Алматы – Жетісу жерінің інжу-маржаны, табиғат пен өркениеттің тоғысқан тұсы. Аспантаудың етегінде орналасқан бұл қала өз табиғатының көркемдігімен, ерекше аурасымен көпшілікті баурап келеді.
Шаһардың жасыл желекті алқаптары тек ауа тазартушы ғана емес, адамдардың бойына қуат беріп, демалатын сүйікті мекенге айналған. Осындай жасыл аймақтардың ішінде тарихы терең, табиғаты көркем Баум тоғайының орны ерекше.
Сейфуллин мен Сүйінбай даңғылдарының және Рысқұлов көшесінің арасын алып жатқан бұл жасанды орман – қаланың дамылсыз соғып тұрған жүрегі тәрізді. Баум тоғайы жай ғана ағаштар шоғыры емес, бұл – Алматының тыныс-тіршілігімен біте қайнасқан табиғи мұра. Оның тарихы XIX ғасырдың соңында, қала әлі Верный аталған заманда бастау алған. Сол кезеңде белгілі агроном Эдуард Баумның бастамасымен отырғызылған орман алқабы содан бері 1 ғасырдан астам уақыт бойы қала тұрғындарына сая болуда.
Эдуард Баум 1894 жылы 137 гектар жерге ағаш отырғызу жұмыстарын жүргізді. Мәскеуден, Пензадан, Ялтадан және Ташкенттен әртүрлі ағаш түрлерінің көшеттерін әкеліп екті. Үлкен еңбек нәтижесінде тоғайда шамамен 250 мыңнан астам ағаш өсіп шықты.
Осы маңда XIX ғасырдың ортасында, тіпті Верный қаласының негізі қаланған 1854 жылы да ағаш көп өсетін. Тарихи құжаттарға сүйенсек, мұнда табиғи тоғайдың қалдығы болған, ал Баум оны жасанды саябаққа айналдырды. Эдуард Баумның жұмыстары Алматының басқа да жасыл белдеулерін дамытуға негіз болды. Мысалы, Орталық саябақ немесе Ботаникалық бақ соның үлгісімен пайда болды.
Баум 1921 жылы Алматыда қайтыс болғанға дейін өзінің үйінде (қазір Баум мұражайы) тұрып, шаһардың экологиясын жақсартуға үлес қосты. Тоғай осылайша оның есімімен аталды.
· XX ғасыр: қаланың өсуі
Өткен ғасыр Баум тоғайы үшін өзгеріс кезеңі болды. 1921 жылы Верный Алматы деп аталса, 1927 жылы Қазақ АССР-інің астанасына айналды. Шаһардың қарқынды өсуі тоғайды демалыс орнына айналдырды: тұрғындар серуендеуге, тіпті спортпен айналысуға да осында жиналатын.
Кеңес дәуірінде тоғайдың аумағы кеңейтіліп, инфрақұрылымы жақсартылды: жолдар салынды, ағаш отырғызу жалғасты. Бірақ урбанизация салдарынан кей бөлігі құрылысқа берілді. Дегенмен, тоғай Алматының экологиялық тепе-теңдігін сақтайтын негізгі тірегі болып қалды. 1911 жылғы зілзаладан кейінгі қаланы қалпына келтіру жұмыстарында да оның рөлі зор болды: ағаштар шаһардың микроклиматын реттеді, ауа сапасын жақсартты.
1991 жылы Қазақстан Тәуелсіздік алған соң, Баум тоғайының мәртебесі жоғарылады. 2006 жылы ол республикасының маңызы бар табиғи ескерткіштер тізіміне енді, қорғалуы күшейтілді. Осы кезеңде тоғай туризм нысанына айналды: жергілікті тұрғындар мен қонақтар веложолдармен жүріп, спорт алаңдарында жаттығады, балалар арнайы алаңқайларда ойнайды.
Қазіргі Баум тоғайы – 137 гектардан астам аумақты алып жатқан жасыл оазис. Онда 250-ден астам ағаш түрі өседі. Оның ішінде сирек кездесетін түрлері де бар. Тоғай Алматының орталық бөлігінде орналасқандықтан, қала шуынан алшақтауға тамаша орын. Мұнда жүгіру жолдары, велосипедпен жүруге арналған трассалар, спорт құралдары орнатылған. Көктем мен күзде марафондар мен фестивальдер өткізіледі, ал жазда пикник өткізуге ыңғайлы.
Бірақ тоғайға қатысты түйткілдер де жоқ емес: урбанизация, ластану және климаттың өзгеруі ағаштарға қауіп төндіреді. Сондықтан 2025 жылы Алматы әкімдігі тоғайды жаңғырту жобасын бастады. Жарықтандыру, бейнебақылау камералары, ыңғайлы жаяу жүргіншілер жолдары салынбақ. Сонымен бірге жасыл қорды қалпына келтіру және ағаш түрлерін көбейту жоспарланған.
Осы жұмыстар тоғайды қауіпсіз әрі заманауи рекреациялық аймаққа, экологиялық және белсенді демалыс орнына айналдырады.
Алматылықтар: «Баум тоғайы – біздің балалық шағымыздың естелігі, оны сақтау керек» деп есептейді. Тоғай шаһар экологиясы үшін маңызды: ол ауаны тазартып, оттегі бөледі. Халықаралық зерттеулерге сәйкес, мұндай жасыл аймақтардың урбанизация үдерісін реттеудегі маңызы зор.
· Мәңгілік жасыл мұра
Баум тоғайы – Алматының тірі тарихы. Эдуард Баумның 1894 жылғы еңбегінен бастап, тоғайдың бүгінгі жаңғырту жобасына дейінгі жолы – шаһар дамуының айнасы іспеттес. Тоғай ағаштар көп өсетін орын ғана емес, Верный тұрғындарынан бастап, қазіргі алматылықтарға дейінгі аралықты қамтитын ұрпақ байланысы. Оны сақтау – біздің міндетіміз.
Алматыға қонаққа келсеңіз, Баум тоғайында міндетті түрде серуендеңіз – мұнда тарихтың демі бар, ал табиғат тынысы жүректі жылытады.