısıa tartý úshin zańnamany jáne rásimderdi barynsha jeńildetý kerek.
Geologıalyq aqparat týraly biryńǵaı málimetter bankin qurý jumysyn aıaqtaý qajet.
Úkimetke ındýstrıa jáne jer qoınaýyn ıgerý salalarynyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrýdy tapsyramyn.
Byltyr meniń tapsyrmam boıynsha barlyq arnaıy ekonomıkalyq aımaqtyń tıimdiligi baǵalandy.
Sonyń nátıjesinde túıtkildi tustardy anyqtap, tyń tásilderdi oılastyrdyq.
Endi arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardy damytý úshin múlde basqa saıasatqa kóshken jón.
Qazirgi tańda shetel kompanıalary Qazaqstanǵa kóshe bastady. Sondyqtan bul másele tipti ózekti bolyp otyr.
Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarǵa ınvestısıalyq jeńildikterdi saralap berý kerek.
Neǵurlym kóp aqsha salsań, soǵurlym kóp jeńildik alasyń degen ustanym basty qaǵıda bolýy qajet.
Jumys isteıtin salasy negizgi baǵyt bolmasa da, mańyzdy ındýstrıalyq jobalardy júzege asyratyn ınvestorlar bar.
Olarǵa salyq jáne keden jeńildikterin usynbaı-aq, jer telimderin berýge bolady.
Barlyq ınvestısıalyq mindettemesin adal oryndaıtyn kásiporyndar da bar.
Olarǵa arnaıy ekonomıkalyq aımaqtan jer telimin jeke menshikke berý máselesin sheshý qajet.
Jalpy, ınvestısıa tartý jumysyn júıeli júrgizý kerek.
Bul – Úkimettiń aldynda turǵan basty mindettiń biri.
Kelesi másele. Buǵan deıin aıtylǵandaı, memleket óziniń ekonomıkaǵa aralasýyn birtindep azaıta beredi.
«Samuryq-Qazyna» qory ekonomıkanyń basty salalaryna baqylaý jasaýǵa ǵana jetkilikti yqpaly bar majorıtarly ınvestorǵa aınalady.
Qordyń basqa aktıvteri men aksıalaryn jekeshelendirý kerek. Ony júzege asyrýǵa «Halyqtyq İRO» tásilin de qoldanýǵa bolady.
«Samuryq-Qazyna» qory jeke ınvestorlar derbes júzege asyra almaıtyn asa mańyzdy jobalarǵa ınvestor retinde qatysa alady. Mundaı jobalardy Prezıdent anyqtaıdy.
Kelesi másele – elimizdiń tranzıttik qýatyn arttyrý.
Qazaqstan qazirgi geosaıası jaǵdaıda Azıa-Eýropa arasyndaǵy asa mańyzdy qurlyq dÁlizi bolyp otyr.
Biz bul múmkindikti tolyq paıdalanyp, álemdik mańyzy bar kólik-tasymal torabyna aınalýymyz kerek.
Elimiz osy salada iri jobalardy júzege asyra bastady.
Atap aıtqanda, Aqtaýda konteıner haby qurylyp jatyr.
Transkaspıı dálizi damyp keledi.
Osy jumystarǵa álemdegi úzdik logıstıka kompanıalary tartylady.
«Qazaqstan temir joly» kompanıasy tolyqqandy tranzıttik-logıstıkalyq korporasıa bolyp qaıta qurylady.
Avtojol qurylysyna, sonyń ishinde jergilikti joldardyń sapasyna basa mán berý kerek.
Búdjetten qyrýar qarjy bólinse de, bul másele áli sheshimin tappaı otyr.
Men 2025 jylǵa deıin jergilikti joldardyń keminde 95 paıyzyn jaqsartý jóninde tapsyrma berdim.
Úkimet bul máseleni tikeleı baqylaýǵa alsyn.
Jol qurylysyndaǵy zańsyzdyqtardy anyqtaý qajet. Bul jumystan naqty nátıje shyǵarý kerek.
Bizde áli kúnge deıin bıtým tapshy.
Bul – iri kólemde munaı óndiretin el úshin, tipti, uıat jaǵdaı.
Úkimet osy máseleni túbegeıli sheshýge tıis.
Jalpy, ashyǵyn aıtýymyz kerek, Úkimettiń jumysynda qaıta-qaıta olqylyqtar bolyp jatyr.
Birese janar-jaǵarmaı, birese qant jetispeıdi.
Osynyń bári Úkimettiń naqty sheshim qabyldaýǵa kelgende óte baıaý qımyldap, batyl qadam jasaı almaýynan bolyp otyr.
Mundaı jaǵdaıǵa azamattardyń da kóńili tolmaıdy. Árıne, bul – oryndy.
Sondyqtan, dál osylaı jalǵasa berse, taǵy da naqty kadrlyq sheshimder qabyldaýǵa týra keledi.
Kelesi másele.
Ulttyq ekonomıka qurylymynda qurylys sektory mańyzdy orynǵa ıe.
Osy sala ishki jalpy ónimniń 5-6 paıyzyn beredi.
Janama salalar qosylsa, bul kórsetkish odan da kóp.
Búginde Qazaqstandaǵy sáýlet-qurylys qyzmetin retteıtin
2,5 myńnan astam qujat bar.
Bul júıe ábden qaǵazbastylyqqa kómilgen. Jemqorlyq az emes.
Eski qurylys standarttary men normalary áli de qoldanylady.
Sondyqtan Úkimetke múldem jańa qujat – Qala qurylysy kodeksin qabyldaýdy tapsyramyn.
Árbir qalanyń jer telimderi men komýnaldyq jelilerdiń sqemasy kórsetilgen fýnksıonaldy ınteraktıvti kartasyn jasaý kerek.
Jer kadastrynda ónerkásiptik maqsatqa arnalǵan jer telimderiniń kartasyn qoldanystaǵy kólik jáne komýnıkasıa ınfraqurylymynyń sqemalarymen tolyqtyryp otyrý qajet.
Aýyl sharýashylyǵyn damytý – negizgi problemanyń biri.
Osy saladaǵy ahýal elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigine tikeleı áser etedi.
Elimizdiń aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń kólemin jáne onyń qosymsha qunyn arttyrý qajet.
Bul – strategıalyq mindet.
Qazir tek bıdaı men mal satyp otyratyn zaman emes.
Úkimet agroónerkásip salasyn sýbsıdıalaýdyń uzaq merzimge arnalǵan jańa tásilderin ázirleýge tıis.
Búdjet qarajatynyń qaıtarymy bolýy kerek.
Memleket qarjyny ońdy-soldy shashyp, ysyrap etýge jol bermeıdi.
Sýbsıdıa bólýge jáne onyń jumsalýyna júrgiziletin baqylaýdy kúsheıtý kerek.
Sharýalardyń ózara ujymdasýy aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa jol ashyp otyr.
Biz osyndaı pılottyq jobany júzege asyrdyq.
Oǵan qatysqan aýylsharýashylyq kooperatıvteriniń egini eki ese artyq ónim bergen.
