Мүгедектікті цифрлық форматта рәсімдеу маңызды

Қазіргі таңда медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесінің ашықтығы, қызмет көрсету сапасын арттыру және мүгедектігі бар азаматтарды оңалту мен жұмыспен қамту мәселесі өзекті болып отыр. Осы ретте біз Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетінің Түркістан облысы бойынша департаменті басшысының орынбасары, облыстық медициналық-әлеуметтік сараптама саласының басшысы Марат Архаровпен сұхбаттасқан болатынбыз. Осы саланың білікті маманы, өз ісінің кәсіби шебері Марат Аманғалиұлы мүгедектікті тағайындау тәртібі, оңалту шаралары, цифрландыру және халыққа қызмет көрсету сапасын арттыру төңірегінде жан-жақты әңгімелеп берді. 

Медицина – менің өмірлік таңдауым

– Марат Аманғалиұлы, сіз бұл қызметке қалай келдіңіз? Дәрігерлік-сараптамадан өткізуді үйрететін бізде арнайы жоғарғы оқу орны бар ма? Сіз бұған дейін біліктілікті арттыру курстарынан өтіп, арнайы бір мамандық бойынша санат меңгердіңіз бе?

– Мен өз мамандығымды медициналық жоғары оқу орнында алдым. Бастапқыда жалпы медицина саласында білім алып, кейін медициналық-әлеуметтік сараптама бағытына мамандандым. Бұл сала – тек медицина ғана емес, әлеуметтік қорғау мен заңнамалық реттеуді де қамтитын күрделі әрі жауапты жұмыс.

Қазақстанда дәл осы бағытта арнайы жоғары оқу орны жоқ. Дегенмен, медицина мамандары арнайы курстар арқылы біліктіліктерін арттырып, медициналық-әлеуметтік сарапшы бола алады. Мен де кәсіби біліктілігімді арттыру мақсатында бірнеше мәрте арнайы даярлықтан өттім. Сараптамалық қызметтің жоғары деңгейде жүргізілуі үшін мамандардың үнемі оқып, жаңа әдістерді меңгеруі маңызды.

Бұл саладағы қызметтің басты мақсаты – халықтың әлеуметтік қорғалуы мен медициналық сараптаманың әділдігін қамтамасыз ету. Сондықтан, бұл қызметке келген әр маман өзінің кәсіби жауапкершілігін терең сезініп, әлеуметтік әділеттілік қағидаларын ұстануы тиіс.

– Жалпы елімізде, соның ішінде Түркістанда дәрігерлік-сараптама мамандары арасында медицина ғылымының кандидаттары, доктор, профессор ғылыми атақтарын алған мамандар бар ма?

– Қазіргі таңда Түркістан облысында медициналық-әлеуметтік сараптама саласында қызмет атқаратын мамандар арасында ғылыми атағы бар, яғни медицина ғылымдарының кандидаты, докторы немесе профессоры дәрежесіне ие мамандар жоқ. Дегенмен, бұл салада жылдар бойы жинақталған тәжірибесі мол, жоғары білікті сарапшылар жұмыс істейді.

Медициналық-әлеуметтік сараптама – терең кәсіби білім мен тәжірибені талап ететін ерекше бағыт. Мұнда тек медициналық білімі ғана емес, әлеуметтік және құқықтық аспектілерді де жақсы меңгерген мамандар еңбек етеді. Осы себепті біліктілікті арттыру курстары мен тәжірибе алмасу шаралары үздіксіз жүргізіліп, мамандардың кәсіби деңгейін арттыруға басымдық берілуде.

Әрине, ғылыми-зерттеу саласының дамуы медициналық-әлеуметтік сараптаманың сапасын арттыруға ықпал етері сөзсіз. Сондықтан, алдағы уақытта бұл салада ғылыми зерттеулер жүргізіп, білікті кадрлар дайындау бағытында жаңа мүмкіндіктер қарастырылады деп сенеміз.

