Адамзат тарихында көптеген ұлы империялар өмір сүрді, олардың бірі - қазақ даласында ұзақ уақыт бойы үстемдік құрған Жошы ұлысы.
Жошы ұлысы — бұл Орталық Азияның, соның ішінде Қазақстанның бай тарихының бір бөлігі, әрі ол кейінірек әлемге әйгілі Алтын Орданың негізін қалаған. Бұл ұлыс бірнеше мемлекеттердің қалыптасуына әсер етіп, олардың дамуында үлкен рөл атқарды. Жошы ұлысы қазақ халқының тарихы мен мәдениетінің қалыптасуында маңызды орын алды.
Жошы ханның өмірі және ұлыстың құрылуы
Жошы хан 1182 жылы Шыңғыс ханның алғашқы әйелі Бөртеден туған үлкен ұлы болды. Шыңғыс хан өз империясын төрт ұлына бөліп бергенде, Жошыға Ертіс өзенінен батысқа қарай жатқан кең Қыпшақ даласы тиесілі болды. Бұл ұлыс кейін Жошы ұлысы немесе Қыпшақ хандығы деп аталды. Жошы хан өзінің өмірінде көптеген әскери жорықтарға қатысып, 200-ге жуық қала мен қамалды бағындырған әйгілі қолбасшы ретінде танылды.
Жошы ханның билігі кезінде ұлыс мықты мемлекетке айналып, оның шекаралары батыста Дунай өзеніне дейін жетті. Жошы ханның саяси және әскери қабілеті арқасында бұл аумақ айбынды мемлекетке айналды.
Жошы ұлысының географиялық және мәдени ерекшеліктері
Жошы ұлысы Еуразияның кең аумағын қамтыды, оның орталығы қазіргі Қазақстанның аумағында болды. Ұлыстың басты астаналарының бірі Сарайшық қаласы болды, ол Ұлы Жібек жолының бойында орналасып, маңызды сауда және мәдени орталық ретінде танылды.
Жошы ұлысының мәдениеті түркі және моңғол элементтерінен тұрады. Бастапқыда моңғолдық мәдениет үстем болғанымен, уақыт өте келе ұлыстағы халықтар түркілене бастады, бұл мәдени және тілдік дамуға әсер етті.
Жошы ұлысының саяси құрылымы
Жошы ұлысы бастапқыда Шыңғыс ханның империясының бір бөлігі болды. Алайда, 1269 жылы Талас құрылтайынан кейін Жошы ұлысы толықтай дербес мемлекетке айналып, Алтын Орда атауын алды. Алтын Орда XIV ғасырда Шығыс Еуропадан Сібірге дейінгі аумақты қамтыды және өз дәуірінің ең ірі мемлекеттерінің бірі болды.
Жошы хан қайтыс болғаннан кейін оның ұлы Бату хан ұлыстың билігін жалғастырды. Бұл кезеңде Алтын Орда ең жоғары деңгейге жетіп, Еуразияның көптеген аймақтарын бағындырды.
Жошы ұлысының мұрасы
Жошы ұлысы кейіннен Қазақ хандығының құрылуында маңызды рөл атқарды. Жошы ханның ұрпақтары Қазақ хандығының негізін қалаған, және бұл ұлыс қазақ тарихының ажырамас бөлігіне айналды.
Бүгінгі таңда Жошы ханның кесенесі Орталық Қазақстандағы Ұлытау өңірінде орналасқан, бұл кесене қазақ халқының ұлы тарихи мұрасы болып табылады.
Жошы ұлысы – бұл қазақ халқының тарихындағы маңызды кезеңдердің бірі, оның ықпалы әлі де сақталып, бүгінгі Қазақстанның мәдениеті мен дәстүріне терең еніп отыр.