Қазақстанда ауылдық аумақтарды дамыту бұрын-соңды болмаған деңгейге көтерілді. Президенттің «ауыл – ұлтымыздың өзегі» деген тұжырымынан кейін бұл сала ұлттық қауіпсіздік пен экономикалық өсудің стратегиялық бағытына айналды. Соңғы жылдары ауылдарда жаңа мектептер мен медициналық нысандар салынды, инфрақұрылым жақсарып, әкімдер корпусы түбегейлі жаңарды. Бұл туралы Aqshamnews.kz Baq.kz-ке сілтеме жасай отырып хабарлайды.
ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, «Ауыл» партиясының төрағасы, Аграрлық мәселелер комитетінің басшысы Серік Егізбаевпен ауыл әкімдерінің өкілеттіктері, дербес бюджеттер, цифрландыру, тікелей сайлау және ауылдағы нақты өзгерістер туралы кең көлемде сөйлестік.
- Президенттің ауылды мемлекеттік саясаттың стратегиялық бағыты ретінде дамытуға ерекше көңіл бөлуі нені білдіреді? 2023–2027 жылдарға арналған Ауылдық аумақтарды дамыту тұжырымдамасын іске асыру аясында қандай негізгі нәтижелер қазірдің өзінде байқалады? Бұл процеске қандай факторлар әсер етті?
- Президент 2022 жылғы қараша айындағы өзінің бірінші Жарлығында ауыл - біздің ерекше өркениетіміздің алтын бесігі, ауылды дамыту -ортақ қарыз деп атап өтіп, Үкіметке бұл мәселеге ерекше жауапкершілікпен қарауды тапсырған болатын.
Президенттің «ауыл – ұлтымыздың өзегі» деуі – ауылды енді тек әлеуметтік тақырып емес, ұлттық қауіпсіздік пен экономикалық өсу факторы ретінде қарастырып отырғанын білдіреді.
2023–2027 жылдарға арналған тұжырымдама аясында қазірдің өзінде нақты нәтижелер бар:
864 жаңа медициналық нысан, 388 жаңа мектеп салынды;
2 мыңға жуық ауыл мектебі сапалы интернетке қосылды;
ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 6 жылда 1,5 есе өсіп, 8,3 трлн теңгеге жетті;
биыл ауыл шаруашылығына 1 трлн теңге көлемінде қолдау көрсетілді.
Бұл нәтижелерге саяси ерік, мақсатты бюджет, «Ауыл – ел бесігі», «Ауыл аманаты» сияқты бағдарламалар және жергілікті әкімдердің жауапкершілігі тікелей әсер етті.
- Мемлекет басшысы жергілікті басқарудың тиімділігін арттыру контексінде қойған міндеттерді жалпы қалай бағалайсыз?
- Президент қойған міндеттерді бағалағанда, ең алдымен олардың жергілікті басқаруды формалды құрылымнан шынайы тиімді институтқа айналдыруға бағытталғанын атап өткен жөн. Бұл бастамалар бұрынғыдай тек әкімшілік реттеуге емес, нақты көрсеткіштерге, өлшенетін нәтижелерге және халықтың нақты сұранысына жауап беретін басқару моделіне бет бұрады.
Біріншіден, өкілеттіктерді кеңейту мен жауапкершілікті күшейту - жергілікті деңгейдегі шешім қабылдауды жеделдетіп, бюрократиялық кедергілерді азайтады. Алайда бұл қосымша жауапкершілікпен қатар жүруі тиіс, өйткені еркіндік бақылаусыз болса, тиімділікке емес, керісінше жүйесіздікке әкелуі мүмкін. Президент осы тепе-теңдікті сақтауды басты талап ретінде қояды.
Екіншіден, сайлауалды бағдарламалардың орындалуын заңмен бақылау - еліміздегі саяси мәдениетке жаңа серпін беретін тетік. Бұл тек есеп беру механизмін күшейтпейді, сонымен бірге кандидаттар мен сайланған тұлғаларды шынайы уәде беруге және сол уәделерді орындауға міндеттейді. Яғни саяси жауапкершілік енді тек моральдық емес, нақты құқықтық негізге ие болады.
