Хай-тек
Бүгінгі таңда ғылым мен техниканың қарыштап дамығаны соншалықты, электронды жүйелер, соның ішінде интеллектуалды автоматты құрылғылар адамдардың өмірлік тәжірибесіне дендеп еніп кетті. Соның бір айғағы – жасанды интеллект. Қазіргі күні жасанды интеллект медицина саласын да айналып өтпеді. Оған бір дәлел машиналық оқыту бола алады. Бұл оқыту жүйесі медициналық деректерді өңдеуге көмектесіп, денсаулық сақтау мамандарына сыни түсініктер беріп, пациенттердің нәтижелері мен дәрігерлердің тәжірибесін жақсартады. Информатика мен информатикадағы соңғы жетістіктердің арқасында жасанды интеллект (ЖИ) тез арада заманауи денсаулық сақтаудың ажырамас бөлігіне айналуда.
Клиникалық шешімдерді қолдау және кескінді талдау
Қазіргі уақытта денсаулық сақтау мекемелеріндегі ең көп таралған ЖИ функциялары клиникалық шешімдерді қолдау және кескінді талдау болып табылады. Клиникалық шешімдерді қолдау құралдары провайдерлерге емделушіге қатысты ақпаратқа немесе зерттеулерге жылдам қол жеткізу арқылы емдеу, дәрі-дәрмек, психикалық денсаулық және пациенттің басқа қажеттіліктері туралы шешім қабылдауға көмектеседі. Медициналық бейнелеуде жасанды интеллект құралдары компьютерлік томография (КТ), рентген сәулелері, магнитты-резонанстық томография (МРТ) және басқа да радиолог мамандар жіберіп алуы мүмкін басқа да мәліметтерді талдау үшін қолданылады. Өйткені, мамандар кескіндердің зақымдалуы секілді кейбір ұсақ нәрселерді аңғармай жіберіп алып мүмкін.
COVID-19 пандемиясының көптеген денсаулық сақтау жүйелері үшін тудырған қиындықтары әлемдегі көптеген денсаулық сақтау ұйымдарын пациенттерді бақылауға көмектесуге арналған алгоритмдері және COVID скринингі үшін ЖИ-мен жұмыс істейтін құралдар сияқты жаңа ЖИ қолдайтын технологиялардың далалық сынақтарын бастауға итермеледі.
Зерттеулер мен осы сынақтардың нәтижелері әлі де жинақталуда және жасанды интеллектті медицинада қолданудың жалпы стандарттары әлі де анықталуда. Дегенмен, жасанды интеллектіні дәрігерлерге, зерттеушілерге және олар қызмет көрсететін пациенттерге пайда келтіру үшін пайдалану қарқыны мен салалары тұрақты түрде өсіп келеді. Қазіргі уақытта ЖИ заманауи медицинаны қалыптастыратын және қолдайтын цифрлық денсаулық сақтау жүйесінің негізгі бөлігіне айналатынына күмән жоқ.
Заманауи медицинадағы жасанды интеллект туралы сөз қозғағанда ең алдымен «ЖИ денсаулық сақтау жүйесінің сапалы деңгейін қалыптастыра ала ма?» деген сауалға нақты мысалдар келтіру арқылы жауап берейік.
Ауруды анықтау мен диагностикалау
Адамдардан айырмашылығы, ЖИ ешқашан ұйқыны қажет етпейді. Машиналық оқыту үлгілері ауыр медициналық көмек алатын пациенттердің өмірлік маңызды белгілерін бақылау және белгілі бір қауіп факторлары артқан жағдайда дәрігерлерді ескерту үшін пайдаланылуы мүмкін. Жүрек мониторлары сияқты медициналық құрылғылар өмірлік маңызды белгілерді бақылай алады, ал ЖИ осы құрылғылардан деректерді жинап, сепсис сияқты күрделі жағдайларды анықтайды. Мәселен, бір зерттеуші ғалым IBM бағдарламасы көмегімен шала туылған нәрестелерді болжау үшін жасанды интеллект үлгісін әзірледі, ол ауыр сепсисті анықтауда 75% дәлдік танытты.
