Иә, дәл солай! Өсімдіктер де өзара тілдеседі екен.
Израильдік ғалымдар өсімдіктердің дыбыс шығаратынын дәлелдеді. Ең қызығы, өсімдіктердің түрлеріне қарай әрқайсысы шығаратын дыбыстар да әртүрлі. Сол дыбыстарға қарап гүлдердің өзегіне ненің ауыр екенін, неден қиналғанын анықтауға болады екен. Осыны ескерсек, өсімдіктер әлемінің қаншама құпияның куәсі екенін елестетудің өзі қорқынышты.
Өсімдіктер не жайында «сөйлеседі»? Ресейлік РЕН ТВ арнасының зерттеуін қазақша сөйлетуді жөн көрдік.
Қызанақтар мен темекінің «жанайқайы»
Тель-Авив университетінің зерттеушілері қызанақ пен темекінің әңгімесін олар үшін қауіпті жағдай жасай отырып, жазып алған. Кейбіреуін суармай қойса, енді біреулерін шектен тыс кесіп тастаған. Мұндай күйзелістен кейін өсімдіктер «жан дауыстарын» шығара айқайлай бастаған. Компьютер сағатына елуге дейін қатты шапалақтың дыбысын жазып алған. Бірақ неге терезеде қурап тұрған бөлме гүлдерінің дыбысы бізге естілмейді?
«Өсімдіктер өте жоғары, ультрадыбыстық диапазонда бір нәрсені шерткендей дыбыс шығарады. Бұл тамырлы тіндерде көпіршіктердің пайда болуына және жарылуына байланысты болуы мүмкін. Адамның құлағы бұл шапалақтарды қабылдай алатындай етіп біз дыбыс деңгейін төмендеттік. Бір қызығы, қызанақ пен темекінің тембрі әртүрлі. Бірақ, ең бастысы, бұл дыбыстар шамамен бір метрге дейін жетеді. Бұл дегеніміз, қалған өсімдіктер мен жәндіктер бұл дыбысты естіп, сол арқылы бір-біріне қауіп туралы ескерте алады», - деп түсіндірді Тель-Авив Университетінің ғылыми қызметкері Иегуда Аникстер.
Өсімдіктердің жанына да ауру бататыны рас па?
АҚШ пен Жапония ғалымдары өсімдіктерде жануарлардың жүйке жүйесінің баламасы бар екенін анықтады. Басқаша айтқанда, олар ауырсынуды сезінеді. Жұлдыз құрттың әрбір шаққанын өсімдік барлық жапырақтары мен сабақтарымен сезінеді. Өсімдіктерде әдеттегі жүйке импульстары болмаса да, сигнал беру механизмі өте ұқсас.
Стресс кезінде жасуша кальций иондарын бөледі. Олар тіндерге тез таралады және өсімдіктің барлық басқа бөліктеріне қауіп туралы ескертеді.
«Біз өсімдікке кальций иондарына жауап беретін флуоресцентті затты енгіздік. Олар неғұрлым көп болса, түсі соғұрлым жарқын болады. Содан кейін біз бір жапырақты кесіп тастадық және кальцийдің мөлшері бірден көбейе бастағанын анықтадық. Уақыт өте келе зақымдалған бөліктен бүкіл өсімдікке таралатын импульстің бір түрі пайда болды. Бұл толқын өте баяу қозғалады, бірақ өсімдіктің қорғаныс механизмдерін қосуға уақыты жеткілікті. Мысалы, жәндіктерден қорғайтын химиялық заттарды бөлуі мүмкін», - деп атап өтті Висконсин-Мэдисон университетінің ботаника профессоры Саймон Гилрой.
Бұршақтар неге «қуанады»?
Егер өсімдіктер дыбыс шығарып, сезе алса, бұл олардың ақыл-есі бар екенін білдіре ме? Бұл сұрақтың жауабын испандық философия профессоры Пако Кальво тапты. Оның келтірген мысалы бойынша, бұршақтар өмір сүруге қолайлы орын іздейді, ол орынды тапқанға дейін кеңістікті қашу арқылы сканерлейді. Олар ыңғайлы аймақты тапқан кезде, олардың тіндерінде электрлік сигналдар пайда болады - бұл қуаныш сипатты сезім.
«Жалпы, өсімдіктер адамдарға көбірек ұқсайды. Оларда ұйқы мен сергек болу циклдары бар, олар анестезия мен энергияға да жауап береді, ал мелатонин гормоны өсімдіктерде ұйқы шақырады», – деді философия профессоры, Мурсия университетінің минималды интеллект зертханасының директоры Пако Кальво.
Қытайда өсетін гүл неліктен адамдардан жасырынатын болған?
Өсімдіктердің сана-сезімі бар екеніне сену қиын. Бірақ онда Қытайда өсетін делавэй гүлінің екі жыл ішінде адамдардан жасырынуды үйренгенін қалай түсіндіруге болады?
Бұл өсімдік қытай халық медицинасында жөтелге қарсы құрал ретінде қолданылады. Әр жазда адамдар дәрілік өнімді жинау үшін Хэнду Ань провинциясындағы таулардың жартасты беткейлеріне жаппай барады.