Үшіншіден, бұл реформалардың түпкі нәтижесі - жергілікті билікті халыққа барынша жақындату. Ашықтық, қоғамдық бақылау, тиімді коммуникация және бюджеттің түсінікті болуы - жаңа жүйенің негізгі талаптары. Мұндай тәсіл жергілікті атқарушы органдардың сенімділігін арттырып, азаматтарды шешім қабылдау процесіне көбірек тартуға мүмкіндік береді.
Ұсынылған міндеттер жүйелі өзгерістерге жол ашады және ел бойынша басқару сапасын біркелкі көтеруге бағытталған стратегиялық қадам болып саналады.
- Ауыл әкімдері мен Президент арасындағы тікелей диалог форматы жергілікті мәселелерді шешуде қаншалықты тиімді?
- Ауыл әкімдері мен Президент арасындағы тікелей диалог форматы - жергілікті мәселелерді шешудің тиімділігін арттыратын жаңа басқарушылық мәдениеттің айқын көрінісі. Бұл формат ең алдымен ауылдағы түйткілдерді жүйелік бюрократиядан айналып өтіп, «бірінші ауыздан» жеткізуге мүмкіндік береді. Ауыл әкімі өз аймағының нақты проблемасын, халықтың күнделікті жағдайын, шешім күткен мәселелердің түпкі себебін Президентке тікелей баяндау арқылы мәселенің жоғарғы деңгейге дәл әрі бұрмаланбай жетуін қамтамасыз етеді. Мұндай тікелей коммуникация ақпарат алмасу тізбегін қысқартып, шешім қабылдау жылдамдығын арттырады.
Бүгінгі диалог барысында көтерілген ұсыныстардың бірден Үкімет пен Парламентке тапсырма ретінде жүктелуі - бұл форматтың нәтижесі сөз күйінде қалмай, нақты әрекетке ұласатынын көрсетеді. Яғни көтерілген әр мәселе - тиісті мемлекеттік органдарға міндеттелген тапсырма, мерзімі мен орындау тетігі бар шешім ретінде қарастырылады. Бұл - кері байланыстың нақты механизмге айналып, елдегі проблемаларды шешу үдерісін жылдамдататынын айғақтайды.
Сонымен бірге бұл тікелей диалог әкімдердің өз жауапкершілігін терең сезінуіне ықпал етеді. Мемлекет басшысымен бетпе-бет сөйлесу, нақты сұрақтарға жауап беру, өз аймағындағы ахуалға жеке есеп беру - ауыл әкімдерінің кәсіби деңгейін, мотивациясын және ішкі тәртібін күшейтеді. Олар халықтың қамын тікелей Мемлекет басшысына жеткізе алатынын сезінген сайын, жұмысқа деген жауапкершілік те артады.
«Орталық – өңір - ауыл» арасындағы сенім мен үйлесімділіктің нығаюы да - осы форматтың маңызды нәтижесі. Әкімдер өздерін орталықтан алыста жатқан жеке құрылым емес, біртұтас мемлекеттік саясатты жүзеге асыратын маңызды буын ретінде сезінеді. Ал орталық билік аймақтардағы нақты жағдайды тікелей әкімдерден ести отырып, шешім қабылдаудағы дәлдігін арттырады. Осылайша, тікелей диалог елді басқарудың жаңа сапасын қалыптастырып, жергілікті дамуды жеделдетудің пәрменді тетігіне айналып келеді.
- Президент айтқан міндеттер аясында ауыл әкімдері үшін қандай құзыреттер ең маңызды деп санайсыз?
- Ең алдымен, кәсіби басқару құзыретібірінші кезекте тұрады. Ауыл әкімі бюджет жоспарлау мен оны тиімді игеру, әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру, кадрларды дұрыс орналастыру, тәуекелдерді алдын ала бағалау сияқты басқарушылық дағдыларды меңгеруі тиіс. Бұл құзырет әкімнің жұмысының стратегиялық деңгейде ойлауға, ресурстарды тиімді пайдалануға және жоспарлы нәтижеге қол жеткізуге қабілетті екенін көрсетеді.