Маман даярлау жүйесін жетілдіру қажет

– Қазақстанда дәрігер-сарапшылардың білімің жетілдіретін арнайы институт құрылған ба? Егер жоқ болса, осындай институт ашуға не кедергі? Сіздер дәрігер-сарапшылардың біліктілігін арттыру курстарын қалай ұйымдастырасыздар? Ол үшін шетелден арнайы мамандар шақырыла ма?

– Қазіргі таңда Қазақстанда медициналық-әлеуметтік сараптама мамандарының біліктілігін жетілдіруге арналған арнайы институт жоқ. Дегенмен, бұл саладағы мамандардың кәсіби деңгейін көтеру Денсаулық сақтау министрлігі мен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің қолдауымен жүзеге асырылып келеді.

Медициналық-әлеуметтік сараптама – ерекше даярлық пен терең білімді талап ететін сала. Бұл бағыттағы мамандар тек медицинамен шектелмей, әлеуметтік қорғау, заңнамалық негіздер, психология және оңалту шаралары бойынша да жан-жақты білім алуы тиіс. Сондықтан, елімізде осындай мамандарды даярлайтын және олардың біліктілігін арттыратын дербес институт ашу қажеттілігі туындап отыр.

Бүгінде мамандардың кәсіби деңгейін көтеру арнайы біліктілікті арттыру курстары арқылы жүзеге асырылады. Бұл курстар отандық медициналық оқу орындарының базасында, сондай-ақ шетелдік озық тәжірибелерге сүйене отырып ұйымдастырылады. Оқу бағдарламалары халықаралық стандарттарға сәйкес жасақталып, сараптамалық әдістер, оңалту жүйелері, инклюзивті орта қалыптастыру мәселелері қамтылады.

Медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесін жетілдіру үшін мамандардың кәсіби дайындығы мен біліктілігін арттыру басты басымдық болып қала береді. Осы салада арнайы институт ашу – уақыт талабы. Егер бұл бастама жүзеге асса, елімізде медициналық-әлеуметтік сараптама саласы жаңа деңгейге көтеріліп, халыққа көрсетілетін қызмет сапасы айтарлықтай жақсаратыны сөзсіз.

– Түркістанда неше мүгедек жан тұрады, қай топта, оның ішінде нешеуі бала, осының бәрінің статистикасы бар ма?

– Түркістан облысында мүгедектігі бар азаматтардың саны жыл сайын өзгеріп отырады. Соңғы деректер сүйенсек, 2024 жылдың қорытындысы бойынша, облыста 100567 мүгедектігі бар адам тіркелген. Олардың ішінде 15 252-сі балалар.

Мүгедектік топтары бойынша мүгедектігі бар азаматтардың саны:

Заманауи диагностика маңызды

– Сіздердің мекемелеріңіздің материалдық-техникалық базасы қаншалықты жетілдірілген? Құрал-сайман, қондырғыларыңыз түгел ме?

– Медициналық-әлеуметтік сараптама қызметінің сапасы, ең алдымен, оның материалдық-техникалық жабдықталуына байланысты. Біздің мекемеде қажетті құрал-жабдықтардың басым бөлігі бар және олар белгіленген талаптарға сай жұмыс істейді. Дегенмен, заман талабына сәйкес жаңарту қажеттілігі туындап отыр.

Ең өзекті мәселелердің бірі – диагностика жабдықтарының жаңартылуы. Мүгедектікті анықтау мен оңалту шараларын жоспарлау кезінде нақты әрі дәл медициналық қорытынды шығару өте маңызды. Сондықтан, заманауи диагностикалық құрылғылармен жабдықтау біздің қызметіміздің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Тағы бір өзекті бағыт – цифрландыру және электрондық құжат айналымын жетілдіру. Бүгінде медицина мен әлеуметтік қызмет саласында қағазбастылықты азайтып, процестер автоматтандырылған. Бұл азаматтардың құжат рәсімдеу уақытын қысқартып қана қоймай, қызмет сапасын да жақсартады. Осы ретте Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бастамасымен медициналық-әлеуметтік сараптаманы сырттай-проактивті куәландыру жүргізу енгізілді.

