Институтта 11 базалық ядролық, радиациялық және электрофизикалық қондырғы жұмыс істейді.
28 қыркүйекте атом өнеркәсібі қызметкерлері өздерінің кәсіби мерекесін атап өтеді. Ең жаңа технологиялар қолданылатын және жоғары білікті кадрлар жұмыс істейтін бұл экономикалық секторда флагмандардың бірі – Ядролық физика институты.
БАҚ үшін ұйымдастырылған баспасөз туры барысында ЯФИ өкілдері институтта 11 базалық ядролық, радиациялық және электрофизикалық қондырғы бар екенін айтты.
Ең үлкен реактор 1967 жылы іске қосылған. Ол белгілі қазақстандық ғалым, республика Ғылым академиясының президенті Қаныш Сәтбаевтың өтініші бойынша орнатылды, ол республикада ядролық реактор құру туралы өтінішпен кеңестік ядролық жобаның негізін қалаушы И.В. Курчатовқа жүгінген болатын.
"Негізінде басты реактор көпфункциялы және атом электр станциясының мини-макеті болып табылады. Онда ең заманауи технологиялар қолданылады", – деді зерттеу реакторының бас инженері Жақсылық Тезекбаев.
ЯФИ мамандары басты реактор 6 МВт қуатында қолданылатынын (қондырғының әлеуеті 10 МВт-қа дейін болса да, оған 100 пайыз жүктеме берілмейді) хабарлады. Онда екі контурлы салқындату жүйесі қарастырылған және жыл сайын реактор профилактикалық жұмыстар үшін екі айға тоқтатылады. ЯФИ ғимараттарындағы және нысан маңындағы, сондай-ақ су мен топырақтағы радиациялық фон қауіпті емес және қажетті талаптарға сай келеді.
Тікелей Ядролық физика институты өз тарихын 1950-жылдардың соңынан бастайды, сол кезде Қазақстанда ядролық физика саласында іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді және халық шаруашылығында атом энергиясын пайдалануды дамытудың маңыздылығы түсінілген.
Ядролық физика институты – Қазақстандағы атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы жалғыз ғылыми-зерттеу ұйымы, мұнда ғылыми зерттеулер мен тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың толық циклі жүргізіледі, атап айтқанда, іргелі, қолданбалы зерттеулер, технологияларды әзірлеу және өндіру. Институт мамандары жаңа буын ядролық реакторларына және термоядролық реакторларға арналған материалдарды сынаумен айналысады, сондай-ақ ядролық технологияларды медицинада, өнеркәсіпте және ғылыми зерттеулерде қолданады.
Бүгінде ЯФИ құрамына: қатты дененің радиациялық физикасы бөлімі, үдеткіш технологиялар ғылыми-технологиялық бірлестігі, зерттеу реакторы кешені, бірнеше оқу орталығы мен филиалдар кіреді, онда 600-ден астам маман еңбек етеді.
Институттың қызметі тек ядролық физика саласындағы зерттеулерге, атомшыларды оқыту мен қайта даярлауға ғана емес, сонымен қатар коммерциялық және қолданбалы жұмыстар жүргізуге де бағытталған.
Атап айтқанда, республикадағы радиофармпрепараттардың 85 пайыздан астамы ЯФИ-де өндіріледі – олар онкологиялық, эндокринологиялық және басқа да ауруларды емдеумен айналысатын жетекші орталықтарға, сондай-ақ диагностикада жеткізіледі.
Институттың үдеткіш және радиациялық алаңдарында зергерлік өнеркәсіпке арналған асыл тастарды өңдеу, медициналық бұйымдар мен препараттарды санитарлық тазалау, ауылшаруашылық дақылдарының тұқымдарының сапасын арттыру, агроөнеркәсіп кешенінде басқа да жұмыстар, азық-түлік өнімдерінің, жеңіл өнеркәсіп бұйымдарының сапасын жақсарту, сондай-ақ мұнай-газ саласының техникасын өңдеу жұмыстары жүргізіледі. Мамандардың жүргізетін зерттеулері мен қолданбалы жұмыстары түрлі төзімді материалдар жасауға, археологиялық зерттеулерде, косметологияда қолдануға көмектеседі.
"ЯФИ-де алынатын табиғи тастарды біз қажетті түске бояймыз, сол арқылы түрлі зергерлік зауыттардың, соның ішінде шетелдік тапсырыстарын орындаймыз", – деді технологиялық жүйе технигі Наталья Ерофеева коммерциялық нәтижелер туралы.
ЯФИ Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарымен және шетелдік орталықтармен ынтымақтастық туралы келісімдерге қол қойған. Мұнда болашақ ядро-физиктер де, тәжірибесі бар мамандар да тәжірибелік оқудан және қайта даярлаудан өте алады. Әртүрлі зерттеулер, түрлі жағдайларды модельдеу критикалық стендте – нөлдік қуатты ядролық реакторда жүргізіледі.
2024 жылдан бастап институт Қырғызстанға МАГАТЭ келісімі аясында молибден-99/технеций-99 генераторларын жеткізіп келеді. Олар қатерлі ісікті диагностикалау мен емдеуде қолданылады. Бұдан бөлек, ЯФИ радиоактивті кобальт-57 изотопын Ресейге, Германияға, АҚШ пен Францияға жеткізеді, Түркияға жеткізу жоспарланған.
2019 жылдан бастап, радиофармацевтикалық препараттар өндірісі іске қосылған кезден бастап, Институт 60 мыңнан астам пациенттің денсаулығын жақсартуға тікелей ықпал етті.
Мамандардың айтуынша, ЯФИ базасында АЭС үшін мамандар даярлауға қажетті барлық инфрақұрылым бар (зерттеу стационарлық реакторы, критикалық стенд, түрлі типтегі үдеткіштер, МАГАТЭ қолдауымен үш оқу орталығы).