Бұл күн кездейсоқ таңдалмады, дәл 1989 жылы 28 ақпанда белгілі қазақстандық ақын және қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов бастаған белсенділер бастамасымен «Невада – Семей» халықаралық антиядролық қозғалысы құрылды.
ӨКҚ брифингіне қатысқан қозғалыс өкілдері оның қалыптасу тарихы мен жоспарлары туралы айтып берді, деп хабарлайды Almaty-akshamy.kz.
Қозғалыс күшімен Семей сынақ полигоны жабылып, әлемнің басқа полигондарында жарылыстар өткізуге мораторий жарияланды. Осы мақсаттарға жету үшін әлемде көптеген шерулер, митингілер, конференциялар, форумдар өткізілді.
«Невада-Семей» халықаралық антиядролық қозғалысының вице-президенті Валерий Жандаулетов өз естеліктерімен бөлісті.
«Бұл оқиға біздің еліміз үшін өте маңызды, өйткені «Невада-Семей» қозғалысының қалыптасуы қазақстандық Тәуелсіздігіміздің өзіндік символы болды. Кеңес Одағы кезінде ядролық сынақтардың зиянсыздығы туралы жалған айтылып, оның зияны жайлы барлық фактілерді қалай жасырылып келгенін бәріңіз жақсы білесіздер. 28 ақпанда Олжас Омарұлы халықты көтеріп, Жазушылар одағына келуді ұсынды. Олар кітапсүйер қауымның басын қосамыз дегенді желеу қылады. Іс жүзінде бұл барлық өңірлерден келген өкілдердің кездесуі болды. Адамдар осы ядролық сынаққа және ядролық полигонды жабу туралы талапқа наразылық білдіру үшін келді. Бұл күні адамдар Жазушылар Одағының залына сыймады, көшені қоршап алды, алаңға шықты, осылайша «Невада-Семей» қозғалысы пайда болды», - деді ол.
Сондай-ақ, В.Жандаулетов 1989 жылы қозғалыс сол жылға жоспарланған 18 ядролық жарылыстың 11-ін болдырмағанын еске салды.
Антиядролық қозғалысты ұйымдастырудағы зор еңбектің артында қоғам қайраткері, ақын және жазушы Олжас Сүлейменов тұр, бұл туралы брифингке қатысқан белгілі эколог және «Табиғат» Қазақстан қауымдастықтары мен кәсіпорындарының экологиялық одағының басшысы Мэлс Елеусізов атап өтті.
«Олжас Омарұлы адамзат трагедиясын тоқтата алды. Өз уақытында, дәл 1989 жылы мен оның КСРО Жоғарғы Кеңесіне сайлау науқаны бойынша көмекшісі болдым. Содан кейін оған полигоннан ұшқыш жарылыс болып, газдар шығарылды деп қоңырау шалды. Содан кейін біздің «Невада-Семей» қозғалысы басталды. Ал қазір 35 жаста, қозғалыс әлі де өз жұмысын жалғастыруда, ол өмір сүреді, өйткені әлемде ештеңе өзгермейді, қару жарысы жалғасуда. Енді, менің ойымша, қозғалыс күшті позицияны алады. Егер біз полигонның жұмысын тоқтатқан болсақ, қазір қару-жарақ жарысын тоқтату керек. Барлығымызға өте маңызды жұмыс күтіп тұр», - деді ол.
Ядролық қаруға қарсы қозғалысты ұйымдастырудың мақсаты - Семей полигонын және әлемнің барлық ядролық полигондарын жабу, әскери мақсатта ядролық сынақтарды тоқтату, ядролық соғыс қаупін жою. Сол мақсатпен «Невада-Семей» қозғалысының жастар қанаты құрылды, деп атап өтті өз кезегінде Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы жастар ұйымының төрағасы Гульжанат Танабекова.
«Невада-Семей» жастар қозғалысы 2016 жылы Олжас Сүлейменов пен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың бұрынғы ректоры Ғалымқайыр Мұтановтың басшылығымен ұйымдастырылды. Біз қозғалыс ісі өшпеуі, жалғасуы және ұмытылмауы үшін мақсат қойдық. Қазіргі уақытта мұндай жастар қанаттары еліміздің басқа жоғары оқу орындарында да жұмыс істейді», - деп бөлісті ол.
«Невада – Семей» халықаралық антиядролық қозғалысының ғылыми хатшысы Людмила Прус жастардың ядролық қаруға қарсы күрестегі рөлін атап өтті.