Қазіргі таңда материалдық-техникалық базаны жаңғырту және цифрлық жүйелерді енгізу бағытында кешенді жұмыстар жүргізілуде. Бұл өзгерістер халыққа көрсетілетін қызметтің сапасын арттыруға және процестерді жеңілдетуге ықпал етеді.

– Негізгі мекемеде штат аз болса, бұл өз кезегінде мүмкіндіктері шектеулі адамдарға көрсетілетін әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін шектеп, сапасыз төмендететіні сөзсіз. Бұл ретте сіздерде штат жеткілікті ме? Сіздерге түсетін функционалдық жүктеме өте үлкен емес пе?

– Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінде маман тапшылығы – ең өзекті мәселелердің бірі. Бүгінде біздің мекемедегі мамандар саны шектеулі, бұл өз кезегінде қызмет көрсету сапасына белгілі бір дәрежеде әсер етеді.

Әлеуметтік қызметтің тиімділігі көрсетілетін көмектің жылдамдығы мен сапасына тікелей байланысты. Алайда, штаттың жеткіліксіздігі кей жағдайларда азаматтарға қызмет көрсетудің уақытын ұзартуға немесе жүктеменің артуына алып келеді. Бұл, әсіресе, мүгедектікті анықтау, оңалту бағдарламаларын әзірлеу және әлеуметтік көмекті тағайындау процестерінде байқалады.

Функционалдық жүктеме де жоғары. Мамандар тек медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізіп қана қоймай, мүгедектігі бар азаматтарды оңалту, әлеуметтік қолдау шараларын ұйымдастыру, құқықтық кеңес беру, құжаттандыру және мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру сияқты бірнеше бағытты қатар алып жүреді.

Осыған байланысты, кадр тапшылығын шешу бағытында жүйелі жұмыстар жүргізілуі қажет. Бұл мәселені шешу үшін штаттық бірліктерді көбейтіп, қосымша мамандар тарту керек. Жалақыны көтеру және әлеуметтік қызметкерлердің мәртебесін арттыру арқылы мамандардың тұрақтылығын қамтамасыз ету маңызды. Кәсіби біліктілікті арттыру курстарын күшейтіп, мамандарды үздіксіз оқытуды ұйымдастыру керек.

Мемлекеттік деңгейде бұл мәселені шешу әлеуметтік қызмет көрсету сапасын арттырып, халыққа көрсетілетін көмектің жедел әрі тиімді болуына мүмкіндік береді. Сондықтан бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта жалғасын табады.

Жас мамандарды ынталандыру керек

– Дәрігерлік-сараптама қызметіндегі жұмысқа деген қызығушылық жастар арасында қандай деңгейде? Жастарды бұл салаға көптеп тартуымыз үшін не істеуіміз керек?

– Бүгінде дәрігерлік-сараптама қызметіне жастардың қызығушылығы айтарлықтай жоғары емес. Бұл ең алдымен, саланың көпшілікке кеңінен таныс болмауымен, мамандарға қойылатын жоғары кәсіби талаптармен және жұмыс жүктемесінің ауырлығымен байланысты. Сонымен қатар, еңбекақының бәсекеге қабілетті болмауы мен әлеуметтік қолдау шараларының жеткіліксіздігі де жастардың бұл мамандықты таңдауына кері әсер етеді.

Осы салаға жастарды көбірек тарту үшін ең алдымен әлеуметтік қолдау шараларын күшейту қажет. Жас мамандарға тұрғын үймен қамтамасыз ету, көтерме жәрдемақылар мен жеңілдіктер беру, олардың жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін жеңілдету сияқты ынталандыру шаралары қарастырылуы тиіс. Сонымен бірге, дәрігерлік-сараптама мамандарының еңбекақысын кезең-кезеңімен арттыру, олардың жауапты қызметіне сәйкес қосымша қаржылық қолдау тетіктерін енгізу – саладағы кадрлық тұрақтылықты қамтамасыз етудің маңызды шарттарының бірі.