Науқастарды жеке емдеу
Виртуалды ЖИ көмегімен дәлдік медицинаны қолдау оңайырақ болады. Жасанды интеллект үлгілері таңдауларды үйреніп, сақтай алатындықтан, ЖИ тәулік бойы пациенттерге жекелендірілген, нақты уақыттағы ұсыныстар бере алады. Әр жолы ақпаратты жаңа адамға қайталаудың орнына, денсаулық сақтау жүйесі пациенттерге пациенттің ауру тарихына, қалауларына және жеке мәліметтеріне негізделген сұрақтарға жауап беретін ЖИ-мен жұмыс істейтін виртуалды көмекшіге тәулік бойы қолжетімділікті ұсына алады.
Медициналық бейнелеу
ЖИ қазірдің өзінде медициналық бейнелеуде маңызды рөл атқаруда. Зерттеулер көрсеткендей, жасанды нейрондық желілер арқылы жұмыс істейтін ЖИ сүт безі қатерлі ісігінің белгілерін, сондай-ақ басқа ауруларды анықтауда рентгенологтар сияқты тиімді болуы мүмкін. Дәрігерлерге аурудың ерте белгілерін анықтауға көмектесумен қатар, ЖИ емделушінің ауру тарихының маңызды бөліктерін анықтау және оларға сәйкес суреттерді ұсыну арқылы дәрігерлер қадағалайтын медициналық кескіндердің таңқаларлық санын жақсартуға көмектеседі.
Клиникалық зерттеулер тиімділігі
Клиникалық сынақтар кезінде пациенттің нәтижелеріне медициналық кодтарды тағайындауға және оған байланысты деректер жиынын жаңартуға көп уақыт жұмсалады. ЖИ медициналық кодтарды жылдамырақ, ақылдырақ іздеуді қосу арқылы бұл процесті жылдамдатуға көмектеседі. Жақында екі IBM Watson Health тұтынушысы ЖИ көмегімен медициналық кодты іздеуді 70%-дан аса азайта алатынын анықтады.
Дәрілік заттардың жедел дамуы
Жаңа дәрі-дәрмектің ойлап табылуы көбінесе ең ұзақ және ең қымбат кезеңдердің бірі болып табылады. Жасанды интеллект жаңа препараттарды әзірлеу құнын екі жолмен азайтуға көмектеседі: тиімдірек дәрілік конструкцияларды жасау және келешегі зор жаңа дәрілік комбинацияларды табуда ұтымды екенін көрсетті.
Пациентке күтім жасау
Медициналық ЖИ дәрігерлердің жұмыс үрдісінде емдеу шешімдерін қабылдау кезінде құнды контекстпен қамтамасыз ете алады. Үйретілген машиналық оқыту алгоритмі дәрігерлерге емделуші әлі бөлмеде болған кезде емдеу және ем-шаралар туралы дәлелді ақпарат пен құнды іздеу нәтижелерін беру арқылы зерттеу уақытын қысқартуға көмектеседі.
Қателерді төмендетіп, қауіпсіздікті жақсарту
ЖИ пациенттердің қауіпсіздігін жақсартуға көмектесетіні туралы кейбір дәлелдер бар. Мысалы, жақында жүргізілген жүйелі шолу ЖИ-ның емделуші қауіпсіздігіне әсерін зерттейтін 53 рецензияланған зерттеудің нәтижелері қателерді анықтау және дәрі-дәрмекпен басқаруды жақсартуға көмектесетінін көрсетті.