«Бірнеше жыл бұрын біздің қозғалысымыздың жетекшісі Олжас Омарұлы Сүлейменов осындай бастама көтерді – әлем эстафетасын жастарға беру. Бірақ бұл эстафетаны жастарға беру үшін оларды есейту керек, олармен жұмыс істеу керек. Біз, біздің қозғалыс, үлкен жұмыс жасадық. Қазақстанның Павлодар облысындағы өңірлерінің бірінде жастардың бастамасы бойынша осы альянстың штаб-пәтері Павлодарда орналасқан антиядролық жастар альянсы құрылды. Ал балалар үлкен жұмыс атқаруда. Олар көптеген елдердің жастарымен байланыс орнатты. Қазір Жаһандық жастар бітімгершілік қозғалысын құру бойынша жұмыс жүргізілуде. Бұл да өте үлкен жұмыс. Жастар жыл сайын Баянауылда форумдар, бейбітшілік лагерлерін өткізеді. Біздің жастар керемет. Осыған байланысты оларға үлкен жұмыс күтіп тұр, бірақ біз оларға көмектесеміз», - деді ол.
Жастар ұйымының қызметі шеңберінде ядролық қаруды сынау салдарымен байланысты экологиялық проблемаларды шешу үшін бүкіл Қазақстан жастарын біріктіру мақсатында «Невада-Семей» қозғалысының идеяларын ілгерілетуге бағытталған жоспар әзірленді.
«Қозғалыста проблемалық комитет (радиация, экология, денсаулық) құрылды, ол қозғалыс бүгінгі күнге дейін жұмыс істейтін бағдарламаны құрды. Бұл жер мен адамды жандандыру бағдарламасы. Ал Олжас Омарұлы бұл бағдарлама бірнеше бөлімдерден тұратындай бастама көтерді: таза ауа, таза су, таза жер, таза өнім және адами қатынастардың тазалығы. Біздің проблемалық комитет ғылым мен өндірістің әртүрлі бағыттары бойынша 32 сараптамалық кеңесті қамтыды. Мұнда белгілі ғалымдар жұмыс істеді», - деп қосты Людмила Прус.
Жастар қазір «Таза ел – таза планета» бағдарламасымен жұмыс істеуде. Олар бағдарлама жасайды және жұмысты жоспарлайды. Бұл жұмыс тек басқа университеттердің, басқа елдердің жастарымен ғана емес, сонымен бірге қозғалыс, жер мен адамның қайта өрлеу бағдарламасымен байланысты нақты экологиялық бағыттармен де байланысты.
«Невада – Семей» халықаралық антиядролық қозғалысының ардагерлер кеңесінің төрағасы Майдан Әбішев ядролық полигоннан зардап шеккендердің тізімін жасау бойынша жұмыс әлі аяқталмағанын атап өтті.
«Қозғалысымыз, біздің ғалымдар осы іспен айналысады. Бірақ, негізінен, біз мемлекеттік мекеме де, мемлекеттік жоғары оқу орындары да емеспіз. Біз жай ғана қоғамдық ұйым сияқтымыз. Мұны Семей қаласында орналасқан радиациялық медицина және экология институты нақты жүзеге асырады. Санды қалай анықтауға болатын жалғыз әдіс бар. Олар тіс эмальының парамагниттік резонанстық сигналы арқылы жойылады. Бұл әлемдегі тіс эмальының инфекция дәрежесін анықтаудың жалғыз әдісі болып шығады. Мұнда екінші сұрақ туындайды - барлығының бір жерде болғаны болмайды. Мысалы, 4 аймақ бар: төтенше аймақ, күшейтілген аймақ және т.б. Онда 0-ден 100 бэрге дейін (рентгеннің биологиялық баламасы). Мысалы, 100 бэр максималды, төтенше. Ең азы 7-ден 35-ке дейін. Онымен айналысады. Бірақ олардың кемшілігі бар, қажет құрылғылар жоқ. Бірақ олар көмектескісі келетін жапондармен айналысуды шешті. Бұл жұмыстың қазірдің өзінде басталды. Бірақ зардап шеккендердің толық тізілімі әлі жоқ. Бірақ жұмыс жүргізілуде. Бұл жұмыстың басы қаланды», - деді ол.
Семей полигоны туралы көптеген кітаптар, ғылыми еңбектер жазылған.
«Олжас Сүлейменов туралы «Өз жерінің елшісі» атты тамаша кітап шықты. Біз тағы бірқатар басылымдарды жоспарлап отырмыз. Мысалы, өңірлерде бола отырып, біз осындай аудиториямен бірден жауап беру мүмкін емес сұрақтар алдық. Сондықтан да осындай кітапты «Семей полигоны сұрақтар мен жауаптарда» шығаруды жоспарлап отырмыз. Жоспарымызда бірқатар басқа кітаптар да бар. Менің ойымша, біз баспа қызметін жалғастырамыз», - деп қорытындылады Людмила Прус.