Медициналық оқу орындарында дәрігерлік-сараптама бағыты бойынша мамандар даярлауды жүйелі жолға қою және арнайы білім беру бағдарламаларын енгізу де өзекті мәселе. Жас мамандардың тәжірибеден өту мүмкіндігін кеңейтіп, білікті сарапшылармен бірге жұмыс істеуіне жағдай жасау олардың кәсіби деңгейін арттыруға ықпал етеді. Сондай-ақ, халықаралық стандарттарға сай оқыту жүйесін дамытып, шетелдік тәжірибені енгізу арқылы дәрігерлік-сараптама қызметінің сапасын жақсартуға болады.

Бұл салаға жастардың қызығушылығын арттыру үшін кешенді шаралар қажет. Мемлекет тарапынан әлеуметтік және қаржылық қолдау көрсетіліп, мамандар даярлау жүйесі жетілдірілсе, бұл өз кезегінде дәрігерлік-сараптама қызметіне жас мамандардың көптеп келуіне ықпал етіп, саладағы қызмет сапасының артуына септігін тигізеді.

Теңсіздікті жою қажет

– Сіздердегі дәрігерлердің жалақысы қанша? Сіздердің мамандарыңыз айлықты денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлерімен бірдей ала ма, әлде төмен бе? Мүмкін сіздерге денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлерімен тең мәртебе беру керек шығар?

– Қазіргі таңда медициналық-әлеуметтік сараптама саласында қызмет ететін дәрігерлердің жалақысы денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлерімен салыстырғанда төмен. Бұл сала медициналық және әлеуметтік аспектілерді қамтитын күрделі бағыттардың бірі болғанымен, еңбекақы мәселесінде теңсіздік бар.

Медициналық-әлеуметтік сараптама мамандарының жауапкершілігі жоғары. Олар тек медициналық диагноз қоюмен ғана шектелмей, мүгедектікті белгілеу, оңалту бағдарламаларын жасау, әлеуметтік қолдау механизмдерін іске асыру сияқты көпқырлы міндеттерді атқарады. Сонымен қатар, олардың қызметі азаматтардың әлеуметтік кепілдіктері мен құқықтарының сақталуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.

Осыған байланысты, дәрігер-сарапшылардың еңбекақысын денсаулық сақтау жүйесінің мамандарымен теңестіру немесе олардың еңбегін әділ бағалау мақсатында арнайы реформа жүргізу қажеттілігі туындап отыр. Бұл салаға жоғары білікті мамандарды тарту, кадр тапшылығын азайту және қызмет сапасын арттыру үшін дәрігерлік-сараптама мамандарына тиісті мәртебе беріп, олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту маңызды. Егер бұл мәселе жүйелі түрде шешімін тапса, медициналық-әлеуметтік сараптаманың сапасы артып, халыққа көрсетілетін қызмет деңгейі жоғарылай түсетіні сөзсіз.

– Сіздердің жұмыстарыңызды Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі тарапынан арнайы тексеріп тұра ма? Жоқ әлде, тек арыз түскенде ғана келе ме?

– Медициналық-әлеуметтік сараптама саласының қызметі мемлекет тарапынан тұрақты бақылауда. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі біздің жұмысымызды жүйелі түрде тексеріп отырады, бұл қызмет сапасын қамтамасыз ету мен заң талаптарының сақталуын бақылауға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, азаматтардан шағым түскен жағдайда да тексерулер жүргізіледі. Әсіресе, мүгедектікті белгілеу немесе ұзарту процестері, оңалту бағдарламаларының орындалуы, көрсетілетін қызметтердің сапасы мен ашықтығы басты назарда болады. Тексерулер жоспарлы түрде жүргізілгенімен, қоғамдық пікір мен азаматтардың өтініштері де ерекше маңызға ие.