Al mal basy shamamen 25 paıyzǵa kóbeıgen.
Ár óńirdiń ereksheligin eskere otyryp, oń tájirıbeni búkil elge birtindep taratý qajet.
Bul salada ozyq tehnologıalar tapshy.
Qazir aýyl sharýashylyǵyna arnalǵan jer týraly tolyqqandy aqparat joq.
Jerdiń qunary, sý resýrsy men sýarý júıesi jáne onyń joldary jaıly málimetter jan-jaqta shashyrap jatyr.
Sıfrlyq platforma osynyń bárin bir jerge jınaqtaıdy.
Tutastaı alǵanda, elimizdiń agroónerkásip kesheni kelesi jyldan bastap jańa ári turaqty ereje boıynsha jumys isteýi qajet.
Igerilmeı jatqan jerdi qaıtaryp alý jónindegi komısıanyń qyzmetine jeke toqtalǵym keledi.
Komısıa jumysynyń aıasynda aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy 2,9 mıllıon gektar jer memleketke qaıtaryldy.
Jyldyń sońyna deıin keminde 5 mıllıon gektar jerdi qaıtaryp alý josparlanyp otyr.
Igerilmeı jatqan nemese zańsyz berilgen jer kólemi 10 mıllıon gektarǵa jýyqtaıdy.
Úkimet pen ákimdikter kelesi jyldyń sońyna deıin osy jerlerge qatysty naqty sheshim qabyldaýǵa tıis.
Qazir jer máselesin tekserýge jarıalanǵan moratorıı de kúshin joıdy. Bul qadam jumysqa oń yqpalyn tıgizedi dep oılaımyn.
El ekonomıkasyn turaqty damytýǵa sý tapshylyǵy qatty kedergi bolyp otyr.
Qazir bul ulttyq qaýipsizdik máselesine aınaldy.
Syrttan keletin sý azaıyp barady.
Sol sýdyń ózin tıimsiz paıdalaný jaǵdaıdy odan ári ýshyqtyryp otyr.
Sýdyń 40 paıyzy qumǵa sińip jatyr.
Bul salada basqa da túıtkilder az emes.
Atap aıtqanda, ınfraqurylym ábden tozǵan.
Sondaı-aq avtomattandyrý jáne sıfrlandyrý deńgeıi tómen.
Ǵylymı negizdeme joq, mamandar tapshy.
Bul máselelerdi sheshý úshin Úkimet janyndaǵy Sý keńesiniń jumysyn jandandyrý qajet, bilimdi sarapshylardy jumysqa tartý kerek.
Qajetti mamandardy daıarlaý úshin bul saladaǵy irgeli ári myqty joǵary oqý ornyn anyqtaǵan jón.
Sý salasyn damytýdyń úsh jyldyq jobasyn ázirleý kerek.
ÚSHİNSHİ BAǴDAR. EL BOLASHAǴYNA ARNALǴAN STRATEGIALYQ INVESTISIA.
Elimizdiń basty qundylyǵy – adam. Bul – aıqyn nárse.
Sondyqtan ulttyq baılyqty teń bólý jáne barshaǵa birdeı múmkindik berý – reformanyń basty maqsaty.
Ult saýlyǵy jaqsy bolsa ǵana, qoǵam ornyqty damıdy.
Densaýlyq saqtaý salasynda biraz reforma júrgizildi.
Degenmen onyń jaǵdaıy áli de máz emes.
Árıne, jyldar boıy qordalanǵan túıtkilder bir mezette sheshilmeıdi.
Sondyqtan asa mańyzdy máselelerdi retke keltirýge basa mán bergen jón.
Sonyń biri – qarjylandyrý júıesi.
Osy salaǵa qarjynyń jetkilikti bólinbeýi qalypty jaǵdaıǵa aınalǵan.
Sonyń kesirinen jurt saqtandyrý júıesine qosylsa da, medısınalyq qyzmet tolyq kólemde kórsetilmeı otyr.
Búginde medısınalyq kómek memleket kepildik bergen jáne saqtandyrý paketi dep ekige bólingen.
Ashyǵyn aıtsaq, mundaı júıeniń tıimdiligi tómen.
Tipti, saqtandyrý modeli turaqsyz ári júıesiz damýda.
Bul – úlken olqylyq.
Erikti medısınalyq saqtandyrý júıesin engizetin ýaqyt áldeqashan jetti.
Úkimetke densaýlyq saqtaý salasyn jáne jalpy áleýmettik salany qarjylandyrý júıesin qaıta qaraýdy tapsyramyn.
Medısınalyq ınfraqurylymdy keshendi túrde jaqsartýǵa basa nazar aýdarý kerek.
Memleket pen jekemenshiktiń seriktestigin tıimdi paıdalanǵan jón.
Medısına – ınvestısıa salýǵa qolaıly sala. Tek oǵan durys jaǵdaı jasaý qajet.
Men kelesi jyldan bastap ulttyq jobany júzege asyrýdy tapsyrdym.
Bul qujat, eń aldymen, aýyl turǵyndarynyń suranysyn qanaǵattandyrýǵa arnalǵan.
Búginde elimizdegi 650 eldi mekende emdeý mekemesi joq.
Aldaǵy eki jylda bul aýyldarda medısınalyq jáne feldsherlik-akýsherlik bólimsheler salynyp, qajetti qural-jabdyqpen tolyq qamtamasyz etiledi.
Osylaısha, memleket bir mıllıonnan astam adamnyń alǵashqy medısınalyq-sanıtarlyq kómek alýyna múmkindik jasaıdy.
Ulttyq joba aıasynda 32 aýdandyq aýrýhana zamanǵa saı jańaryp, endi aýdanaralyq kópbeıindi mekemege aınalady.
Onda ınsýltten emdeý ortalyqtary, hırýrgıa, jansaqtaý jáne ońaltý bólimderi ashylady.
Bul tórt mıllıonnan astam adamǵa kórsetiletin medısınalyq qyzmettiń sapasyn arttyrady.
Sonymen qatar, telemedısına baǵytyn damytamyz.
Sol arqyly shalǵaıda turatyn halyqqa sapaly medısınalyq qyzmet kórsetiletin bolady.
Densaýlyq saqtaý salasy básekege qabiletti bolýy úshin dárigerler daıyndaý júıesin jetildirgen jón.
Medısınalyq joǵary oqý oryndarynyń janynan kópbeıindi aýrýhanalar jáne klınıkalar ashylady.
Aldaǵy úsh jylda rezıdentýraǵa bólinetin grant sany 70 paıyzǵa kóbeıedi.
Munyń bári ult densaýlyǵyn sóz júzinde emes, is júzinde jaqsartýǵa septigin tıgizedi.
Kelesi mańyzdy másele – bilim berý júıesi týraly.
Bul sala ult sapasyn jaqsartý isinde asa mańyzdy ról atqarady.
Qazaqta «El bolamyn deseń, besigińdi túze» degen sóz bar.
Sondyqtan mektepke deıingi tárbıe jumysy basty nazarda bolýy kerek.