Екінші маңызды бағыт - коммуникация және көшбасшылық қабілет. Ауыл әкімі халықпен ашық сөйлесе алатын, түсіндіру жұмысын жүргізетін, сын-ескертпені дұрыс қабылдайтын, ұсыныстарға құлақ асатын шынайы көшбасшы болуы керек. Халықпен тұрақты диалог орнатып, мәселелерді «қағаз жүзінде» емес, жергілікті жағдайды ескере отырып шешу - сенімнің негізгі факторларының бірі. Президент атап көрсеткендей, әкімнің беделі мен тиімділігі көп жағдайда оның адамдармен жұмыс істеу мәдениетіне байланысты.
Үшіншіден, реформаларды жергілікті деңгейде іске асыру қабілеті ерекше мәнге ие. Орталықта қабылданған кез келген реформа немесе шешім ауылдағы нақты жағдайға бейімделмесе, ол нәтижесіз қалады. Сондықтан әкімдер мемлекеттік бастамаларды жергілікті ерекшелікке қарай икемдеп, нақты тетіктерін анықтап, іске асырудың жауапты орындаушысы бола білуі қажет. Бұл - Президент алға қойған «ұлттық саясаттың барлық деңгейде нәтижелі жүзеге асуы» деген қағиданың басты шарты.
Төртінші маңызды құзырет - цифрлық құралдарды меңгеру. Қазіргі басқару процесі цифрланусыз мүмкін емес: деректерді талдау, онлайн мониторинг, өтініштерді жедел қарау, геоақпараттық жүйелерді пайдалану, цифрлық карталар арқылы жоспарлау - ауыл әкімінің күнделікті жұмысында шешуші рөл атқарады. Цифрлық сауаттылық әкімге нақты шешім қабылдауға, ашықтықты арттыруға және халықтың өтіністеріне жедел әрекет етуге мүмкіндік береді.
Жалпы, Президент белгілеген міндеттер ауыл әкімдеріне тек әкімшілік лауазым иесі ретінде емес, кәсіби менеджер, көшбасшы, реформаларды іске асырушы және цифрлық басқару құралдарын еркін игерген жаңа буын маманы болуды талап етеді. Дәл осындай құзыреттер жиынтығы ауылдардың дамуын жеделдетіп, халықтың өмір сапасын арттыруға жол ашады.
- Сіздің пікіріңізше, ауыл әкімдерін тікелей сайлау бастамасын іске асыру халықтың билікке деген сеніміне қалай әсер етеді?
Ауыл әкімдерін тікелей сайлау бастамасының іске асуы халықтың билікке деген сеніміне айтарлықтай оң әсер етеді деп айтуға толық негіз бар. Ең алдымен, тікелей сайлау - азаматтың саяси процеске жеке қатысу сезімін күшейтеді. Халық «менің дауысым нақты адамға барды, мен оның жұмысын күн сайын көріп отырмын» деп сезінген сайын, билікке деген көзқарасы да жандана түседі. Бұл - мемлекет пен қоғам арасындағы сенім көпірін нығайтатын маңызды психологиялық фактор.
Президенттің бүгінгі форумда келтірген дерегі - ауыл тұрғындарының 84%-ы өз әкімдеріне сенеді деген көрсеткіш - тікелей сайлау реформасының нақты нәтижесін айқын дәлелдейді. Бұл көрсеткіш халықтың жергілікті билікке деген сенімінің бұрынғыға қарағандаәлдеқайда жоғары екенін, сайланған әкімдерге деген жауапкершілік пен қолдаудың күшейгенін білдіреді. Шынайы сенім - тек лауазымға емес, соны иеленген адамның жұмыс нәтижесіне берілетін баға.
Сонымен қатар халық өзі таңдаған әкімге талап қоюға, сайлауалды бағдарламасының орындалуын қадағалауға, есеп беруін сұрауға бейім болады. Мұндай жағдай сенімнің тек эмоционалды емес, екіжақты жауапкершілікке негізделген жүйеге айналуына жол ашады. Әкім халықтың сенімін ақтау үшін көбірек жұмыс істеуге ынталанады, ал халық өз кезегінде әкімнің жұмысына белсенді түрде қатысады, ұсыныс айтады, пікір білдіреді. Нәтижесінде ашықтық артып, басқару сапасы жақсарады.
Тікелей сайлау – биліктің халыққа жақындауының ең тиімді жолдарының бірі. Бұл бастама ауыл тұрғындарын саяси процеске толыққанды қатысушыға айналдырып, азаматтық жауапкершілікті арттырады. Ең бастысы, халықтың өзі таңдаған тұлғаға сенуі - мемлекеттік басқарудың тұрақтылығы мен нәтижелілігінің негізгі факторы болып табылады.
