«Уылжып жеміс-жидегі,
Көкөніс пісіп үйдегі,
Аулалар толып алмаға,
Аңызақ, аптап сиреді.
Тамылжып тұрған алма бақ,
Самал жел желпіп биледі.
Тамыздың айы келді деп
Ән шырқайды жел-жібек...».
Ақын тілімен суреттегенде, осындай болып келетін керемет бейне, тіршілік...
Міне, тамылжыған тамыз айы табалдырықтан аттады. Бұрынғылар Сүмбіле деп атаған. Айдың тағы бір атауы – «сарша тамыз». Тамыз сөзін еврейдің ежелгі «туммуз» деген сөзінен шыққан деп жорамалдап, қисынсыз, ұшқары, орынсыз пікір айтып жүрген этнографтар да жоқ емес. Тамыз – қазақтың тамылжу, маужырау, тыныштыққа шому, елжіреу, ыстыққа баулу, жылылыққа шақыру және сол сезімдерді сездіретін сөздерден шыққан. Кеңінен тоқталар болсақ, «сарша» сары сөзінен шыққан. Сын есім. Осы мезгілде төңірек шөбі қурап, сарғаяды, сары түске енеді. Жеміс-жидек, бақша өнімдері түгелге жуық уылжып піседі. Тары мен күздік бидайға және күрішке орақ түседі. Ауа райы да ерекше тамылжып тұрады.
Шілденің қатты ыстығын ала келген «сарша» амалы да аяқталды. Үркер туды. Алай-дүлей дауыл тұрып, жел соғып, жаңбыр жауды. Адамға жайсыз, бірақ малға жайлы жаңбыр бұл. Күн күркіреді, найзағай ойнады. Аспанды шаңды дауыл бүркеді, қанша ағаш сынды, автокөлікті басып қалған оқиғалар да орын алды...
Шілдеде туған жаңа ай тіп-тік болып салбырап туды. Көнекөздердің айтуы бойынша, айдың бұлай тууы өзіне жайлы, шаруаға жайсыз. Шынында да солай болды. Аптап ыстық алматылықтарды әбден мезі етті. Енді біртіндеп жылылық азая бермек. Айдың ортасында ауа райы салқын тартып, күз нышаны біліне бастайды. Тамызда Таразы туады, таң суыйды. Қыркүйекте Сүмбіле туады, су суыйды... Бұл осымен жаздың аптабы бітті дегенді білдірмесе керек. Аспан денелерінің білдіруі бойынша, ыстық күндер алда мол. Биыл күз құрғақ әрі шуақты болады деген болжам да жоқ емес.
Бүгін григорианша, тамыздың 2-сі, ай күнтізбесі бойынша, енді төрт күннен кейін жаңа ай туады, ескіше, тамыздың – 16-сы. Апта айдың басы мен ортасын қамтып тұр. Бұл ауа райының тұрақсыздығын аңғартса керек. Ар жағында күн, сосын су суыйды. Шілденің шіліңгір аптабын шідерлейтін осы Шідер жұлдыз ғана... Бірақ мұнымен аптапты ыстық күндер бітпейді. Шуақты күндер әлі алда баршылық.
Қазақы пайымның болжамын синоптиктер де жоққа шығарып отырған жоқ. Еліміздің 14 облысында алдын ала дабылды ескерту жарияланды. Шығыс Қазақстан, Қостанай және Батыс Қазақстан облыстарында ауа райы кенеттен салқындап, күн күркіреп, найзағай ойнап, бұршақ жаууы мүмкін. Сондай-ақ, Маңғыстау мен Қызылорда өңірлерінде күннің қызуы арта түспек. Еліміздің солтүстік аймақтарында салқын ауа райы ыстыққа ауысатын сыңайлы.