2025 жыл Қазақстанда заңнамалық тұрғыда бірқатар өзгерістерге толы болды. Кейбірі қоғамда қызу қолдау тапса, енді бірі пікірталасқа арқау болды. Aqshamnews.kz тілшісі жыл бойы ең көп талқыланып, назарға ілінген заңдар мен ережелердің тізімін ұсынады.
1. Қоғамдық орындарда никаб киюге салынған тыйым
Парламент бет-жүзді толық жабатын киімдерге (никаб, бурка) тыйым салды. Бетті жауып тұратын киім киюге тыйым салуды маусым айының басында Сенат ұсынған еді, 26 маусымда Мәжіліс заңға енгізілген түзетуді мақұлдап, президентке қол қоюға жіберді. Бұған дейін бірнеше жыл талқыланып келген мәселеге 30 маусымнан бері заңмен тыйым салынды.
Бұл заң ұлттық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпті сақтау мақсатында қабылданды.
Қоғамда екі түрлі пікір қалыптасты: бір тарап қолдаса, екінші тарап дін бостандығына қайшы деп сын айтты.
2. Көлік саласындағы өзгерістер
Электрондық техникалық паспорттың жоқтығына байланысты, Қырғызстаннан әкелінген көліктерді тіркеу уақытша тоқтатылды. Бұл шектеу бастапқыда 6 айға дейін деп енгізілді.
2025 жылдың соңына дейін Э-ТПС басқа елдермен біріктірілуі жоспарланған. Ірі қалаларда көлік тіркеу және техникалық байқау талаптары күшейтілді.
2025 жылғы 1 қазаннан бастап Қырғызстанда шетелдік тіркеудегі, соның ішінде қазақстандық нөмірлі көліктерге қатысты жаңа ережелер күшіне енеді. Жүргізушілер көліктерін ел аумағында уақытша тіркеуден өткізуге міндеттеледі.
Көлікті 5 минут қыздыруға тыйым:
Жыл басында тұрғын үй ауласында көлікті 5 минуттан артық қыздырғандарға айыппұл салынатыны жайлы ереже қызу талқыға түсті. Экология министрі Ерлан Нысанбаев бұл норманы қолдайтынын айтып, тіпті өз көлігін қыздыруға бұл уақыт жеткілікті екенін өз тәжірибесінде көрсетті. Ал Ішкі істер министрлігі мұндай талап Жол қозғалысы ережесінде бұрыннан бар екенін ескертті.
Автокөлікті 5 минуттан артық қыздыруға болмайды деген бірінші рет бұзғаны үшін – 19 660 теңге, қайталанса – 39 320 теңге айыппұл салынатын болған. Қақаған қыста көліктерін ұзағырақ қыздырғандар арасында айыппұл арқалағандар да болды.
Қоғам тағы да екіге бөлініп, бір тарап экология үшін дұрыстығын айтса, екіншісі қыстың суығында көлікті ұзағырақ қыздыру қажет екенін алға тартты. Ақыры бұл норманы Әділет министрлігі қайта қарайтын болып, сол күйі жылы жабылды.
3. Салық саласындағы өзгерістер
ҚҚС (НДС) мөлшері 12%-дан 16%-ға көтерілді.
Бұл шешім бюджетті толықтыруға бағытталғанымен, шағын және орта бизнес тарапынан сынға ұшырады.
Сарапшылардың пікірінше, салық жүктемесінің артуы бағаның қымбаттауына әсер етуі мүмкін.
Сонымен қатар, ҚҚС бойынша тіркеудің жаңа түрі енгізіледі. Бұл – шартты тіркеу деп аталады. Ол шетелдік компаниялардың арнайы тізімін құру арқылы, уәкілетті орган белгілейтін ережемен жүзеге асады. Енді ҚҚС бойынша тіркеудің ерікті, міндетті және шартты деген үш түрі болады.
Медициналық қызметтерге және дәрі-дәрмектерге төмендетілген 10% мөлшерлеме ұсынылды. Бұл 2026 жылдан бастап 5%, 2027 жылдан бастап 10% көлемінде болады. ҚҚС бойынша базалық мөлшерлеме 16% болып белгіленді. Бұл ретте дәрілік өнімдерге және медициналық қызметтерге төмендетілген мөлшерлеме ұсынылып отыр.
Одан бөлек, кітап өнімдерін шығаратын баспаларға және археология жұмыстарына ҚҚС-дан босату көзделген. Ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілерге ҚҚС есепке жатқызу бойынша 70%-дық үлесін 80%-ға арттырып отыр. Бұл ауыл шаруашылығы өнімдеріне деген салық жүктемесін азайтуға бағытталған. ҚҚС бойынша міндетті тіркеу шегі 20 АЕК-тен 10 АЕК-ке төмендетілді.
Көп талқыланған Салық кодексі келер жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді.
4. Әлеуметтік медициналық сақтандыру реформасы
Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жүйесіне де түзетулер енгізілді.
Жұмыс істемейтін азаматтар үшін мемлекет тарапынан жарна төлеу тетігі қарастырылды.
Ондағы мақсат - медициналық қызметтің сапасы мен қолжетімділігін арттыру.
5. Білім беру жүйесіндегі жаңа модель
Жоғары білім беру саласында жинақтаушы жүйе енгізілді.
Әр студенттің біліміне байланысты кредиттік қор жинақталады, бұл оқуды икемдірек әрі әділ етеді.
Сонымен қатар, колледж бен университет арасындағы білім бағдарламаларын сәйкестендіру жұмыстары басталды.
6. Рақымшылық туралы заң
Қазақстан Президенті Тоқаев заңға 26 маусымда қол қойды. 15 мың адамға рақымшылық жасалып, 2 мыңнан астамы бостандыққа шығатын болды.
Құқық қорғау құрылымдары, депутаттар мен құқық қорғаушылар сотталған азаматтарға рақымшылық жасау туралы бастама көтерді. Биыл Конституцияға 30 жыл. Ата Заң күнінің құрметіне жазасын өтеуші біраз жанға кешірім жасалды.
Бұл заңдар 2025 жылы Қазақстан қоғамының құқықтық, әлеуметтік және экономикалық өмірінде үлкен өзгерістерге себеп болды.