Күтім шығындарын азайту
ЖИ-нің денсаулық сақтау саласындағы шығындарды азайтуда көптеген ықтимал жолдары бар. Ең перспективалы мүмкіндіктердің кейбірі дәрілік қателерді азайту, жеке виртуалды күтім, алаяқтықтың алдын алу және тиімдірек әкімшілік және клиникалық жұмыс процестерін қолдауды қамтиды.
Дәрігер мен пациенттің өзара әрекеттесуін арттыру
Көптеген пациенттер қалыпты жұмыс уақытынан тыс мәселелер туралы ойлайды. ЖИ негізгі сұрақтарға жауап бере алатын және емделушілерге дәрігердің кабинеті жабылған кезде ресурстарды қамтамасыз ететін чат-боттар арқылы тәулік бойы қолдау көрсетуге көмектесе алады. Сондай-ақ, ЖИ сұрақтарды анықтау және қосымша талдауды қажет ететін денсаулық жағдайындағы өзгерістер туралы ақпаратты белгілеу үшін пайдаланылуы мүмкін.
Мәтіндік сәйкестікті қамтамасыз ету
Терең оқытудың басты артықшылықтарының бірі – ЖИ алгоритмдері ақпараттың әртүрлі түрлерін ажырату үшін контексті пайдалана алады. Мысалы, егер клиникалық жазбада емделушінің ағымдағы дәрі-дәрмектерінің тізімі, сондай-ақ олардың дәрігері ұсынған жаңа дәрісі болса, жақсы даярланған ЖИ алгоритмі қай дәрі-дәрмектің емделушіге тиесілі екенін анықтау үшін табиғи тілді өңдеуді пайдалана алады.
- Біздің елімізде жасанды интеллект көмегімен жұмыс істейтін медициналық құрылғылардың ішінен электрокардиография аппаратын алуға болады. Мысалы, Ұлыбританияның «BTL» компаниясы өндірген ЭКГ аппараттары науқастың жүрек ырғағын тері арқылы тіркеп, оның нәтижесін қағаз лента бетіне шығарып қана қоймай, патологиялық ауытқулары бар-жоғын талдау жасап, қағаз бетіне басып шығарады. Бұл ЭКГ талдаушы функционалдық диагностика дәрігерінің жұмысын біршама жеңілдетеді. Егер дәлдік пен толықтырулар қажет болса, дәрігер толықтырып жазады.
(Британдық BTL компаниясының ЖИ көмегімен жұмыс жасайтын ЭКГ аппараты. Фотодереккөз: www.btlnet.com).
Сол секілді, «InHeart» платформасы да ЖИ көмегімен жүрек ырғағының бұзылысына байланысты жасалатын қантамыр арқылы хирургиялық тәсілмен емдеуде науқастың жүрегіндегі анатомиялық нысаналарды детальды түрде анықтауда қолданылады. Ол жүректің 3Д моделдегі суретін алып өңдеп, жүрек ырғағымен шұғылданатын аритмолог дәрігердің катетерлік аблация арқылы жүрек ырғағы бұзылысын хирургиялық жолмен емдеу барысында аблациялық катетердің жүректің қай аймағында тұрғанын дәлдікпен көрсетіп, дәрігер жұмысын жеңілдетеді және оған тиісті нәтижеге қол жеткізуге жақсы көмекші бола алады. КТ, МРТ-мен салыстырғанда қолжетімді және клиника үшін экономикалық тұрғыда арзанға түседі.
(2000 жылы АҚШ-тың Intuitive Surgical компаниясы шығарған Da Vinci жасанды интеллект көмегімен жұмыс жасайтын робот-хирург. Фотодереккөз: davincisurgery.com).
- Қорыта айтар болсақ, жасанды интеллект кеше ғана адамзат өркениетінің табалдырығында тұрса, бүгінде медицинаның бел ортасында жүр. Заманауи технологияны жете меңгеріп алсақ, оның денсаулық сақтау саласына берер пайдасы мол болмақ.
Кенжебек БИЖАНОВ,
аритмолог.