Alaıda bizde ekiden alty jasqa deıingi balalardyń jartysynan astamy ǵana balabaqshaǵa barady.
Mundaı olqylyqqa jol berýge bolmaıdy.
Balalardy balabaqshamen qamtamasyz etý máselesin túpkilikti sheshý qajet.
Oǵan qosa, tárbıeshilerdiń áleýmettik mártebesin arttyryp, jalaqysyn kóbeıtý kerek.
Osy saladaǵy mamandarǵa qoıylatyn naqty talaptar bekitilýge tıis.
Olardyń jumys júktemesin de birtindep azaıtqan jón.
Óz isine adal ustazdar bilim berý salasynyń damýyna zor úles qosady.
Sondyqtan balabaqshany emes, tárbıeshini attestasıalaý qajet.
Orta bilimniń sapasy – tabysty ult bolýdyń taǵy bir mańyzdy sharty.
Árbir oqýshynyń bilim alyp, jan-jaqty damýy úshin qolaıly jaǵdaı jasalýǵa tıis.
Sol úshin «Jaıly mektep» ulttyq jobasy qolǵa alyndy.
Biz 2025 jylǵa deıin 800 myń balanyń zamanaýı mektepte oqýyna jaǵdaı jasaımyz.
Osylaısha, apatty jaǵdaıdaǵy jáne úsh aýysymmen oqıtyn mektep máselesin tolyq sheshemiz.
Bul aýyl jáne qala mektepteriniń aıyrmashylyǵyn edáýir azaıtady.
Jalpy, mektep salý Úkimet jáne ákimdikter úshin basty mindettiń biri bolýy kerek.
Jemqorlardyń zańsyz tapqan qarjysy olar sottalǵan soń memleketke ótip, túgeldeı mektep qurylysyna jumsalýǵa tıis.
Úkimet osy bastamany zań turǵysynan rásimdeý týraly sheshim qabyldaýy kerek.
Mektep formasyn barlyq oqýshyǵa barynsha qoljetimdi etý asa mańyzdy.
Áleýmettik turǵydan álsiz sanalatyn keıbir toptaǵy balalarǵa ony búdjet esebinen berý qajet dep sanaımyn.
Mektep formasyna arnalǵan memlekettik tapsyrysty otandyq jeńil ónerkásipti damytýǵa beıimdegen jón.
Jańa Qazaqstandy qurý isinde muǵalimderdiń róli aıryqsha ekeni sózsiz.
Memleketimizde sońǵy jyldary ustaz mamandyǵynyń abyroı-bedelin arttyrý úshin kóp jumys jasaldy.
Degenmen bul baǵytta áli de birshama ózgerister qajet.
Pedagogıkalyq joǵary oqý oryndaryn akredıtasıalaýdyń jańa standarty qabyldanady.
Sondaı-aq ustazdardyń quzyret aıasy aıqyndalady.
Jahandyq ǵylymı-tehnıkalyq damý barysyn eskersek, joǵary synyptarda jaratylystaný-matematıka pánderin jáne aǵylshyn tilin oqytýdy barynsha kúsheıtý mańyzdy.
Qoǵamda qazaq jáne orys tilin mektepte oqytý máselesi boıynsha pikirtalas bolyp jatyr. Naqty aıtaıyn: biz qazaq tilin de, orys tilin de jaqsy biletin balalardy tárbıeleýimiz qajet. Sebebi bul urpaqtyń múddesi úshin kerek. Oqý-aǵartý mınıstrligi popýlıserdiń jeteginde ketpeı, balalardyń múddesin qorǵaýǵa tıis. Bilimdi jáne birneshe tildi meńgergen urpaq bolashaqqa senimmen qadam basady. Bizdiń kúshimiz – jastardyń biliminde.
Tehnıkalyq jáne kásibı bilim beretin oqý oryndary eńbek naryǵynyń naqty suranysyna beıimdelýi jáne elimizdiń jańa ekonomıkalyq baǵdarynyń mindetterine saı bolýy kerek.
Ata-analar men oqýshylar alǵan bilimniń jáne ıgergen mashyq-daǵdysynyń sapaly jáne suranysqa ıe bolýy úshin belgili bir deńgeıde jaýapty ekenin sezinýge tıis. Sondyqtan olarmen de únemi áriptestik qatynas ornata bilý kerek.
Osy maqsatta jeke bilim berý vaýcherlerin engizý josparlanyp otyr.
Balanyń bilim alýyna, onyń ishinde synyptan tys oqýyna memleket bóletin qarajat biryńǵaı bilim berý esepshottarynda jınaqtalady.
Bir sózben aıtqanda, muny balalardyń bilim alýyna ınvestısıa retinde jumsalatyn alǵashqy maqsatty kapıtaly deýge bolady.
Bul qadam elimizdiń árbir azamaty úshin birdeı múmkindik qaǵıdatyn is júzinde qoldanýǵa jol ashady.
Joǵary bilim salasyndaǵy reformalardy da osy baǵytta júzege asyrǵan jón.
Otandyq joǵary oqý oryndarynyń bilim sapasy artqan saıyn ondaǵy oqý aqysy da óse túsedi.
Sondyqtan memleket ulttyq biryńǵaı testileýdiń nátıjesine jáne basqa da kórsetkishterge baılanysty bilim berý granttaryn ártúrli deńgeıde bólýdi josparlap otyr. Onyń kólemi 30-dan 100 paıyz aralyǵynda bolady.
Bilim alýǵa jyldyq ósimi 2-3 paıyz bolatyn jeńildetilgen nesıe de beriledi.
Bul sharalar joǵary bilimniń qoljetimdiligin arttyryp qana qoımaı, qoǵamda áriptestik jáne ózara jaýapkershilik qaǵıdatyn nyǵaıta túsedi.
Kelesi mańyzdy másele – stýdentterdi jataqhanamen qamtamasyz etý.
Bul túıtkildi sheshý úshin joǵary oqý oryndarymen jáne qurylys kompanıalarymen memlekettik-jekemenshik seriktestik ornatý tásilin barynsha engizý kerek.
Sondaı-aq, barlyq máseleniń sheshimin tabýdy memlekettiń moınyna ilý durys emes dep sanaımyn.
Sol sebepti memleketten qarajat alý úshin jekemenshik joǵary oqý oryndarynyń jataqhanasy bolý shart.
Árıne, muny oqý oryndarynan birtindep talap etken jón.
Stýdentterdiń jekelegen, áleýmettik turǵydan az qamtylǵan sanattary úshin páter jaldaýǵa ketetin shyǵynyn sýbsıdıalaý múmkindigin de qarastyrýǵa bolady.
Joǵary oqý oryndary janyndaǵy endaýment-qorlar bilim berý ekojúıesin damytýdyń negizgi býynyna aınalýǵa tıis.
Maqsatty kapıtaldyń mundaı qorlary álemdegi ozyq ýnıversıtetterde ǵylymdy jáne ınovasıany qarjylandyrýdyń ózegi sanalady.