- Әкімдер корпусын жаңарту ауылдардың дамуына қалай ықпал етті? Бұл өңірлердің әлеуметтік-экономикалық жағдайына қалай әсер етіп жатыр?
Әкімдер корпусын жаңарту ауылдардың дамуына айтарлықтай серпін бергені анық. Әкімдердің шамамен 60%-ға жуығы алғаш рет сайланған жаңа тұлғалар екені, ал олардың үштен бірінің мемлекеттік қызметте бұрын жұмыс істемегені - жергілікті басқару жүйесіне жаңа көзқарас, жаңа ойлау, жаңа энергия алып келгенін көрсетеді. Жас буынның, бизнес өкілдерінің, түрлі саладағы мамандардың келуі ауылды басқару тәжірибесін әртараптандырып, бұрынғы қалыптасқан инерцияны бұзды.
Жаңарған әкімдер корпусының ең маңызды әсерлерінің бірі - бюджетті тиімдірек пайдалану. Жергілікті деңгейдегі қаржының қайда жұмсалып жатқаны, қандай жобаның шын мәнінде қажет екені, қайсысына басымдық беру керектігі - жаңашыл әкімдердің сыни көзқарасы мен үнемді шешім қабылдау дағдылары арқылы айқынырақ бола түсті. Соның нәтижесінде көптеген ауылдарда дотацияға тәуелділік азайып, ауылдардың өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі жоғарылап келеді. Бұл - ауыл экономикасының ішкі әлеуетін ашудың алғашқы белгілерінің бірі.
Сонымен бірге жаңа әкімдердің басым бөлігі кәсіпкерлікті дамытуға, инфрақұрылымды жаңғыртуға, әлеуметтік жобаларды қолдауға ерекше көңіл бөліп отыр. Жас және белсенді әкімдер ауылдағы шағын және орта бизнестің дамуына жағдай жасап, жергілікті өндірістер мен қызмет көрсету салаларының кеңеюіне ықпал етуде. Бұл өз кезегінде жұмыс орындарының ашылуына, салық түсімдерінің өсуіне және ауыл тұрғындарының табысының артуына әсер етеді.
Әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан алғанда, әкімдер корпусының жаңаруы ауылдардың дамуына жаңа импульс берді. Инфрақұрылымды жақсарту, жол салу, ауыз су мәселесін шешу, мектептер мен медицина пункттерін жөндеу, мәдени нысандарды жаңарту секілді нақты өзгерістер халықтың өмір сапасына тікелей ықпал етуде. Жаңашыл әкімдердің бастамалары ауылды тек әлеуметтік нысан емес, даму нүктесіне айналдыруға бағытталып отыр.
Қорытындылай айтқанда, әкімдер корпусын жаңарту – тек кадрлық ауысым емес, ауылдардың даму логикасын өзгерткен жүйелі процесс. Жаңа буын әкімдері жергілікті экономиканы жандандырып, әлеуметтік саланы жақсартып, ауылдың болашағына жаңа серпін беріп отыр.
- Ауыл әкімдерінің өкілеттіктерін кеңейтудің қажеттілігін қалай бағалайсыз? Оларға мемлекеттік деректер базаларына қолжетімділік беру қаншалықты маңызды және бұл басқару сапасына, халықпен байланысқа қалай әсер етуі мүмкін?
- Бүгінгі әкімдер форумында Мемлекет басшысы жергілікті басқаруды күшейту - бүкіл мемлекеттік аппараттың тиімділігін арттырудың негізгі шарты екенін атап өтті. Президенттің «халыққа жақын билік» қағидасы тікелей ауыл әкімдеріне қатысты. Сондықтан ауыл әкімдерінің өкілеттіктерін кеңейту - уақыт талабы. Өйткені ауылдағы мәселені сол жерде отырып, жедел шешу үшін әкімнің қолында нақты құралдар болуы қажет. Мемлекеттік деректер базаларына тікелей қолжетімділік берілуі де Президент айтқан цифрландырудың жаңа философиясына толық сәйкес келеді.Бұл әкімдерге шешім қабылдауды жылдамдатуға, бюрократияны азайтуға, халықтың сұрағына нақты әрі дәл жауап беруге мүмкіндік береді. Яғни ауыл тұрғындары үшін «уәде емес, нақты іс» қағидаты іске асады. Бұл- Президент белгілеген жауапты және ашық мемлекеттік басқарудың ауыл деңгейінде жүзеге асуы.