Бірақ бірнеше жыл бұрын белгісіз себептермен, бұл гүлдер көзден таса болған. Куньмин ботаника институтының зерттеушілері қызықты құбылысты зерттеп, жаңғақ ағашының өзін жасыруды үйренгенін анықтады. Хлорофилл концентрациясын күрт өзгертіп, ашық жасылдан күңгірт қоңыр-сұрға боялып, тастармен бір түстес болған.
«Өсімдіктер көп жиналатын провинцияның аймақтарында түсін өзгертті. Бір қызығы, бұлай бүркемелену - адамдарға қарсы әрекет. Егер бұл гүлдің жануарлар сияқты басқа жаулары болса, ол тек түсін ғана емес, пішінін де, иісін де өзгертер еді. Эволюция механизмі де осылай көрінеді. Жақсы бүркемеленген гүлдердің аман қалу ықтималдығы жоғары», - деді Куньмин ботаника институтының ғылыми қызметкері Цзянчу Сюй.
«Металл» ағаш қайда өседі?
Тамырлары арқылы ауыр металлдар ағып жатқан өсімдіктер одан да зор таңқалдырар құпияны жасырып жатыр. Алтын алиссум гипераккумуляторларға жатады. Ол кобальт пен никель сияқты ауыр металдармен қаныққан топырақта өмір сүре алады. Бұл элементтердің екі миллиграмының өзі адамды өлтіріп жіберуге қауқарлы.
Бірақ осындай адам төзбейтін қоспадан өсімдіктер өлмейді: олар өздеріне еш зиян келтірместен сабақтары мен жапырақтарында улы металдарды жинайды. Бұл ерекшелікті Квинсленд университетінің зерттеушілері зерттеп жатыр. Ботаниктердің айтуынша, планетаның ең «металды» ағашы Тынық мұхитындағы Жаңа Каледония аралында өседі. Пикнандра кез-келген басқа өсімдікке қарағанда 250 мың есе көп никель жинай алады және соған қарамай керемет жайқалып тұрады.
«Гипераккумуляторлар ауыр металдарды уы аз органикалық тұздарға біріктіреді және оларды белгілі бір тіндерде, әдетте тамырларда шоғырландырады. Бұл өсімдіктің қалған бөліктерін өлімге әкелетін әсерден қорғауға мүмкіндік береді және ұқсас бейімделу механизмі жоқ басқа жақын түрлерге өмір сүруге мүмкіндік береді. Гипераккумуляторларды шахта қалдықтарымен уланған топыраққа отырғызуға болады, осылайша жерді улы қоспалардан тазартады», - дейді Квинсленд университетінің тұрақты пайдалы қазбалар институтының профессоры Энтони ван дер Энт.
Егер сіз осындай бұталарды өңдесеңіз, металл ала аласыз. Бірақ оны нақты қалай жасау керектігін әлі де анықтау керек.
Ғалымдар бұрыштарды неліктен ұйқыға жатқызады?
Орыс ғалымдарына белгілісі, өсімдіктер қауіпті элементтерді ғана емес, сонымен қатар пайдалы элементтерді де жинайды. Мысалы, адам бір қызанақ жегенде, барлық дәрумендер мен микроэлементтердің күндізгі мөлшерін алады. Тимирязев атындағы Өсімдіктер физиологиясы институтының ғалымдары көкөністер мен жемістерді гипер пайдалы тағамға қалай айналдыру керектігін ойлап тапты. Мұны істеу үшін оларды ұйқыға жатқызу жеткілікті.
«Мұндай климаттық камера жарық оқшауланған жасушалармен жабдықталған, онда біз өсімдіктердің өсуі мен дамуына әртүрлі спектрлік құрамның әсерін зерттейміз», – дейді Тимирязев атындағы Өсімдіктер физиологиясы институтының кіші ғылыми қызметкері Михаил Верещагин.
Бұл ұяшықтар бірдей болып көрінеді. Шын мәнінде, олардың әрқайсысында сынақ жүргізіліп жатқан қызанақтар мен бұрыштар үшін күн жеке-жеке батады. Әр топ әртүрлі қарқындылықтағы қызыл сәулемен сәулеленеді. Табиғатта мұндай толқындар кешке кездеседі. Осылайша, өсімдіктер ұйықтайтын уақыт келгенін «түсінеді» және қоректік заттардың жинақталу режимін қосады. Зертханалық қызанақ пен бұрыш іс жүзінде оянбайды және ішкі құрамын түбегейлі өзгертеді.
Дәрумендер фабрикасы
Егер сіз қызылға көк жарық қоссаңыз, өсімдік бейімделу механизмін іске қосады да, одан да көп дәрумендер мен басқа да құнды заттарды жинайды.
«Жарықтың әртүрлі спектрлік құрамымен жұлынған (алынған) жемістерді өңдеу екінші сортты метаболиттердің сипаттамасын, сақталу сапасын, концентрациясын және саңырауқұлақ ауруы сияқты патогендерге төзімділігін жақсартады», – деп түсіндірді Верещагин.
Әрбір сұрып пен гибрид үшін сіз өзіңіздің бірегей жарық сапасының рецептін таңдай аласыз, сондықтан ғалымдар алдағы жүз жылға осы жұмыспен бас қатырандары анық. Бірақ осы ғылыми жаңалықтардың өзі жылыжайларды нағыз дәрумендер фабрикаларына айналдыру үшін жеткілікті.