Eńbekaqyny naryqtaǵy jaǵdaıǵa saı ósirý – halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýdyń basty faktory.
Memleket eń tómengi jalaqyny aıqyndaýdyń jańa tásilin engizedi. Bul ádis onyń mólsherin birtindep ulǵaıtýǵa múmkindik beredi.
Men eń tómengi jalaqy deńgeıin 60 myń teńgeden 70 myń teńgege deıin kóterý týraly sheshim qabyldadym. Bul sheshim 1,8 mıllıon azamattyń tabysyna tikeleı áser etedi.
Biz zeınetaqy júıesin de qaıta jańǵyrtamyz.
Zeınetaqynyń eń tómengi bazalyq mólsherlemesin birtindep eń tómengi kúnkóris deńgeıiniń 70 paıyzyna, al joǵarǵy shegin 120 paıyzyna jetkizý qajet.
Buǵan deıin qabyldanǵan sheshimdermen birge bul qadam 2025 jylǵa qaraı jıyntyq zeınetaqy mólsherin ortasha alǵanda 27 paıyzǵa kóbeıtedi.
Sondaı-aq, áleýmettiń talap-tilegin eskere otyryp, áıelderdiń zeınet jasyn 2028 jylǵa deıin 61 jas deńgeıinde qaldyramyz.
Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynyń tıimdi ınvestısıalyq strategıasyn ázirleý qajet.
Bul jumysqa iskerlik abyroı-bedeli men kásibı biliktiligi joǵary mamandary bar jeke kompanıalardy tartýǵa bolady.
Áleýmettik qamsyzdandyrý júıesine de ózgeris engizý kerek.
Biz 2023 jylǵy 1 qańtardan bastap bala kútimi úshin tólemaqy tóleý merzimin sábı bir jarym jasqa tolǵanǵa deıin uzartamyz.
Balalardyń eń mańyzdy shaǵynda – sábı kezinde ata-analary janynda kóbirek bolady.
Áleýmettik saqtandyrý júıesine qatysýshylarǵa jumyssyz qalǵany úshin tólenetin tólemaqy ortasha aılyq tabysynyń 45 paıyzyna deıin kóbeıtiledi.
Bul qadam osyndaı jaǵdaıǵa tap bolǵan jandarǵa septigin tıgizip, qyzmetke tezirek oralýyna múmkindik beredi.
Ataýly áleýmettik kómektiń biryńǵaı júıesin qurý azamattardyń ál-aýqatyn jaqsartý isindegi mańyzdy qadamnyń biri bolmaq.
2023 jyldan bastap, Otbasynyń sıfrlyq kartasy jáne Áleýmettik ámıan sıaqty tásilderdi engizý josparlanyp otyr.
Osy bastamalar aıasynda memlekettik qoldaýdyń túrli sharalary biriktiriledi.
Onyń bári barynsha túsinikti, eń bastysy, naqty bolady ári aldyn-ala jasalady.
Jastarǵa jan-jaqty qoldaý kórsetý – memleketimizdiń basty mindetiniń biri.
Eńbekpen qamtıtyn túrli sharalar arqyly kelesi jyly 100 myń jasqa jumys berýimiz kerek.
Jastardyń kásipkerlik bastamalaryna qoldaý kórsetile bermek.
Olarǵa jeńildetilgen tártippen jyldyq ósimi 2,5 paıyz bolatyn shaǵyn nesıe beriledi.
Bul sharalar qoǵamnyń barynsha úılesimdi ári ádiletti bolýyna yqpal etedi.
Jalpyhalyqtyq referendýmda qabyldanǵan konstıtýsıalyq ózgerister Ádiletti Qazaqstannyń sımvolyna aınaldy.
Biz Ata zańymyzda jer men tabıǵı resýrstar halyqtyń menshigi degen basty qaǵıdatty bekittik.
Bul – qur sóz emes. Bul – barlyq reformanyń arqaýy.
Árbir otbasy elimiz paıdalanyp jatqan ulttyq baılyqtyń ıgiligin kórýi kerek.
Sondyqtan men jarıalaǵan Balalar jylynyń aıasynda «Ulttyq qor – balalarǵa» atty múlde jańa baǵdarlamany júzege asyrý óte mańyzdy dep sanaımyn.
Ulttyq qordyń jyl saıynǵy ınvestısıalyq tabysynyń 50 paıyzyn balalardyń arnaýly jınaqtaýshy esepshotyna aýdarýdy usynamyn.
Qarjy ár bala 18 jasqa tolǵanǵa deıin aýdarylyp turady, ony merziminen buryn esepshottan shyǵaryp alýǵa bolmaıdy.
Jınaqtalǵan qarjy balalar kámelet jasyna tolǵannan keıin olardyń baspana nemese bilim alýyna jumsalatyn bolady.
Bul qarajat óskeleń urpaqtyń úlken ómirge qadam basýyna múmkindik beredi.
Qor, shyn máninde, ulttyq mártebege ıe bolyp, halqymyzdyń ıgiligine qyzmet etedi.
Bastamany muqıat ázirleý qajettigin eskere otyryp, jobany 2024 jylǵy 1 qańtardan bastap iske qosýdy tapsyramyn.
«Samuryq-Qazyna» qory taza paıdasynyń keminde 7 paıyzyn «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qoryna aýdaratyn bolady.
Bul – Jańa Qazaqstannyń sıpatyna saı keletin mańyzdy bastama.
Sondaı-aq tabysy mol kásipkerler men azamattar qorǵa demeýshilik kórsete beredi dep senemin.
Jalpy, adam áleýetin damytý – mańyzdy máseleniń biri.
Osy oraıda, shetelden daryndy jandardy elge tartý qajet.
Ásirese, shyǵarmashylyq jáne kásipkerlik salada jetistikke jetken azamattardy shaqyrý kerek.
Men tıimdi kóshi-qon saıasaty týraly aıtyp otyrmyn.
Suranysqa ıe bolyp otyrǵan jáne joǵary bilikti mamandardyń tapshylyǵyn azaıtý qajet.
Ǵylym, densaýlyq saqtaý, óndiris, IT salalarynyń bilikti mamandaryna jeńildik jasalady.
Memleket olarǵa elimizde turaqty turý úshin vıza beredi.
Shetel kásipkerleri on jylǵa vıza rásimdep, Qazaqstanda turýǵa múmkindik alady.
Biraq olar ekonomıkamyzǵa 300 myń dollardan astam ınvestısıa salýy qajet.
Qandastardyń kóship kelýine jáne ishki mıgrasıaǵa qatysty saıasat túbegeıli ózgeredi.
Bul oraıda, demografıalyq jáne ekonomıkalyq úrdisterdi eskerý kerek.
Sondaı-aq jalpyulttyq múddeni basshylyqqa alý óte mańyzdy.
Qýatty ulttyń dińgegi – halyq. Eń bastysy, azamattarymyzdyń densaýlyǵy myqty, bilimi tereń bolýy kerek.
Kásibılik pen eńbekqorlyq qoǵamymyzda eń joǵary orynda turýy kerek.