Өкілеттік шектеулі әкім – жауапкершілігі бар, бірақ құралы жоқ менеджер. Сондықтан өкілеттіктерді кеңейту – тиімді басқарудың негізгі шарты.
Мемлекеттік деректер базасына қол жеткізу – тұрғындардың нақты саны, әлеуметтік мәртебесі, бизнес, жер, мүлік туралы ақпаратты дәл біліп, шешімді дерекке сүйеніп қабылдауға мүмкіндік береді.
Бұл халықпен жұмысты формалды емес, нысаналы, адресный деңгейге шығарады: кімге қандай көмек керек, қай ауылға қандай инфрақұрылым қажет – бәрі анық көрінеді.
Нәтижесінде басқару сапасы артып, әкім мен тұрғын арасындағы сенім мен тиімділік те күшейеді.
- «Еститін мемлекет» тұжырымдамасы аясында және азаматтардың өтініштеріне жедел жауап беруді қамтамасыз ету үшін ауылдық әкімдіктердің жұмыс тиімділігін арттыру бағытында қандай шаралар қолға алынып жатыр?
- «Еститін мемлекет» қағидаттары ауыл деңгейіне дейін жетуі керек деп есептейміз. Қазір ауыл әкімдіктерінің жұмысы осы талаптарға сай қайта құрылып жатыр. Ең бастысы - халықпен ашық, тікелей және тұрақты диалог орнату. Әкімдер мәселені тек өтініш түскенде ғана емес, алдын ала анықтап, дер кезінде әрекет етуге бағытталған жаңа форматқа көшіп келеді. Онлайн-қабылдаулар, көшпелі кездесулер, қоғамдық тыңдаулар - осының бәрі ауылдағы әрбір азаматтың даусын естуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге өтініштердің орындалуын бақылау тетіктері күшейтілді. Әрбір сұрақтың нақты жауабы бар, оның орындалу барысы ашық көрсетіледі. Бұл- халықтың сенімін күшейтіп, жергілікті басқару сапасын жаңа деңгейге шығаратын маңызды өзгеріс.
Бүгінде тұрғындардың өтініштері бірыңғай ақпараттық жүйе арқылы түсіп, әрбір арыз-шағым бойынша нақты талдау жүргізуге мүмкіндік бар.
Ауыл әкімдері үшін басты талап – әр өтінішке уақытылы, түсінікті және мазмұнды жауап беру, яғни «жаздық – жабық қалды» емес, «жаздық – шештік немесе түсіндірдік» форматына көшу.
Есеп беру мәдениеті де өзгеріп жатыр: әкімдер тек цифр айтып қоймай, халықпен ашық кездесу, онлайн форматтар арқылы тұрақты диалог құруда.
Бұл – «еститін мемлекет» қағидатын ауыл деңгейінде нақты іске асыратын негізгі тетік.
- Төртінші деңгейлі бюджеттердің дербестігін арттыру ауылдық округтерді басқарудың тиімділігіне және жергілікті бастамаларды іске асыруға қалай әсер етеді?
- Мемлекет басшысы форумда мемлекеттік басқаруды орталықсыздандырудың маңызына тоқталды. Бұл - ауылдың өз тағдырын өзі айқындайтын кезеңге аяқ басуы деген сөз.Төртінші деңгейлі бюджеттердің дербестігін арттыру - осы бағыттағы ең маңызды реформа.Бұрын жергілікті бастамалар жоғарыдан бекітілген шешімдерге тәуелді болатын болса, қазір ауыл әкімдері өз бюджетіне сүйене отырып, халық сұраған жобаларды дер кезінде іске асыра алады. Бұл, біріншіден, қаржының мақсатты әрі тиімді жұмсалуын қамтамасыз етеді. Екіншіден, ауыл тұрғындарының қатысуымен қабылданатын шешімдердің сапасы артады. Үшіншіден, әр округ өз ерекшелігіне сай жобаларды іске асырып, жергілікті дамудың жаңа қарқынын қалыптастырады. Қысқалай айтқандақаржылық дербестік - ауыл әкімдерінің жауапкершілігін күшейтіп, жергілікті бастамалардың нақты нәтижеге айналуына мүмкіндік береді.
