2024 жылғы 28 тамызда Үкіметтің ресми порталында Қазақстан Президентінің жоғары деңгейде өңделген өнім шығаратын кластерлерді құру жөніндегі Жолдауын іске асыру шеңберінде 17 ірі жобаның тізбесі бекітілгені туралы хабарланды. Кластер дегеніміз не, оның аймақтарға әсері және идея мен іске асырудағы айырмашылық туралы Taspanews.kz редакциясына қаржы аналитигі және экономист Арман Бейсембаев түсіндірді.
Арман Бейсембаевтың айтуынша, «кластер – бұл бір-бірін толықтыратын кәсіпорындардың байланысқан тізбегі». Экономист кластерлік дамуды дұрыс тәсіл деп санайды: оның көмегімен Оңтүстік Корея алға жылжыды, Қытай мен Біріккен Араб Әмірліктері де осылай даму үстінде.
«Еркін экономикалық аймақ (ЕЭА) – бұл жай ғана белгілі бір аумақ, онда заңнама бүкіл мемлекетке қарағанда біршама өзгеше. Бұл аймақта өз өндірісіңізді локализациялай аласыз және заң бойынша бірқатар жеңілдіктер алуға мүмкіндік бар», - деп түсіндіреді сарапшы.
Кластерлер белгілі бір аймақта, яғни белгілі бір саланы немесе нишаны дамыту үшін ең қолайлы аймақ ретінде анықталған кезде құрылады. Мысалы, Америка Құрама Штаттарындағы Силикон алқабы және Ресейдің Сколково инновациялық орталығы IT кластерлердің типтік мысалдары ретінде қарастырылуы мүмкін.
Кластерлердің жұмыс істеуі үшін олардың құрамындағы кәсіпорындар бір-бірін толықтырып, қолдауы қажет. Мысалы, болат құю зауытының жанында оған қажетті инфрақұрылым болуы керек: жол, байланыс, су және т.б. Мұндай кәсіпорындар тізбегі бір-бірімен ынтымақтаса отырып, ортақ мақсатқа қызмет етеді.
Арман Бейсембаев Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы кластерлердің қалай жұмыс істейтінін талқылай келе, белгілі бір аймақта белгілі бір кластерді құрудың маңызы бар ма деген сұрақты қояды. Мысалы, Қазақстанның батысында мал шаруашылық кластерін құрудың мәні жоқ, себебі бұл аймақтың жағдайы құрғақшылыққа бейім.
Экономист жоғары деңгейде өңделген өнім шығаратын кластерлерді құрудың экономикалық тиімділікке қол жеткізу үшін тек мұнай өндіру жеткіліксіз екенін атап өтеді, оны қайта өңдеу қажет.
Арман Бейсембаев кластерлерді дамытудың артықшылықтарын атап өткенмен, олардың іске асырылуына қатысты күмәнін білдіреді. Ақшаның «негізсіз» жұмсалуы мүмкін екенін, ал нақты өндіріссіз есептер берілуі ықтимал екенін ескертеді.
Экономист Ақтаудағы «Caspiy Electronics» зауытының жағдайын мысалға келтірді, онда планшет шығару жоспарланғанымен, нәтижесінде бұл өнімдер Қытайдан әкелінген.
Арман Бейсембаевтың пікірінше, кластерлердің дамуы жақсы идея болғанымен, оның іске асырылуында көзбояушылық орнатпау маңызды. Шынайы өндіріс пен экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін кластерлер нақты түрде жұмыс істеуі тиіс.