Taǵy da qaıtalap aıtamyn.
Elimizde eńbekqor adam, kásibı maman eń syıly adam bolýǵa tıis.
Osyndaı azamattar memleketimizdi damytady.
Men Ulttyq quryltaıda jáne «Jastar rýhynyń» sezinde buǵan arnaıy toqtaldym.
Biz qarapaıym eńbek adamyna qurmet kórsetýimiz kerek.
Qandaı kásippen aınalyssań da, ony sapaly atqarý mańyzdy.
Jastar naqty bir mamandyqtyń
qyr-syryn jetik bilýge umtylǵany jón.
Óz salasynyń sheberine árdaıym suranys bolady.
Óskeleń urpaq Qazaqstanda ǵana emes, ózge elderde básekege qabiletti bolýy kerek.
Kórshi memlekettiń azamattary shetelge baryp, jumys talǵamaı eńbek etip jatyr.
Olar bizdiń elde de óte jaqsy tabys taýyp júr.
Dál osyndaı jandardan úlgi alý kerek.
Shyn máninde, eń bastysy – adal eńbek.
Biz muny jete túsinetin urpaq tárbıeleýge tıispiz.
Ideologıa jumysynda osyǵan basa mán bergen jón.
TÓRTİNSHİ BAǴDAR. MEMLEKETTİK BASQARÝ İSİN QAITA JAŃǴYRTÝ.
Ekonomıkany túbegeıli reformalaý úshin memlekettik basqarý júıesine serpilis qajet.
Jurt bos sózden, jarqyn bolashaq týraly jalyndy urandardan jalyqty.
Halyq memlekettik organdardyń óz ýádesin qaǵaz betinde emes, is júzinde oryndaǵanyn qalaıdy.
Saıası qyzmetshilerdiń jeke jaýapkershiligin arttyra otyryp, memlekettik basqarý júıesin ortalyqsyzdandyrýǵa basa mán berý kerek.
Úkimettiń keıbir quzyretterin mınıstrlikterge bergen jón.
Naqty bir saladaǵy saıasatqa «ujymdasqan kabınet» emes, naqty bir mınıstr jaýap berýge tıis.
Úkimet salaaralyq máselelerdi sheshýmen shuǵyldanýy qajet.
Premer-Mınıstr Keńsesin memlekettik basqarý isiniń úzdik standarttaryna saı keletin, yqshamdy Úkimet apparaty retinde qaıta qurý osy baǵyttaǵy alǵashqy qadam bolmaq.
Basty maqsat – onyń ataýyn ózgertý emes, naqty reforma jasaý.
Biz ortalyq mekemelerdi ońtaılandyrý arqyly jergilikti atqarýshy organdardyń ókilettigin aıtarlyqtaı keńeıtýimiz kerek.
Bul tásil qordalanǵan máselelerdi óńirlerde, el ishinde sheshýge múmkindik beredi.
Jergilikti ózin-ózi basqarý máselelerine, qoǵamdyq keńesterdiń, páter ıeleri kooperatıvteri men múlik ıeleri birlestikteriniń qyzmetin ózgertýge aıryqsha nazar aýdarý qajet.
Turǵyn-úıler men qala ınfraqurylymyn abattandyrý máselesin qolǵa alý kerek.
Ǵımarattardyń syrtqy kórinisi jáne ishki ınfraqurylymnyń qyzmeti azamattardyń kóńilinen shyqpaıdy, elimizdi sheteldikterdiń aldynda yńǵaısyz jaǵdaıǵa qaldyrady.
Úkimetke jańa ákimshilik reforma ázirleýdi tapsyramyn.
Oǵan qosa, memlekettik organdardyń jumys nátıjesin jaqsartyp, jaýapkershiligin arttyrǵan jón.
Bizge sapalyq turǵydan jańa memlekettik basqarýshylar qajet.
Memlekettik qyzmetshilerdi irikteý jáne jumystan bosatý júıesin zaman talabyn eskere otyryp, qaıta jasaý qajet.
Memlekettik qyzmet jeke sektordaǵy kásibı mamandar úshin barynsha ashyq bolǵany durys.
Kadrlyq rezervti nyǵaıtý kerek.
Memlekettik qyzmet isteri agenttigi tolyqqandy strategıalyq HR ınstıtýtyna aınalýǵa tıis. Úkimet Agenttikpen birlesip, búkil álemdegi azamattarymyzdyń áleýetin jumyldyrý úshin arnaıy platformany iske qosýy kerek.
Kvazımemlekettik sektordaǵy basqarý isiniń tıimdiligin arttyrýǵa aıryqsha nazar aýdarǵan jón. Bul baǵytta naqty jumys atqaryla bastady. Sony aıaǵyna deıin jetkizý kerek. Ol úshin «Samuryq-Qazyna» qorynyń jańa jumys úlgisin túpkilikti aıqyndap alý qajet.
Álemdegi eń úzdik ınvestısıalyq jáne óndiristik kompanıalardy úlgi retinde alý kerek.
Memlekettik aktıvterdi basqarý isi barynsha ashyq bolýǵa tıis. Úkimet jyl saıyn Ulttyq baıandama ázirleýdi qamtamasyz etedi jáne ony Parlamentke joldaıdy.
BESİNSHİ BAǴDAR. ZAŃ JÁNE TÁRTİP.
Qoǵamda zań ústemdigi berik ornyǵyp, sot tóreligi ádil atqarylýy qajet.
Osyǵan oraı, qazylar qaýymyn shuǵyl túrde qaıta iriktep, jańartyp jasaqtaý kerek.
Qazylar joǵary bilikti, adal, sondaı-aq jemqorlyqtan taza bolýy qajet.
Eń aldymen, barlyq sýdıalardyń mártebesin teńestirgen jón.
Olar ózinen joǵary turǵan áriptesterine táýeldi bolmaýy kerek.
Kóptegen sot tóraǵasy laýazymy sýdıa laýazymy bolyp ózgeredi.
Sot tóraǵasy jáne Sot alqasynyń tóraǵasy laýazymyna úmitkerdi sýdıalar ózderi saılaıtyn tásil engizýdi usynamyn.
Joǵarǵy Sot sýdıalaryn da saılaý arqyly tańdaý tásilin engizgen jón.
Ol úshin Prezıdent úmitkerlerdi balamaly negizde Senatqa usynýy kerek.
Atalǵan salaǵa myqty zańgerlerdi tartý úshin materıaldyq jaǵdaı jasaý qajet.
Sýdıalardyń derbestigin arttyrý úshin Joǵarǵy sot keńesiniń mártebesin nyǵaıtqan durys.
Sýdıa bolýǵa úmitkerlerdi daıyndaý, biliktiligin kóterý jumysy Keńestiń quzyretine beriledi.
Sondaı-aq, olardyń shekti jasyn uzartý, ókilettigin toqtatý máselesimen de osy mekeme aınalysady.
Bul memlekettik organ naqty kadrlyq fýnksıalary bar, tolyqqandy ınstıtýtqa aınalýy kerek.
