XX ғасырдың алғашқы жартысы мен одан кейінгі кезеңдер қазақ тарихында көші-қонның ауыр кезеңдерімен есте қалды. Сол тұста көп отбасы Иранға қарай қоныс аударды. Белгілі ирантанушы Ислам Жеменейдің дерек-жаңғыртуларын негізге ала отырып, Иранға көшкен қазақ қауымының қалыптасуы, тұрмысы және ұлттық сананы сақтап қалу жолдары туралы айтып берді, - деп хабарлайды aqshamnews.kz тілшісі.
Маманның айтуынша, Иранға көшкен қазақтар көбі Маңғыстау тумалары болған.
"Ашаршылық пен қиыншылықтар қазақтардың екі түрлі бағытқа көшіне себеп болды. Бір топтары Түркіменстан арқылы Қарақалпақстанға, екіншілері Түркіменстанның үстінен Иран жағалауына өтті. Өйткені ең жақын жер шамамен 40 шақырымдай ғана болған. Осы көш бірнеше айдың ішінде емес, 4–5 жыл көлемінде, топ-топ болып ұйымдастырылған", - деді ол.
Ислам Жеменейдің малдан айырылу, шаруашылық шығындары, дін жағынан да әсер қазақтардың қоныс аударуына итермелеген. Иран мұсылман ел болған соң, сонда көшуге бел буған.
Қауымның этникалық құрамы
"Иранға көшкендер негізінен кіші жүздің топтары болды: адайлар, әлімдер, наймандар; сондай-ақ бір жалайыр әулеті де кездесті. Әуелде олар өздерін негізінен "қазақпыз" деп танытты, ал ру-тайпалық белгі - рулық атаулардың маңызы кейінгі ұрпақтар мен тәуелсіздік алғаннан кейін айқындала бастады", - деді ол.
Ислам Жеменейдің айтуынша, 1979 жылғы Ислам революциясына дейін Ирандағы кей қауымдар өздерін көбіне адай ретінде танитын. Кейін тәуелсіздік алғаннан кейін ғана руды біле бастады. Әйтпесе, олар тек қазақ деп білді өздерін.
Қазір Иранда қанша қазақ бар?
"Қазір 3 қалада 6 қазақ ауыл қалды. Бұрын 6 болып, 1995 жылы 3 қалды. Қазір 6-ға қайта толды", - деді сарапшы.
Видео кадры
Дінмұхамед Қонаевтың ықпалы қандай болды?
Ислам Жеменейдің айтуынша, 1968 жылы патша Мұхаммед Реза Пехливи Қазақстанға келіп, кетерінде Дінмұхамед Қонаевпен кездеседі.
"Қонаев "Иранда қазақтар бар деп естідім" дейді. Патша ұялып, білмейтінін айтады. Сол кезде Қонаев "егер олардың жағдайын жақсартсаңыз, сол менің Иранда қонақ болғаным" деген екен. Содан кейін патша Иранға барып, қазақтар туралы ақпарат жинай бастайды. Соның арқасында құжат реттеу, жер беру, саяси комплекстен шығу, денсаулық реттеу деген мәселелер шешілді", - дейді ол.