Күн сайын интернетте көз алдымындан мыңдаған жарнама ұсыныстары шығып жатады.
Олар қосымшаларда, әлеуметтік желілерде, сайттарда жарияланады. Бір қарағанда еш зиянсыз көрінеді. «Х» белгісін басып, одан әрі таңдалған фильмді немесе жаңалық топтамасын оқи бересіз. Алайда, осындай «х» белгісінің кейбірі адамдарды жалған веб-сайттарға бағыттауға және пайдаланушылардың гаджеттеріне вирустар енгізетіні бар, деп хабарлайды Almaty-akshamy.kz.
Интернеттегі жарнамадан қандай қауіп бар және олардан қалай қорғану қажет?
Бұл жайында Fingramota.kz киберқауіпсіздік саласындағы сарапшылары өз ойларын ортаға салады.
Алдаудың басты тәсілі
Алаяқтар адамды алдап, жеке және төлем деректерін алу үшін барлығына дайын. Олардың басты мақсаты – пайдаланушыны шынайы сайт/арна/қосымша арқылы қақпанға түсіру.
«Жарнамада фишингті қолдану – алаяқтар үшін ең танымал және сәтті іске асатын, мейлінше қарапайым тәсіл. Алаяқтар танымал интернет ресурстардан жарнамаға орын алып, зиянды бағдарламалық қамтылымдарды жүгіртпелі хабарландыруға немесе баннерлерге енгізеді. Егер пайдаланушы хабарландыруды басса, ондағы бірнеше URL арасында қайта адрестеу болады және жалған веб-сайтқа тап болып, өзінің гаджетіне вирусты бағдарламалық қамтылымды автоматты түрде орнатып алады. Мұндай зиянды бағдарламалар жарнамалық хабарландырудың бір пикселінде де болуы ықтимал», - дейді киберқауіпсіздік, АТ және коммуникациялар саласындағы тәуелсіз сарапшы Евгений Питолин.
Сарапшы жарнаманың алдамшы екенін түсіну үшін парасат-пайымыңыз көмектесетінін айтады. Мысалы, тез баю схемаларын қамтитын жарнамаға, лотерея алаяқтықтарына, 1 минутта кредит алуға және т.б. сақтықпен қарау керек. Егер жарнамада қолжетімділік болса, мұның алдамшы болуы әбден мүмкін. Мұны тексермей-ақ, мүлде мән бермеген жөн.
Тағы қандай қауіп бар?
Мезі ететін жарнамалар арқылы Сіз өз компьютеріңізге пернетақта тыңшысын (кейлоггер) да жүктеп аласыз.
«Кейлоггер – сіздің пернетақтамен жасаған барлық манипуляцияларыңызды, соның ішінде логиндерді, парольдерді және басқаларының енгізілуін сақтап алатын және жазатын зиянды бағдарлама», - дейді ҚР Ішкі Істер Министрлігінің киберқылмысқа қарсы күрес орталығының бастығы Жандос Сүйінбай.
Сарапшының пікірінше, хакерлер ұстап қалған ақпаратты қашықтықтағы серверіне жібере алады.
Көбінесе тақырыбы «мен мұндалап» тұратын жарнамалар Сізді танымал инвестициялық компаниялардың клон-сайттарына алып келуі мүмкін. Жалған веб-сайттардың дизайны шынайы веб-сайттармен бірдей.
«Алаяқтар ескі схемалар бойынша жұмыс істейді, қор нарығында 99% ықтималдықпен табыс табуға уәде береді немесе қысқа мерзімде қомақты ақша табуға мүмкіндік беретін ғажайып платформаларға кіру үшін сауалнамадан өтуді сұрайды. Мұның соңы неге әкеліп соғатынын болжау қиын емес. Интернет кеңістігінде, әсіресе фишингтік сайттарда өзіңіздің дербес деректеріңізді қалдырмаңыз», - деп ескертеді Жандос Сүйінбай.
Сондай-ақ, адамды мезі ететін жарнамалар арқылы сіз жалған интернет-дүкендерге тап болуыңыз мүмкін.
«Тауар бағасы басқа сатушылармен салыстырғанда тым төмен болатын сайттарға тап болсаңыз немесе тауарды жеткізу мерзімі мен құрамы хабарландыруда көрсетілген деректермен сәйкес келмейтін жағдайда, сақ болғаныңыз жөн», - дейді сарапшы.
Бұл жарнамадан қалай құтылуға болады?
Біздің айналымыздың барлығы – жарнама. Аялдамада, кіреберісте, тіпті әлеуметтік желілердің өзінде жарнама көп. Одан 100% құтыла алмайтын шығармыз, бірақ қысқартуға болады.
Жүрген жеріңізді қадағалап отыратын гаджетегі геолокацияны алып тастасаңыз, таргеттелген (қайталап көрсетілетін) жарнаманы өшіріп тастауға болады. Сондай-ақ, браузердің теңшеулерін мұқият тексеріп, іздеу бөліміндегі деректерді автоматты түрде кэштеуді орнатуға болады. Қайталап шыға беретін жарнамаларды қысқартып немесе тұтастай алып тастай алатын, мысалы AdBlock сияқты тегін қосымшалар бар.
Киберқауіпсіздік жөніндегі сарапшылар өз қауіпсіздігіңіз өз қолыңызда екенін еске салады. Гаджеттеріңізге әрқашан лицензиясы бар бағдарламаларды орнатыңыз. Бұл бағдарламалар сізге зиянды БҚ-ны дер кезінде анықтауға және компьютеріңізді ықтимал қауіптерден қорғауға көмектеседі.
Сондай-ақ, смартфон немесе планшетке вирусқа қарсы бағдарлама орнатуды ұмытпаңыз. Әсіресе, сіз оларды төлемдерді жүзеге асыру үшін пайдалансаңыз, антивирусты орнатыңыз. Apple, Google және Microsoft операциялық жүйелерін үнемі жаңартып отырыңыз, пайда болуы мүмкін осалдықтарды түзетуді де ұмытпаңыз.
Сарапшылар URL мекенжайдың жазылғанына назар аударуға да кеңес береді. Вирус көбіне құрылғыға электронды поштаға салынған файл арқылы немесе фишингтік сайтқа сілтеме арқылы кіріп жатады. Оның үстіне, алаяқтар электронды поштаның мекенжайын ресми немесе мемлекеттік мекемелердің мекенжайларына ұқсастырып жасап алуы мүмкін, ал банктер мен онлайн-дүкендердің интерфейс-сайттарының сілтемесінде тек бір немесе бірнеше таңбаны өзгертуі мүмкін. Өз деректеріңіздің бұғатталуын болдырмас үшін, үнемі олардың резервтік көшірмесін жасап отырыңыз. Бұл шифр анықтаушы вирустардан қорғап қана қоймай, сондай-ақ құрылғы сынып қалған жағдайда ақпаратты сақтауға көмектеседі. Қорғау деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым құрылғыңызға және деректеріңізге ешқандай зиян келтірілмейтініне сенімді боласыз. Мұндай мүмкіндігі бар аккаунттардың барлығында қос факторлы аутентификаттауды іске қосыңыз.
Аталған қарапайым да, тиімді қағидаларды сақтасаңыз, қаражатыңызды алаяқтардан қорғай аласыз. Туғандарыңыз бен жақындарыңыз алаяқтардың қақпанына түсіп қалмас үшін бұл жайында оларға міндетті түрде айта жүріңіз.