Kadrlardy irikteýden bastap, barlyq deńgeıdegi sottardy taǵaıyndaýǵa usynym berýge deıingi búkil mindet solarǵa júkteledi.
Kúshtik qurylymdar sotqa yqpal Etpeýge tıis. Bul – óte mańyzdy.
Sýdıalarǵa ákimshilik qysym kórsetetin amal-tásildiń bári joıylýy kerek.
Sýdıalardyń qyzmetine aralasýdy shekteı otyryp, olardyń zań buzǵany úshin jaýapkershiligin arttyramyz.
Sýdıanyń óreskel qatelik jibergen jáne kúshin joıǵan árbir sot aktisin Qazylar alqasy tekserýge tıis.
«Sot tóreligin atqarý sapasy» boıynsha sýdıalardy baǵalaý jáne jaýapkershilikke tartý ınstıtýtyn túbegeıli qaıta qaraǵan jón.
Apelásıa ınstıtýtyn reformalaý qajet. İster birinshi satydaǵy sotqa qaıtarylmaı, naqty mán-mańyzy boıynsha sheshim shyǵarylýy kerek.
Ákimshilik ádilettiń qoldanylý aıasyn da keńeıtý qajet. Ákimshilik quqyq buzýshylyqtardyń aýqymdy bóliginiń jáne memlekettik organdarmen aradaǵy azamattyq-quqyqtyq daýlardyń Ákimshilik rásimdik-prosestik kodekspen rettelýi otandyq sot tóreligin barynsha izgilendirip, ádildikke bastaıdy.
Sonymen birge, aýdandyq jáne oblystyq sottar deńgeıindegi sot tóreliginiń qoljetimdi bolý máselesin pysyqtaý kerek.
Bıznes ókilderi sot alymdarynyń tym joǵary bolýy olardyń óz múddesin qorǵaýyna aıtarlyqtaı kedergi keltiredi dep esepteıdi. Bul – oryndy pikir.
Sondyqtan qazirgideı talap-aryzda kórsetilgen somadan alynatyn paıyz mólsheriniń ornyna múliktik daýlar boıynsha oıǵa qonymdy alym mólsherin belgileý qajet.
Memlekettiń sot prosesine qatysýyn azaıtqan jón. Memlekettik organdar arasyndaǵy sot daýlaryn da retke keltiretin kez keldi.
Eger eki mınıstrlik zań normalaryn ártúrli túsinse, ondaı máseleni Úkimet túpkilikti sheshýge tıis.
Dál osyndaı tásildi memlekettik organdardyń memlekettik uıymdarmen aradaǵy daýlaryna da qatysty qoldaný qajet.
Túrli óńirde uqsas ister boıynsha ártúrli sheshimder qabyldanatyn jaıttar jıi kezdesedi.
Qazir sıfrlyq taldaý jasaıtyn qural ázirlenýde. Sol arqyly sot tóreligin atqarý isin birizdendirýge múmkindik týady.
Joǵarǵy Sot osy ıntellektýaldy júıeni tolyq engizýdi tezdetkeni jón.
Árıne, sot júıesin reformalaý munymen aıaqtalmaıdy. Bul sharýamen mamandar Joǵarǵy Sottan tys aınalysa beredi.
Osy qadam úderiske básekelik sıpat berip, ony qoǵam ókilderi men táýelsiz sarapshylar úshin ashyq, ıaǵnı anaǵurlym tıimdi etedi.
Kelesi másele – quqyq qorǵaý organdaryn reformalaý týraly.
Bul sala árdaıym qoǵamnyń jiti nazarynda.
«Qasiretti qańtar» oqıǵasy tártip saqshylary úshin naǵyz synaq boldy.
Ol kezde arandatýshylardyń kesirinen sherýler jappaı tártipsizdikke ulasty.
Onyń aqyry memleketke qarsy búlik shyǵarýǵa ákep soqtyrdy.
Jurtty arandatýshylardyń kóbi shartty nemese jeńil jazamen qutylyp ketti.
Shyn máninde, olardyń kinási áldeqaıda aýyr.
Óıtkeni jaǵdaıdy qasaqana ýshyqtyrdy.
Sonyń saldarynan is nasyrǵa shaýyp, qaıǵyly oqıǵalar boldy.
Maǵan quqyq qorǵaýshylar, advokattar qaýymdastyǵynyń ókilderi birneshe ret ótinish joldady.
Olar eldi jappaı tártipsizdikke úndegen adamdardy qatań jazalaý qajet ekenin aıtty.
Bul – oryndy usynys.
Sondyqtan ókiletti organdarǵa osy máseleni qarastyryp, naqty shara qabyldaýdy tapsyramyn.
Biz kez-kelgen ashyq arandatýshylyqqa jáne zańsyz is-áreketke qatań tosqaýyl qoıýymyz kerek.
El ishine iritki salǵan jáne zań buzýǵa shaqyrǵan adamdar qatań jazadan qutylyp ketpeıdi.
«Saıası plúralızmge ashyqpyz, ekstremızmnen, qaraqshylyq pen buzaqylyqtan qashyqpyz» degen ortaq qaǵıdany búkil qoǵamnyń esine salǵym keledi.
Qasaqana arandatý bastalǵan jerde, sóz bostandyǵy men pikir alýandyǵy týraly áńgime qozǵaýdyń ózi artyq. Bul – qoǵamnyń turaqtylyǵy men qaýipsizdigine nuqsan keltirý, memlekettiń tuǵyryn shaıqaýǵa árekettený degen sóz.
Bizge el birligi aýadaı qajet.
Ereýilge qatysqandar da, kúshtik qurylym qyzmetkerleri de – óz azamattarymyz.
Olar sot ádil ótedi dep qana emes, qoǵam keshirimdi bolady dep úmittenip otyr.
Memleket qańtar oqıǵasyna qatysqan, biraq aýyr qylmys jasamaǵan azamattardyń jazasyn jeńildetti.
Zań buzǵandardyń birqatary kinásin túsinip, ótken iske ókinip otyr.
Olarǵa keshirimmen qaraǵan durys dep oılaımyn.
Sondyqtan men qańtar oqıǵasyna qatysýshylarǵa bir rettik raqymshylyq jarıalaý týraly sheshim qabyldadym.
Raqymshylyq jappaı tártipsizdikti uıymdastyrýǵa qatysy bar adamdarǵa, sondaı-aq, memleketke opasyzdyq jasaǵany jáne bılikti kúshpen basyp alýǵa árekettengeni úshin aıyptalǵandarǵa qoldanylmaıtyny túsinikti.
Sondaı-aq lańkestik jáne ekstremıstik qylmys jasaǵandarǵa, resıdıvıserge, jurtty azaptaǵandarǵa raqymshylyq bolmaıdy.
Biz adamgershilik tanyta otyryp, osy qaıǵyly oqıǵadan tıisti qorytyndy jasaımyz.
Mundaı jaǵdaı endi eshqashan qaıtalanbaıdy. Buǵan jol bermeımiz.