Жалпы, бақылау мен қадағалау жүйесінің негізгі мақсаты – қызмет сапасын арттыру, әділдік пен ашықтықты қамтамасыз ету. Сондықтан, біздің салада халықтың сенімін нығайтуға және медициналық-әлеуметтік сараптаманың әділ жүргізілуіне басымдық беріледі. Бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да жалғасады.

– Жалпы мүгедектік қалай анықталады? Медициналық-әлеуметтік сарапта жүргізудің өзінің ережесі, қаулысы бар ма? І,ІІ,ІІІ топты алу үшін адамның жұмыс істеу қабілеті міндетті түрде шектелуі керек пе, әлде жұмыс істеп жүріп те мүгедектік алуға бола ма?

– Мүгедектікті анықтау Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Бұл процесс азаматтың денсаулық жағдайын, еңбекке қабілеттілігін, әлеуметтік тұрғыдан бейімделу деңгейін жан-жақты бағалауға негізделген.

Медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу рәсімі ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы №260 бұйрығымен бекітілген «Медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу қағидалары» аясында реттеледі. Бұл құжатта мүгедектікті белгілеу тәртібі, сараптамадан өту талаптары, еңбекке қабілеттілік деңгейін бағалау критерийлері нақты көрсетілген.

Мүгедектіктің I, II және III топтары азаматтың еңбекке жарамдылық деңгейіне қарай белгіленеді. Алайда, мүгедектік тағайындау үшін адамның жұмыс істеу қабілеті толықтай жоғалуы міндетті емес. Қағиданың 5-тармағына сәйкес, жұмыс істейтін азаматтарға мүгедектік тағайындау үшін уақытша еңбекке жарамсыздық мерзімі кемінде 4 ай болуы тиіс. Бұл кезеңде азамат толық медициналық тексеруден өтіп, оның денсаулық жағдайына байланысты еңбекке қабілеттілігі жан-жақты сараланады.

Медициналық-әлеуметтік сараптама тек медициналық көрсеткіштерге ғана емес, сонымен қатар азаматтың әлеуметтік бейімделу мүмкіндігіне де баға береді. Осылайша, мүгедектікті анықтау тек физикалық шектеулерге емес, адамның жалпы өмір сүру сапасына әсер ететін факторларға негізделеді.

Бұл жүйенің басты мақсаты – мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қорғауға алып, олардың қоғам өміріне белсенді араласуына мүмкіндік жасау. Сондықтан әрбір сараптама әділдік, ашықтық және заңдылық қағидаттарына сәйкес жүргізіледі.

Цифрлық жүйе қағазбастылықты жояды

– Мүгедектікке өту үшін науқастардан қандай құжаттар талап етіледі?

– Мүгедектікті белгілеу рәсімі азаматтардың медициналық-әлеуметтік жағдайын жан-жақты сараптауға негізделген. Бұл процесс медициналық қорытындылар мен азаматтың жеке өтініші негізінде жүзеге асырылады.

Қазіргі таңда мүгедектікті анықтау рәсімі барынша жеңілдетіліп, цифрландыру жүйесіне көшірілуде. Науқастың барлық медициналық құжаттары «Мүгедектігі бар адамдардың орталықтандырылған деректер қоры» ақпараттық жүйесіне автоматты түрде енгізіледі. Бұл жаңашылдық қағазбастылықты азайтып, сараптама жүргізу процесін жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Азамат медициналық-әлеуметтік сараптамаға келгенде, өзімен бірге тек жеке куәлігін алып келсе жеткілікті. Оның денсаулық жағдайына қатысты барлық қажетті ақпарат ақпараттық жүйеде тіркелгендіктен, қосымша құжаттар ұсыну талап етілмейді. Бұл азаматтардың уақытын үнемдеп, мүгедектікті белгілеу процесін әлдеқайда қолжетімді әрі жылдам етеді.

Цифрландырудың енгізілуі қызмет көрсетудің ашықтығын арттырып, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетуге ықпал етеді. Сонымен қатар, азаматтардың өтініштерін қарау уақыты қысқарып, медициналық-әлеуметтік сараптама әділ әрі тиімді жүргізілуде.

