Қазақстанда жаһандық таза энергия көздеріне көшу үрдістері аясында атом электр станциясын (АЭС) салу тақырыбы барған сайын өзекті бола түсуде. Сенімді және тұрақты энергия қуатына сұраныстың артуына байланысты үкімет өз АЭС-ін құру мүмкіндігін қарастыруда, бұл Қазақстанның энергетикалық қауіпсіздігін нығайтып қана қоймай, елді Орталық Азиядағы ядролық индустрияның көшбасшысы ретінде көрсетеді. АЭС салу жаңа технологияларды тартуға, халықаралық ынтымақтастыққа және инвестицияларға жаңа мүмкіндіктер ашады, бұл түптеп келгенде елдің тұрақты экономикалық дамуына ықпал етеді.
Дегенмен, бұл жобаның келешегімен қатар, қауіпсіздік, экология және қоғамдық қолдау мәселелері де маңызды орын алады. Осы мәселелерді Франциядағы халықаралық Assystem компаниясының ядролық индустриядағы бизнес-дамыту сарапшысы Эдгар Сибергер DKnews.kz сайтының атқарушы редакторы Арман Қоржұмбаевпен сұхбатында талқылайды. Сибергер Қазақстанның алғашқы АЭС-ін салу жолындағы қиындықтар мен мүмкіндіктер туралы өз көзқарасымен бөліседі.
Сіз қалай ойлайсыз, Қазақстанның Орталық Азиядағы стратегиялық жағдайы ядролық энергия саласында шешім қабылдауға, әсіресе көрші елдерге қатысты қалай әсер етеді?
- Қазақстан Орталық Азиядағы ең үлкен ел ретінде, әсіресе энергетика саласында маңызды рөл атқарады. Оның стратегиялық орналасуы және әлемдегі ең үлкен уран қорлары сияқты бай ресурстары Қазақстанды ядролық энергияда маңызды ойыншы етеді. Бұл саладағы шешімдер көбіне көршілес елдер мен халықаралық серіктестерге байланысты болады. Қазақстан Ресей, Қытай және басқа елдермен ядролық энергия саласында белсенді ынтымақтасып келеді, бұл тиімді аймақтық энергетикалық жүйелерді құру мүмкіндіктерін ашады. Мұндай ынтымақтастық Қазақстанның энергетикалық тәуелсіздігін нығайтып, аймақтағы тұрақтылықты қамтамасыз етуге көмектеседі.
Ядролық және энергетикалық жобалар бойынша халықаралық ынтымақтастықты басқарудың қандай механизмдері тиімді деп санайсыз және оларды Қазақстанның АЭС салу жоспарына қалай қолдануға болады?
- Халықаралық аренада сәтті ынтымақтастықтың негізгі механизмдері — ашықтық, сенім және айқын құқықтық негіздер. Серіктестермен өзара мүдделерге негізделген тұрақты және ұзақ мерзімді қатынастарды орнату маңызды. Қазақстан үшін бұл ХАЭА сияқты халықаралық ұйымдарға белсенді қатысу және жетекші ядролық державалармен екіжақты келісімдерді дамыту дегенді білдіреді. Қазақстандағы АЭС салу жобаларына осы механизмдерді қолдану тек озық технологияларды тартуға ғана емес, сонымен қатар жоғары қауіпсіздік стандарттарының сақталуын қамтамасыз етуге көмектеседі, бұл осындай жобаларды сәтті іске асыру үшін өте маңызды.
Сіздің көзқарасыңыз бойынша, Қазақстан өзінің АЭС жоспарларын іске асыру барысында ядролық индустрияда қандай жаңа мүмкіндіктерге ие бола алады?
- Қазақстанда тек уран жеткізуші ретінде ғана емес, сонымен қатар ядролық энергия өндірушісі ретінде бірегей мүмкіндіктер бар. Таза энергия көздеріне деген қызығушылықтың артуымен Қазақстан шағын модульдік реакторларды (SMR) дамытуда көшбасшы бола алады, бұл энергиямен қамтамасыз етуде икемді және экономикалық жағынан тиімді шешімдер ұсынады. Сонымен қатар, Қазақстан ядролық қалдықтарды қайта өңдеу технологияларын дамыту және енгізу бойынша халықаралық жобаларға қатысуды қарастыруы керек, бұл елдің ядролық индустриясындағы қосымша құнын айтарлықтай арттырады.
Сіздің кәсіби тәжірибеңізге сүйене отырып, жоба сәтті болуы үшін шетелдік инвестициялар мен сараптамаларды тарту үшін Қазақстан үкіметі қандай шаралар қабылдай алады?
- Шетелдік инвестициялар мен сараптамаларды тарту үшін Қазақстан инвесторлар үшін қолайлы жағдайлар жасауды басты назарда ұстауы керек. Бұл айқын және болжамды құқықтық негіздерді әзірлеу және енгізу, инвестициялық ортада ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету және келісімшарт жасау процесінде ашықтықты қамтамасыз ету. Сондай-ақ, ядролық индустриядағы жетекші жаһандық компаниялармен серіктестік орнату маңызды, бұл қажетті білім мен технологияларды тартуға мүмкіндік береді. Қазақстан стратегиялық инвесторларды тарту үшін салық жеңілдіктері мен басқа да қаржылық ынталандыруларды қарастыруы керек.
Ядролық жобалардың сәттілігі үшін қоғамдық қолдау қаншалықты маңызды?
- Францияның ядролық реттеушісі әдетте өз энергетикалық стратегиясын қолдау және жалпы қоғаммен тиімді қарым-қатынас жасау үшін қандай механизмдерді қолданады? Қоғамдық қолдау кез келген ядролық жобаның сәттілігінде маңызды рөл атқарады. Францияда, онда ядролық энергия электр энергиясының негізгі көзі болып табылады, реттеушілер халықпен қарым-қатынасқа үлкен мән береді. Негізгі механизмдерге қауіпсіздік, экологиялық аспектілер және ядролық энергияның артықшылықтары туралы ашық ақпарат беру кіреді. Қоғамдық тыңдаулар, жергілікті қауымдастықтармен кездесулер және білім беру бағдарламалары тұрақты түрде өткізіледі. Адамдардың сұрақтар қоюға және жауаптар алуға мүмкіндігі болуы маңызды, бұл сенімділікті арттырып, алаңдаушылықты азайтады. Қазақстан өз ядролық бастамаларына кең қолдау көрсету үшін осы тәжірибелерге назар аударып, оларды өз жағдайларына бейімдеуі керек.
Қызықты әңгіме мен құнды ойларыңыз үшін көп рахмет, Эдгар! Маңызды мәселелерді талқылауға мүмкіндік бергеніңіз үшін рахмет! Қазақстанның Орталық Азиядағы ядролық индустрияда көшбасшы болуға барлық мүмкіндігі бар екеніне сенімдімін.
DKnews.kz