Qańtar oqıǵasy kezinde qaza bolǵan azamattardyń jaǵdaıy tómen otbasylaryna materıaldyq kómek beriledi.
«Qazaqstan halqyna» qory da osy ıgi iske laıyqty úles qosa beredi dep oılaımyn.
Biz qańtar oqıǵasynan sabaq alyp, qoǵamdyq qaýipsizdikti edáýir kúsheıtý qajettigin túsindik.
Sońǵy kezde adam óltirý, qaraqshylyq jasaý sıaqty aýyr qylmystar kóbeıip barady. Asa qatygezdikpen jasalatyn mundaı áreketter búkil qoǵamǵa qater tóndiredi.
Jazany qataıtý, mundaı qylmys jasaǵandardy shartty túrde merziminen buryn bosatýdy doǵarý arqyly osy qaýipti úrdistiń tamyryna balta shabý kerek.
Otbasylyq zorlyq-zombylyqty qylmys sanatyna jatqyzý máselesi qoǵamda kópten beri talqylanyp júr.
Quqyq qorǵaý organdary bul usynystyń durys ekenine kúmánmen qaraıdy.
Sebebi mundaı turmystyq jaǵdaılardy anyqtaý ońaı emes, ıaǵnı osyndaı oqıǵalardy tergep-tekserý qıynǵa soǵady.
Bul sózdiń de jany bar.
Biraq, qalaı desek te, otbasylyq zorlyq-zombylyqqa kóz juma qaraýǵa bolmaıdy.
Otbasynda oıran salatyndar jazaǵa tartylmasa, olar odan beter basynyp ketedi.
Al japa shekkender múldem qorǵaýsyz qalady.
Mundaı áreketter úshin jazany kúsheıtetin kez keldi dep sanaımyn.
Zardap shekken jandar eldiń sózinen nemese bireýdiń qysym jasaýynan qoryqpaýy qajet.
Sondyqtan, polısıa qyzmetkerleri olarmen óte muqıat jumys júrgizip, tıisti sharalardy qoldanýy kerek.
Sıntetıkalyq esirtki tutynatyndardyń kóbeıýi ult saýlyǵyna zor qaýip tóndirýde.
Qazirgi ahýal óte kúrdeli, sońǵy úsh jylda tárkilengen «sıntetıkanyń» kólemi 10 ese artqan.
Ýaqyt ótken saıyn mundaı esirtki arzan ári qoljetimdi bola bastady.
Nashaqorlar ony áleýmettik jeli men túrli messendjer arqyly emin-erkin satyp alyp jatyr.
Esirtkini, tipti, úıge ákep beretinder bar.
Bul – asa qaýipti ári aýqymdy áleýmettik kesel.
Sıntetıkalyq esirtkini óndirýge jáne taratýǵa qarsy kúres jalpyulttyq deńgeıde júrgizilýge tıis.
Sondyqtan, Nashaqorlyqpen jáne esirtki saýdasymen kúresýdiń keshendi josparyn ázirleý qajet.
Internet jáne telefon arqyly jasalatyn alaıaqtyq áreketterge aıryqsha nazar aýdarý kerek.
Quqyq qorǵaý organdary mundaı qaterlerdi anyqtap, qylmyskerlerdi quryqtaý úshin aqparattyq-saraptama jumysyn kúsheıtýi kerek.
Sondaı-aq, azamattardyń quqyqtyq jáne qarjylyq saýatyn júıeli túrde arttyrǵan jón.
Búdjet qarjysyn jáne jalpyulttyq baılyqty talan-tarajǵa salatyn jemqorlyq áreketter men onyń astyrtyn joldaryn uıymdastyrýshylardy izdeýge, túpki amal-tásilderin anyqtaýǵa barynsha kúsh salý óte mańyzdy.
Qylmystyq jáne Qylmystyq-prosestik kodeksterdi muqıat saralap, ondaǵy qoldanylmaıtyn nemese sot tóreligine kedergi keltiretin artyq-aýys nárseniń bárinen arylý qajet.
Tıisti túzetýler engizilgennen keıin olardy qaıta-qaıta ózgerte bermeý qajet.
2015 jyldan beri Qylmystyq jáne Qylmystyq-prosestik kodeksterge 1200-den astam ózgeris engizilgen.
Ýaqytsha jaǵdaılarǵa baılanysty nemese aıasy tar korporatıvti múddelerge bola zańdardy ózgertýge jol berilmeýge tıis.
Sondyqtan, qylmystyq jáne qylmystyq-prosestik zańnamany túzetý quzyretin Ádilet mınıstrligine berý qajet.
Ol úshin mekemeniń kadrlyq áleýetin nyǵaıtyp, zań shyǵarý qyzmetiniń sapasyn arttyrý kerek.
Qurmetti otandastar!
Biz búgin aldaǵy reformalardyń baǵyt-baǵdaryn aıqyndap aldyq.
Endi memleketimizdi jáne qoǵamnyń barlyq salasyn jańǵyrta túsýge tıispiz.
Saıası reformalar «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» formýlasymen júzege asyrylyp jatyr. Bul tujyrym – qoǵamymyzdyń myzǵymas tuǵyry.
Reformalardyń mazmuny jan-jaqty tolyǵa bermek.
Jalpyulttyq yntymaqty jáne bılik pen qoǵamnyń seriktestigin nyǵaıta beremiz.
«Halyq únine qulaq asatyn memleket» qaǵıdasyn ustaný asa mańyzdy.
Biz qoǵamǵa iritki salýdy emes, eldi izgi maqsatqa jumyldyrýdy oılaýymyz kerek.
Jańa Ádiletti Qazaqstan ıdeıasynyń túpki máni – osy.
Bizdiń aldymyzda aıryqsha mindet tur.
Bul – elimizdiń egemendigin jáne jerimizdiń tutastyǵyn saqtap qalý.
Eldigimizdi qorǵaýdyń eń basty joly – berekeli birlik. Budan basqa jol joq.
El birligi qashanda eń basty qundylyq sanalǵan.
Qazir onyń ózektiligi arta tústi.
Halqymyz tatýlyq pen turaqtylyqqa erekshe mán bergen. Ony bárinen bıik qoıǵan.
Biz dál osy kezde bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵara bilýimiz kerek.
Qurmetti parlament depýttatary!
Qadirli otandastar!
Memleketimizdiń bolashaǵyna tikeleı qatysy bar oı-pikirlerimdi ortaǵa salǵym keledi.
Qazirgi geosaıası jaǵdaıda biz memlekettiligimizdi birtindep nyǵaıtyp, reformalar men jańarý baǵdaryn nyq ustanýymyz qajet.
Biz barynsha muqıat áreket jasap, elimizdiń uzaq merzimdi múddesine saı jumys júrgizýimiz kerek.
Reformalardyń qazirgi qarqynyn saqtaý, saıası máselelerdiń bárin keıinge qaldyrmaı sheshý asa mańyzdy.
Ol úshin aldaǵy saılaý kezeńderin tıimdi josparlaý qajet.