Мүгедектікті белгілеу – бұл тек медициналық процесс қана емес, азаматтың әлеуметтік құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін маңызды рәсім. Сондықтан бұл бағыттағы жаңашылдықтар халыққа қолайлы әрі ыңғайлы жағдай жасауға бағытталған.

– Кей жағдайларда науқастар мүгедектік алу үшін барлық құжаттарын жинақтап, медициналық-әлеуметтік сараптама бөлімдеріне барған кезде ондағылар оған (кей науқастарға) мүгедектік тағайындаудан бас тартып жатады. Әрине бұл өз кезегінде аурулар тарапынан наразылық туғызып, кейде аталмыш мекемені сотқа береді. Қызметтік тәжірибеңізде сіздерде осындай дау-дамай болып, сотта ұтылған кездеріңіз болды ма?

– Мүгедектікті белгілеу – тек медициналық қорытындыға ғана емес, азаматтың жалпы денсаулық жағдайына, еңбекке жарамдылық деңгейіне және оңалту әлеуетіне жан-жақты сараптама жүргізуді талап ететін күрделі процесс. Сондықтан кейбір жағдайларда азаматтардың өтініші қанағаттандырылмауы мүмкін.

Қазіргі таңда барлық медициналық құжаттар «Мүгедектігі бар адамдардың орталықтандырылған деректер қоры» ақпараттық жүйесіне автоматты түрде енгізіледі. Бұл сараптама жүргізу кезінде құжаттардың толықтығы мен олардың шынайылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Мүгедектікті тағайындау барысында азаматтың денсаулық жағдайы ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы №260 бұйрығымен бекітілген «Медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу қағидалары» аясында қаралады. Қағиданың 7-тармағына сәйкес, құжаттардың толықтығына және азаматты медициналық-әлеуметтік сараптамаға негізді жолдауға емдеу мекемесінің дәрігерлік-консультациялық комиссиясының (ДКК) төрағасы жауапты.

Бұл сараптама емдеу мекемесінің ұсынған мәліметтеріне, науқастың медициналық тарихына және қазіргі жағдайына сүйене отырып, объективті түрде жүргізіледі. Егер мүгедектік белгілеу критерийлеріне сай келмейтін жағдай анықталса, сараптама бөлімдері өтінішті қанағаттандырудан бас тартуы мүмкін.

Әрине, мұндай шешім кей азаматтардың наразылығын туғызып, кей жағдайларда сотқа жүгінуіне себеп болуы мүмкін. Алайда, қызметтік тәжірибемде негізсіз дау-дамай туындап, сотта ұтылған жағдай болған жоқ. Өйткені барлық сараптамалық шешімдер заңға сәйкес қабылданады және олардың объективтілігіне кепілдік беріледі.

Егер азамат сараптама қорытындысымен келіспесе, ол шешімге жоғары тұрған органға немесе сотқа шағымдану құқығына ие. Бұл процедура азаматтардың құқықтарының толық қорғалуын қамтамасыз етуге бағытталған. Сондықтан медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесінің әділ әрі ашық жүргізілуі басты басымдық болып қала береді.

Жүйелі көзқарас қажет

– Бүгін Үкіметтің алдында әлеуметтік төлемдерді уақытылы төлеу мәселесі ғана тұрса, қазіргі таңда ең маңызды мәселе – мүгедектікті оңалту, жұмысқа орналастыру болып табылады. Бұл тұрғыда қандай жұмыстар атқарылуда?

– Қазіргі таңда әлеуметтік төлемдерді уақытылы тағайындау мен төлеу маңызды мәселе болып қала бергенімен, мүгедектігі бар азаматтарды оңалту және жұмысқа орналастыру – әлеуметтік саясаттың басым бағыттарының бірі. Бұл азаматтардың қоғам өміріне белсене араласуы, экономикалық тұрғыдан белсенді болуы және әлеуметтік бейімделуі үшін кешенді шаралар жүзеге асырылып келеді.

