Бір апта бұрын EnergyProm.kz сайты Қазақстанның өткен жылы 3,3 миллион тонна қоқыс жинағанын және оның тек 13 тоннасын энергия өндіру үшін пайдаланғанын хабарлады. Taspanews.kz редакциясы бұл мәліметтердің нақтылығы, ауаның ластануы және қалдықтарды өңдеу мен утилизацияның маңыздылығы туралы Экология және табиғи ресурстар министрлігінің (ҚР ЕЖМ) коммуналдық қалдықтар департаментінің басшысы Абылай Әлмұхановпен сұхбат жүргізді.
Есеп пен дерек
Абылай Әлмұханов министрліктің қазіргі уақытта мәліметтерді екі түрлі жолмен жинайтынын атап өтті.
Қалдықтарды өңдеу және энергия алу: ресми мәліметтер және болашағы
«Ресми бланктер бұйрықтармен жинақталады, біз мәліметтерді әкімдіктерден, жергілікті атқарушы органдардан аламыз. Департаменттер бізге жиналған және утилизациядан өткен қалдықтардың саны бойынша есеп береді. 2023 жылдың соңындағы жалпы көрсеткіш 4,3 миллион тоннаны құрады. Әкімдіктің мәліметіне сай, жиналған қалдықтардың 23 пайызы сұрыпталса, қалған бөлігі полигондарға көмілді», — деді коммуналдық қалдықтар департаментінің басшысы Абылай Әлмұханов.
Әлмұханов EnergyProm ұсынған мәліметтер мемлекеттік кадастрлардан алынғанын түсіндірді. Ондағы ақпарат 2023 жылдың соңында тіркелген қалдық көлеміне негізделген, ол 3,3 миллион тоннаны құрады.
«Оның 13 мың тоннасы пайда алу мақсатында жағылды деп көрсетілген (ред. белгілі бір тиімді мақсатта жағу). Біз бұл ақпаратты ресми түрде растай алмаймыз, себебі бұл кадастр деректері, онда кәсіпорындар инвентаризация аясында есеп толтырады. 13 мың тоннаны қай ұйым өртегенін нақты білмеймін, себебі бұл өте аз көрсеткіш. Мүмкін бір кәсіпорын қалдықтарды өз қажеттіліктеріне сай техникалық және термиялық кәдеге жаратқан болар. Алайда, 13 мың тоннадан айтарлықтай көлемде энергия алу мүмкін емес еді», - деп түсіндірді басқарма басшысы.
Өртеу және қайта өңдеу
Абылай Әлмұханов қалдықтарды өртеу энергияны қайта пайдалану процесінің бір түрі екенін, алайда бұл қайта өңдеудің негізгі көрсеткіші емес екенін атап өтті. Себебі, өртеу алдында қалдықтарды сұрыптау, өңдеу және кәдеге жарату сияқты процестер орын алады.
«Біздің елімізде жиналған қалдықтардың 23 пайызы одан әрі өңдеуден өтіп, утилизацияланды. Неліктен мен одан әрі өңдеу туралы айтып отырмын? Себебі сұрыпталған қайталама шикізат жоғары сапалы материал ретінде қайта өңделеді. Бұл қазірдің өзінде бизнес саласына қатысты», — деді коммуналдық қалдықтарды өңдеу бөлімінің басшысы.
Әлмұхановтың айтуынша, сұрыпталған қалдықтар таза күйінде қайта өңдеу кәсіпорындары үшін өте маңызды, себебі бұл шикізат (шыны, қағаз, пластмасса және т.б.) үлкен сұранысқа ие. Осы кәсіпорындар бұл қалдықтарды сатып алады.
«Электр энергиясын алу мақсатында қалдықтарды қайта өңдеу ірі зауыттарға тән процесс, алайда әзірге Қазақстанда мұндай іске асырылған жобалар жоқ», — деп түсіндірді басқарма басшысы.
Әлмұханов: Белгіленбеген жерлерде қалдықтарды жағу – заңсыз және ауаны ластайды
Болашақтағы утилизация жоспарлары
Коммуналдық қалдықтарды өңдеу бөлімінің басшысы Абылай Әлмұханов Экология министрлігінің алдағы уақытта қоқыс қалдықтарын жағатын зауыттар салуды жоспарлап отырғанын айтты.
«Мұндай зауыттардың жылдық жағу қуаты 200-250 мың тоннаны құрауы керек, себебі зауыттың тиімді жұмыс істеуі үшін оның жүктемесі жеткілікті болуы қажет. 13 мың тонна ғана өңдейтін зауыттың болмауы түсінікті», — деді Әлмұханов.
Деректер жинау жүйесі
Басқарма басшысының айтуынша, мәлімет жинаудың екінші жолы — Қоршаған ортаны қорғаудың мемлекеттік ұлттық деректер банкі (ҚБҚБ) құрылуда. Оның негізінде барлық ақпараттық жүйелер бір орталықта шоғырланады.
«Коммуналдық қалдықтар бойынша есеп сол жүйе арқылы жүзеге асырылады. Алайда, 2023 жылы жүйені ауыстыру кезінде толық емес мониторингке байланысты кейбір мәліметтер жетіспеді», — деп түсіндірді Әлмұханов.
Маман кейбір кәсіпорындардың қалдықтарды утилизациялау бойынша есеп беруге міндетті болса да, бұл міндеттемелерді орындамағанын атап өтті. Жіті бақылаудағы бірінші және екінші санаттағы ірі кәсіпорындар бар болғанымен, қалдықтар шығаратын шағын мекемелер (дүкендер, мектеп қазандықтары және т.б.) де аз емес.
«Егер мекемелер өз қызметі туралы аз көлемдегі қайта өңдеу мәліметтерін көрсетсе, есеп нәтижелері де соған сәйкес төмен көрсеткіштерді береді. Есеп берудің күрделілігі де осында. Өткен жылдары мониторинг толығымен жүргізіліп, процесс үнемі қадағаланған кезде мұндай мәселелер туындамайтын еді», — деді Әлмұханов.
Ол Қоршаған ортаны қорғаудың мемлекеттік ұлттық деректер банкі жыл соңына дейін жұмыс істей бастауы керек екенін, содан кейін есептеу мәселесі мұқият қарастырылатынын айтты.
«Қазір барлық негізгі күш жаңа жүйені әзірлеуге және оны енгізуге бағытталуда, сондықтан көрсеткіштерде шамалы айырмашылықтар болуы мүмкін», — деп түсіндірді басқарма басшысы.