Төртінші деңгейлі бюджет енгізілгелі ауылдық округтердің түсімі 4 есеге өсіп, 130 млрд теңгеден асты – бұл жергілікті жерде нақты ресурс пайда болды деген сөз.
Дербестік артқан сайын, ауыл әкімдері шағын, бірақ маңызды жобаларды орталыққа бармай-ақ шешуге мүмкіндік алады: жол, жарық, абаттандыру, әлеуметтік нысандар.
«Салықты табыс тапқан жерде төлеу» қағидасын іске асыру – жергілікті бастамаларды қолдауға қосымша ресурс береді және ауыл мен бизнес мүддесін жақындастырады.
- Ауылдық аудандарды цифрландыру қала мен ауыл арасындағы өмір сүру деңгейі айырмасын қысқартуға және жергілікті басқару сапасын жақсартуға қалай көмектеседі?
- Ауылдық аудандарды цифрландыру - қала мен ауыл арасындағы алшақтықты азайтатын ғана емес, ауылдың болашағын айқындайтын стратегиялық шешім. Біздің мақсат - ауылдағы азаматқа қаламен тең мүмкіндік беру. Цифрлық инфрақұрылымның дамуы арқасында ауыл тұрғындары мемлекеттік қызметті де, әлеуметтік қолдауды да, медицина мен білім беру ресурстарын да қазір қашықтан, уақыт жоғалтпай пайдалана алады. Бұл - азаматтың құқығын, уақытын және мүмкіндігін құрметтеу деген сөз. Сонымен қатар цифрландыру жергілікті басқарудың жаңа мәдениетін қалыптастырады. Әкімдіктердің жұмысы ашық, есепті және нәтижеге бағытталған күйге өтеді. Халық пен билік арасындағы ақпарат алмасу жылдамдап, әрбір мәселе нақты бақылауда болады. Ең бастысы - цифрландыру ауыл экономикасына жаңа перспектива ашады. Жастарға білім, кәсіпкерлік, инновация салаларында қосымша мүмкіндіктер пайда болады. Сондықтан ауылды цифрландыру - әділдік, тең мүмкіндік және ауыл әлеуетін толық ашуға бағытталған саяси бастама.
Онлайн білім, телемедицина, электронды мемлекеттік қызметтер, интернет-сауда – бәрі ауыл тұрғынына да қолжетімді болғанда, өмір сапасындағы алшақтық айтарлықтай азаяды.
Ауыл әкімдері цифрлық платформалар арқылы салық, бизнес, инфрақұрылым, өтініштер туралы деректерді жедел алып, шешімді тезірек әрі дәл қабылдайды.
Бұл жергілікті басқарудың сапасын да, ашықтығын да жаңа деңгейге шығарады.
- Қазақстан шектеулі ресурстар мен ел ауқымын ескере отырып, жаһандық технологиялық сын-қатерлерге қалай бейімделе алады? Республикадатехнологиялық жаңғыртуды жеделдету үшін қандай нақты қадамдар жоспарланып отыр?
- Қазақстан жаһандық технологиялық сын-қатерлерге бейімделу үшін цифрлық трансформацияны жеделдетуді басты стратегиялық бағыт ретінде айқындады. Президент Жолдауында елімізді үш жыл ішінде толыққанды цифрлық мемлекетке айналдыру міндеті қойылды.
Біртұтас цифрлық экожүйені қалыптастыру, инновациялық инфрақұрылымды дамыту және IT-кадрларды даярлау – негізгі басымдықтар болып отыр. Осы мақсатта Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігі құрылып, ЖИ технологияларын дамыту және енгізу үдерісінүйлестіреді.
Әлемде жасанды интеллект, деректер экономикасы үшін жарыс жүріп жатыр, Президенттің өзі АҚШ-тағы ауқымды бастамаларды мысалға келтірді.
Қазақстан глобалдық көшбасшылыққа таласпаса да, «өркениет көшінен қалмауды» стратегиялық мақсат етіп отыр: алдағы үш жылда елді толық цифрландыру міндеті соның дәлелі.