Оңалту саласында медициналық, әлеуметтік және кәсіптік оңалту қызметтерін жетілдіру басты назарда. Бүгінде оңалту орталықтары жұмыс істеп, мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қажетті медициналық көмек көрсетілуде. Техникалық оңалту құралдарына, оның ішінде протездік-ортопедиялық жабдықтарға, арнайы көмекші құрылғыларға, арбаға таңылған жандарға арналған құралдарға қолжетімділікті арттыру шаралары қолға алынған. Сонымен қатар, әр азаматқа жеке оңалту бағдарламасы әзірленіп, олардың әлеуметтік ортаға бейімделуіне қолдау көрсетіледі.

Жұмыспен қамту мәселесіне келсек, мүгедектігі бар азаматтарды еңбек нарығына тарту шаралары күшейтілуде. Бұл бағытта квоталық жүйе енгізіліп, жұмыс берушілерге мүгедектігі бар азаматтарды жұмысқа алу бойынша міндеттемелер жүктелуде. Сондай-ақ, оларға кәсіптік білім беру, қайта даярлау, жеңілдетілген несие мен гранттар беру арқылы кәсіпкерлікті дамыту мүмкіндіктері қарастырылған.

Мемлекет тарапынан қабылданған осы шаралар мүгедектігі бар азаматтардың қоғамға бейімделуін жеңілдетіп, олардың әлеуметтік және экономикалық дербестігін қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да жалғасып, азаматтардың өмір сапасын арттыруға негізделген жаңа бастамалар қолға алынатын болады.

– Мүгедектікті тағайындау мерзімі қалай жүргізіледі? Сіздер алдымен көк қағазды алты айға, сонсоң бір-екі жылға бересіздер ме, әлде бірден 10-20 жылға немесе өмірлік алуға бола ма?

– Мүгедектікті тағайындау мерзімі әрбір азаматтың медициналық жағдайына, диагнозына және оңалту мүмкіндіктеріне байланысты белгіленеді. Бұл процесс ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы №260 бұйрығымен бекітілген «Медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу қағидалары» талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

Мүгедектік белгілі бір мерзімге немесе өмір бойына берілуі мүмкін. Егер адамның денсаулық жағдайы тұрақты түрде нашарласа немесе қалпына келмейтін анатомиялық кемістіктер анықталса, мүгедектік қайта куәландыру мерзімінсіз (өмірлік) тағайындалады. Ал кейбір жағдайларда, оңалту мүмкіндігіне байланысты, мүгедектік белгілі бір уақытқа ғана беріледі.

Қағиданың 7-қосымшасына сәйкес, балалар үшін мүгедектік мына мерзімдерге тағайындалады: 6 айға, 1 жылға, 2 жылға, 5 жылға, 7 жасқа дейін, 18 жасқа дейін.

Ал ересектер үшін мүгедектік мерзімі: 6 айға, 1 жылға, 2 жылға, Қағиданың 11-қосымшасына сәйкес – 5 жылға, Қағиданың 10-қосымшасына сәйкес – қалпына келмейтін анатомиялық кемістіктері бар азаматтарға қайта куәландыру мерзімінсіз (өмір бойына) тағайындалады.

Мүгедектікті белгілеу кезінде азаматтың денсаулық жағдайының динамикасы, оңалту мүмкіндіктері және медициналық көрсеткіштері жан-жақты зерттеледі. Бұл үдеріс әрбір азаматтың құқығының сақталуын және мүгедектік дәрежесінің әділ тағайындалуын қамтамасыз етуге бағытталған.

Қоғамдық бақылаудың рөлі зор

– Мүгедектікті тағайындарда жең ұшынан жалғасқан сыбайластыққа жол беріледі дегендей келеңсіз жайттар халық арасында жиі айтылады? Сіз бұған не дейсіз?