Prezıdenttiń kezekti saılaýy 2024 jyly, al Parlament saılaýy 2025 jyly ótýge tıis ekenin barshańyz bilesizder.
Jańa strategıaǵa sáıkes basty memlekettik ınstıtýttardy keshendi túrde qaıta jańǵyrtýǵa kirisý qajet dep sanaımyn.
Bul qadam bizge ár azamatymyzdyń ál-aýqatyn arttyrý jáne búkil elimizdi órkendetý jolyndaǵy ortaq jumysty jandandyrýǵa múmkindik beredi.
Bılik óziniń josparyn qoǵamnan jasyryn ustaıtyn saıası dástúrden arylýymyz kerek.
Sondyqtan men búgin aldaǵy saılaý naýqandarynyń kestesin barsha halyqqa jarıalaǵym keledi.
Men bıylǵy kúzde kezekten tys Prezıdent saılaýyn ótkizýdi usynamyn.
Ádiletti Qazaqstandy qurý jolynda túbegeıli jáne jan-jaqty reformalardy tabysty júzege asyrý úshin halyqtyń jańa senim mandaty qajet.
Men úshin memleket múddesi bárinen bıik. Sondyqtan men ókilettik merzimimdi qysqartýǵa jáne kezekten tys Prezıdent saılaýyna barýǵa daıynmyn.
Sondaı-aq men kóp oılanyp, Prezıdent ókilettigi merzimderiniń sanyn jáne uzaqtyǵyn qaıta qaraý qajet degen baılamǵa keldim.
Prezıdent mandatyn uzaqtyǵy 7 jyldyq bir merzimmen shekteýdi usynamyn. Biraq qaıta saılanýǵa tyıym salynady.
Bul bastamanyń negizi qandaı?
Bir jaǵynan, 7 jyl – kez-kelgen aýqymdy baǵdarlamany júzege asyrý úshin jetkilikti kezeń.
Ekinshi jaǵynan, Prezıdent mandatyn bir merzimmen shekteý Memleket basshysynyń jalpyulttyq damýdyń strategıalyq mindetterin sheshýge barynsha jumylýyn qamtamasyz etedi.
Tirshilik toqtamaıdy, jahandyq úderister men el ishindegi qoǵamdyq damýdyń qarqyny kún ótken saıyn artyp keledi.
Saıası kadrlardy jańartý – áldekimniń ermegi emes, ómirlik qajettilik.
Men usynyp otyrǵan konstıtýsıalyq jańalyq bılikti monopolızasıalaý qaýpin aıtarlyqtaı azaıtady.
Dál osy sebepti men prezıdentti bir merzimge ǵana saılaý normasyn engizýdi usynyp otyrmyn.
Biz bılikti jasaqtaýdyń jáne onyń qyzmetin qamtamasyz etýdiń órkenıetti qaǵıdattaryn bekitýge tıispiz.
Jańa prezıdenttik júıe saıası turaqtylyqty nyǵaıtyp, qoǵamdyq qurylystyń qazaqstandyq úlgisin ornyqtyrady.
Prezıdentti bir merzimge ǵana saılaý normasyn saılaýdan keıin Parlamenttiń qaraýyna usynamyn.
Parlament oń sheshim qabyldasa, Otanymyzda jańa saıası dáýir bastalady.
Elimizdi saıası jańǵyrtý úderisinde parlamentarızmdi damytý isi aıryqsha oryn alady.
Jańarǵan Ata zańymyz ádil ári ashyq erejeleri bar saıası júıeniń múlde jańa standarttaryn engizedi.
Saıası partıalardy tirkeý rásimi aıtarlyqtaı jeńildetildi.
Parlament pen máslıhattardy partıalyq tizim jáne bir mandatty okrýg boıynsha jasaqtaýdyń tyń tásilderi iske qosylady.
Jalpy, konstıtýsıalyq reformada kózdelgen ınstıtýsıonaldyq ózgeristiń bárin osy jyldyń sońyna deıin zańmen bekitip, aıaqtaý qajet.
Bul ózgerister saıası partıalardyń sanyn arttyrady, saıası básekeni kúsheıtedi, halyq qalaýlylarynyń jańa legi paıda bolýyna septigin tıgizedi.
Eski tásil boıynsha saılanǵan bıliktiń ókildi organdarynyń kezekten tys saılaý naýqany arqyly jańarýy zańdylyq.
Sondyqtan Májilistiń jáne barlyq deńgeıdegi máslıhattardyń saılaýyn kelesi jyldyń birinshi jartysynda ótkizýdi usynamyn.
Biz kópshiliktiń múddesin bildiretin depýtattardyń jańa quramyn jasaqtaımyz.
Bul qadam máslıhattar men Parlament jumysynyń tıimdiligin arttyrary sózsiz.
Bolashaqta Úkimet quramyna saılaýshylardyń basym kópshiliginiń daýysyn alǵan saıası kúshterdiń ǵana emes, Parlamenttegi basqa da partıalardyń ókilderi kirýi múmkin.
Mundaı tásil atqarýshy bılikke búkil qoǵamnyń talap-tilegin eskeretin tıimdi sheshimder qabyldaýǵa múmkindik beredi.
Sonymen, bıyl Prezıdent saılaýy, kelesi jyly Májilis jáne máslıhat depýtattarynyń saılaýy ótedi. Sodan keıin Úkimet quramy jasaqtalady.
Sonyń nátıjesinde 2023 jyldyń ortasynda Prezıdent, Parlament, Úkimet sıaqty negizgi saıası ınstıtýttardyń bári qaıta jańǵyryp, jańarady.
Biz ashyq básekelestik ornyqqan jáne bárine teń múmkindik beriletin Ádiletti Qazaqstandy quryp jatyrmyz.
Aýqymdy saıası ózgeristerdi ashyqtyq, ádildik jáne ózara senim arqyly júzege asyrý asa mańyzdy.
Jańa saılaý naýqanynyń merzimderin jáne onyń retin elge ashyq jarıalaý sheshim qabyldaý kezindegi ashyqtyq qaǵıdatyna saı keledi.
Osy qadamnyń bári bizdiń «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» atty basty formýlamyzdy birtindep naqty mán-mazmunmen baıyta túsedi.
Bizdiń búgingi bastamalarymyz Qazaqstannyń bolashaǵyn aıqyndaıdy.
Biz kún saıyn eski men jańanyń, toqyraý men damýdyń arasynan tańdaý jasaımyz.
Barshańyzdy ult múddesi úshin uıysýǵa shaqyramyn.
Bárimiz birligimizdi bekemdeı bilsek, eshqashan ádildikten attamasaq, berekeli el bolamyz.
Ádiletti Qazaqstandy qurý isi endi ǵana bastaldy. Bul baǵdarymyz eshqashan ózgermeıdi, ishki jáne syrtqy ahýal qandaı bolsa da jalǵasa beredi.
Biz tańdaǵan jolymyzdan aınymaımyz!
Endeshe Ádiletti Qazaqstandy birge quraıyq!
Qasıetti Otanymyzdy birge órkendeteıik, aǵaıyn!