Біздің артықшылығымыз – ел аумағы үлкен, бірақ халық саны шектеулі, сондықтан технологияны мақсатты секторларға – агроөнеркәсіп, көлік-логистика, энергетика, мемлекеттік басқару салаларына шоғырландыра аламыз.
Нақты қадамдар – цифрлық инфрақұрылымды аяқтау, деректер платформаларын құру, жасанды интеллект пен цифрлық шешімдерді ауылдан бастап енгізу, кадр дайындауды күшейту.
- «Ауыл аманаты» бағдарламасы ауылдық аумақтардың дамуына – жұмыс орындарын ашуға және шағын бизнесті дамытуға қандай ықпал етеді?
- «Ауыл аманаты» бағдарламасы 2023 жылдан бастап іске қосылып, ауылдық аумақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына елеулі ықпал етіп келеді. Бағдарламаның басты мақсаты - ауыл шаруашылығын дамыту, азық-түлік қауіпсіздігін нығайту және ауыл тұрғындарының әл-ауқатын арттыру.
Бағдарлама ауылдық жерлерде жаңа жұмыс орындарын ашуға, халықты агробизнеске кеңінен тартуға және шағын кәсіпкерлікті дамытуға мүмкіндік береді. Тұрғындарға төмен пайызбен жеңілдетілген несие беру арқылы мал шаруашылығы, егіншілік, қайта өңдеу, қызмет көрсету және басқа да бағыттарда өз ісін бастауға жағдай жасалады.
Жалпы, «Ауыл аманаты» - ауылдық аумақтардың экономикалық белсенділігін күшейтуге бағытталған тиімді бағдарлама. Екі жыл ішінде 20 мыңға жуық жаңа жұмыс орны ашылып, ауыл тұрғындары жеңілдетілген қаржы арқылы өз ісін бастап, отбасылық және шағын бизнесін дамытуға мүмкіндік алды. Бұл ауыл экономикасының жандануына, табыстың және салық түсімдерінің өсуіне оң әсер етті.
Бағдарламаның өзегі - 2,5% мөлшерлемемен берілетін жеңілдетілген несиелер. Тұрғындар 5 жылға дейін, ал мал шаруашылығы бойынша 7 жылға дейін қаржы ала алады. Бағдарлама аясында жүздеген ауыл шаруашылығы кооперативтері құрылып, қаржыландыруға ие болды, бұл кооперацияның дамуын және өндірістің тиімділігін арттырды.
Револьверлік несие тетігі қайтарылған қаражат есебінен қосымша жобаларды қаржыландыруға жол ашып, кәсіпкерлікке қолжетімділікті кеңейтуде.
2029 жылға дейін бағдарламаға 600 млрд теңгеге жуық қаражат бөлу жоспарланған. Бұл ауылды шағын кәсіпкерлік пен кооперация арқылы дамытуға бағытталған ұзақ мерзімді стратегиялық қадам.
«Ауыл аманаты» ауыл тұрғындарының табысын арттырып, жаңа жұмыс орындарын құру арқылы өңірлік экономиканың өркендеуіне нақты үлес қосып келеді.
- Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды ауыл экономикасын дамытудың толыққанды институтына айналдырудың қандай перспективаларын көресіз?
- Бүгінде көптеген ӘКК-нің әлеуеті толық пайдаланылмай отырғаны айтылды, Президент оларды толыққанды даму институтына айналдыруды тапсырды.
Перспектива - ӘКК-ні ауылдағы негізгі инфрақұрылымдық жобалардың басты драйверіне айналдыру. Бұл бағыт ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыруға, өндірістік тізбекті толық қамтитын инфрақұрылымды қалыптастыруға және ауыл кәсіпкерлерінің мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған:
• Мал бордақылау және сою алаңдары - ет өндірісін орталықтандыруға, сапаны бақылауды күшейтуге және ветеринариялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мұндай алаңдар ауыл шаруашылығы өндірушілеріне өз өнімдерін жоғары стандартпен өңдеп, нарыққа шыға алуына жағдай жасайды.