– Мүгедектікті тағайындау – қоғамның әлеуметтік әділеттілігіне тікелей әсер ететін маңызды процесс. Сондықтан оның ашық әрі әділ жүргізілуі басты басымдық болып табылады. Дегенмен, бұл салада сыбайлас жемқорлықтың орын алуы мүмкін деген пікірлер халық арасында жиі айтылады.

Қазіргі таңда бұл мәселені болдырмау үшін бақылау күшейтіліп, мүгедектікті анықтау жүйесі барынша ашық жүргізілуде. Барлық құжаттар «Мүгедектігі бар адамдардың орталықтандырылған деректер қоры» ақпараттық жүйесіне енгізіліп, процестер цифрландырылды. Бұл жүйе медициналық-әлеуметтік сараптаманың әділдігін қамтамасыз етіп, адам факторының ықпалын азайтады.

Егер қандай да бір азамат заңсыздыққа немесе күмәнді жағдайға тап болса, ол тиісті құзырлы мекемелерге хабарлауы тиіс. Бұл – әрбір азаматтың азаматтық міндеті. Осындай фактілердің алдын алу үшін мемлекет тарапынан қоғамдық бақылау тетіктері енгізіліп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-шаралар күшейтілді.

Мүгедектікті әділ тағайындау – тек мемлекеттік органдардың ғана емес, қоғамның ортақ жауапкершілігі. Сондықтан, ашықтық пен әділеттілік қағидаларын сақтау – басты міндет. Құқық бұзушылыққа жол бермеу үшін бақылау механизмдері тұрақты түрде жетілдіріліп, қоғамдық ұйымдармен бірлескен жұмыстар жүргізілуде. Бұл бағыттағы іс-шаралар алдағы уақытта да жалғасын табады.

– Осы саланың білікті маманы ретінде айтыңызшы, жалпы медициналық-әлеуметтік сараптама жұмысын жоғары сатыға көтеру үшін, халыққа қызмет көрсету сапасын одан әрі арттыру үшін тағы да қандай шараларды қолға алу керек деп ойлайсыз?

– Медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесін жоғары деңгейге көтеру және халыққа қызмет көрсету сапасын одан әрі арттыру – мемлекет алдындағы маңызды міндеттердің бірі. Бұл саланың тиімділігін арттыру үшін кешенді шаралар қажет.

Алдымен, цифрландыруды одан әрі жетілдіру керек. Бүгінгі таңда Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бастамасымен енгізілген Сырттай-проактивті куәландыру жобасы жүзеге асырылуда. Қазіргі таңда медициналық-әлеуметтік сараптама процесі электронды жүйеге көшірілген және толыққанды автоматтандырылған. Бұл тыныс-тіршілігінің шектелу дәрежесін анықтау мен құжат рәсімдеу жұмыстарын барынша жеделдетіп, азаматтар үшін ыңғайлы жағдай жасады. Цифрландыру жемқорлық тәуекелдерін азайтып, қызмет көрсетудің ашықтығын қамтамасыз етеді.

Екіншіден, мамандардың біліктілігін арттыруға ерекше мән беру қажет. Медициналық-әлеуметтік сараптама саласындағы мамандар тек медициналық білімімен шектелмей, әлеуметтік, құқықтық және психологиялық аспектілерді де терең меңгеруі тиіс. Сондықтан, үздіксіз білім беру бағдарламаларын жетілдіру, шетелдік тәжірибені енгізу және білікті кадрларды даярлау жүйесін күшейту маңызды.

Сонымен қатар, материалдық-техникалық базаны нығайту қажет. Оңалту шаралары мен сараптамалық қызметтің сапасын арттыру үшін заманауи медициналық жабдықтармен қамтамасыз ету – өзекті мәселе. Бұл науқастардың денсаулық жағдайын нақты әрі дәл анықтауға мүмкіндік береді.

Жалпы, медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесін жетілдіру – цифрландыру, мамандардың кәсіби даярлығын арттыру және материалдық базаны нығайту сынды кешенді шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Бұл қадамдар халыққа көрсетілетін қызметтің сапасын жақсартып, оның ашық әрі әділ болуына ықпал етеді.