• Сақтау, тасымалдау және өткізу орталықтары - өнім сапасын сақтау, шығындарды азайту және логистиканы оңтайландыру үшін аса маңызды. Бұл орталықтар ауыл шаруашылығы өнімдерін сұрыптау, орау, салқындату және ірі нарықтарға жеткізуді жүйелі түрде ұйымдастырады.
• Сервис және жөндеу орталықтары - ауылдағы техника мен жабдықтың үздіксіз жұмысын қамтамасыз ететін инфрақұрылым. Олар техникалық қызмет көрсету, жөндеу, қосалқы бөлшектермен қамтамасыз ету арқылы ауыл шаруашылығы субъектілерінің өндірістік тәуекелдерін төмендетеді.
• Суару және ирригация жүйелері - егін шаруашылығының өнімділігін арттырудағы негізгі фактор. Заманауи ирригациялық инфрақұрылым су ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамасыз етіп, құрғақшылыққа тәуелділікті азайтады және ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі мен сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
Егер ӘКК ресурсы шынымен осы бағыттарға жұмсалса, олар ауыл кәсіпкерлігі үшін «қолдау платформасына» айналып, ауыл экономикасын жандандыруда басты ойыншы бола алады.
- Бір палаталы Парламент құру заң шығарушы биліктің жұмысын жақсартуға қандай артықшылықтар береді деп ойлайсыз? Ал жаңа Парламентте президенттік квотаның болмауы билік теңдігіне және шешім қабылдау үдерісіне қалай әсер етеді?
- Баршаңызға мәлім, Парламенттік реформа бойынша жұмыс тобының бірінші отырысы өтті. Осы реформаның өзегін құрайтын бастамалардың бірі - бір палаталы Парламент құру мәселесі. Мұндай модель заң шығарушы биліктің тиімділігін едәуір арттырады. Біріншіден, заң шығару үдерісі жеңілдеп, шешімдер қабылдау жылдамдайды. Қос палатаның арасында келісім алу қажеттілігінің болмауы құқықтық актілерді талқылауды шұғылдатып қана қоймай, оның сапасын тереңдетуге мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде Парламенттің жауапкершілігін нақтылап, заң жобаларын жан-жақты талдау, қоғамдық тыңдаулар өткізу, сараптамалық бағалау тетіктерін тұрақты қолдануды ынталандырады. Парламент жұмысының ашықтығы мен есеп берушілігі артып, азаматтық қоғам институттарының бақылау мүмкіндігі күшейеді.
Институционалдық тұрғыдан қарағанда, бір палаталы жүйе мемлекеттік шығындарды оңтайландырады. Екі палаталы құрылымға тән қосымша аппарат, инфрақұрылым, қызметкерлер және техникалық қамтамасыз ету шығындары қысқарады. Бұл бюджет қаражатын үнемдеп қана қоймай, оның тиімді жұмсалуына жол ашады.
Жаңа Парламентте президенттік квотаның болмауы билік тармақтарының теңгерімін нақтылай түсетін маңызды қадам. Бұл өзгеріс Президенттің Парламент құрамына тікелей ықпал ету мүмкіндігін шектеп, заң шығарушы органның институционалдық тәуелсіздігін арттырады. Нәтижесінде атқарушы және заң шығарушы билік арасындағы қажетті «қашықтық» сақталып, шешім қабылдау үдерісінің объективтілігі күшейеді. Бұл - билік бөлінісі қағидатына толық сәйкес келетін жүйелі реформа.
Халықаралық тәжірибе де бұл модельдің тиімділігін растайды: әлемдегі мемлекеттердің көбінде бір палаталы Парламентті таңдаған. Мұндай құрылым саяси үдерістердің ашықтығын күшейтіп, заң шығару цикліне икемділік пен жеделдік беретіні дәлелденген.
Қорытындылай келе, бір палаталы Парламентке көшу - «Күшті Президент - ықпалды Парламент - есеп беретін Үкімет» қағидатына негізделген мемлекеттік басқару моделін толыққанды іске асыруға жол ашатынмаңызды қадам. Бұл өзгеріс билік тармақтары арасындағы теңгерімді нығайтып, заң шығару үдерісінің сапасын арттырып, елдегі саяси және әлеуметтік-экономикалық реформалардың жедел әрі жүйелі жүзеге асуына ықпал етеді.
- Әңгімеңізге рахмет!