Torqaly toıda qýanyshtyń shashbaýyn kóterip ózgeniń meıramyn óz toıynan kem kórmeıtin qazaq topyraqty ólimde de tik turyp qyzmet etýdi borysh sanaıdy. Toıǵa jarasymdy dep sońǵy ýaqytta túrli ersi qylyq pen oıdan shyǵarǵan dástúrdi tyqpalaıtyn jurt qazaly úıdi de «aıamaıtyn» bolǵan. Elimizdiń aımaqtyq erekshelikterine saı, ár óńirdiń óz «salty» bary belgili. Kisi qaıtys bolǵan úıde qazan kóterilmeıtinin, dastarqandy qarapaıym etip jaıý kerektigin eskertip júrgen moldalar da bar, biraq qalyptasqan ádet boıynsha ústeldi qaıystyryp taǵam qoıý, kilem taratyp, jyrtys bólý áli qalǵan emes.
Osy týraly jasy seksenge taıaǵan keıýananyń oıyn surap edik.
«Toıdyń saltanatynan kem qylmaı dastarqan daıyndaıtynymyz da, jyrtys-shúberekke talasatynymyz da bar, salt-dástúr, joralǵy deımiz ǵoı, osynyń qalmaı kele jatqany bárimizdi oılantady, «tórinen kóri jýyq» jasta otyrǵan ózimizdiń erteńimiz ne bolaryn bilmeımiz. Osy jasyma kelgenshe biraz jerdiń toı-tomalaǵy men ólim-jitimine kýá boldym, «ár eldiń salty basqa» demekshi, Qyzylordadaǵy qudamyzdyń qazasyna barǵanda bas-basymyzǵa kilem taratqany tipti tańǵaldyrdy, ol jaqtyń salty solaı eken. Shymkent jaqtyń ólik jóneltýin de kórdim, olar jerge shúberek dastarqan jaıyp, barynsha qarapaıym jasaýǵa tyrysady eken. Qazir moldalar qazaly úıge kelgende «qatty jylamańdar, dastarqandy toltyryp jasamańdar» dep eskertip aıtyp-aq júr, biraq úırenip qalǵan jurt toqtaı almaı jatyr, muny el bolyp retteý kerek shyǵar, erteńgi kúni óz bala-shaǵamyzdyń basyna da osy kún týady ǵoı dep, barynsha ádepten aspańdar, jurttan ozbańdar dep otyramyn, Alla biledi ǵoı aldaǵyny», dedi Sarqyt Ońdasynqyzy.
Qazaq qaıtys bolǵan adamdy jóneltýdiń ońaı emestigin buryn da aıtyp ketken, qazir tipti kúrdelenip ketken sıaqty. Jaqynda bir janazaǵa barǵanda eki kisiniń áńgimesin estidim, uqqanym, Almatynyń bir jerinde zırat salatyn oryn 8 mıllıon teńgeden satylyp jatyr, ony da tanys arqyly alyp jatqandar bar eken. «Ólgesin qaıda jatqanyń báribir emes pe, úı salatyn jer almaımyn ba ol aqshaǵa» dedi tyńdap turǵan bir kisi. Rasymen qazir beıit salatyn jer de, zırattyń kólemi de ál-aýqattyń ólshemi bolyp bara jatqany jasyryn emes. Keıbireýler záýlim zırat soǵý men asta-tók dastarqandy jaqyndarynyń marqumǵa degen qurmeti dep baǵamdaıdy. Alaıda ol qurmet dinı talaptardyń sheginen shyqsa, kerisinshe jaǵdaıǵa soqtyrmaı ma? Osy suraqtarymyzǵa jaýap bergen QMDB «Qamqor-Sharapat» ortalyǵynyń basshysy Meırambek Rsymov bylaı dedi:
Qazaqstan Musylmandary Dinı Basqarmasynyń (QMDB) Tóraǵasy, Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanulynyń bastamasymen 2020 jyly «Ǵulamalar keńesi» janaza jáne jerleý rásimderinde, zırat kóterýde, sondaı-aq qudaıy as-jıyndarda ysyrap pen básekelestiktiń aldyn alý maqsatynda «Zırat jáne zıarat mádenıeti», «As berý mádenıeti» konseptýaldy qujattar qabyldady.
Sonymen birge QMDB janynan «QAMQOR-SHARAPAT» salttyq qyzmet kórsetý ortalyǵy qurylyp, marqumdy sońǵy saparyna rásimmen shyǵaryp salý boıynsha birizdi qyzmet atqarýda. Ortalyq tómendegi qyzmetterdi kórsetedi:
• marqumdy janazaǵa deıin tońazytqyshta saqtaý;
• sharıǵat talabymen jýyndyrý-kebindeý;
• janaza namazyn oqý;
• tasymaldaý (avto jáne avıa);
• qabir qazý jáne jerleý;
• biryńǵaı standartpen zırat qurylysyn salý;
• Quran baǵyshtaý men bata jasaý.
Halyq suranysyna baılanysty Ortalyqtyń bólimsheleri el aýmaǵyndaǵy birneshe meshitterdiń janynan ashylyp, táýlik boıy qyzmet kórsetýde. Jergilikti zırat ákimshilikteri Ortalyqqa arnaıy jer-sektorlar bólip, birizdilik engizýge qoldaý bildirýde.
Zırattardy sıfrlandyrý – zamana talaby
«QazAeroSpeıs» jáne «Jeti Ata» İT kompanıalarymen birlesken memorandým aıasynda zırattardy sıfrlandyrý jobasy júzege asýda. Joba qabirlerdi GPS arqyly kartaǵa engizý, marqum týraly derekterdi elektrondy bazaǵa tirkeý jáne QR-kod arqyly aqparat usyný múmkindigin qamtıdy. Bul:
1. tarıhı murany saqtaý;
2. izdeýdi jeńildetý;
3. kútimdi baqylaý;
4. rýhanı-tanymdyq jumystardy damytý;
5. zańsyz jerleýdiń aldyn alý jáne ashyqtyqty qamtamasyz etý sekildi artyqshylyqtarǵa ıe.
Qudaıy as mádenıeti
QMDB-nyń «Janaza jáne jerleý rásimderi» kitabynda qudaıy as — sharıǵat boıynsha mindetti amal emestigi, ol jasalmasa kúná bolmaıtyny naqty kórsetilgen. Astyń maqsaty - Allanyń razylyǵy, marqumǵa duǵa jáne Quran baǵyshtaý.
QMDB qabyldaǵan «As berý mádenıeti» qujatyndaǵy negizgi 7 ustanym:
1. Shynaıy nıet
2. Qudaıy asqa jınalý
3. Quran oqý, bata berý, duǵa jasaý
4. Ysyrapqa jol bermeý
5. Ýaǵyz-nasıhat aıtý
6. Marqumdy eske alý jáne qaraly otbasyn jubatý
7. Qarapaıymdylyqty saqtaý
Ysyrapqa jol bermeý – basty talap. Qymbat dastarhan, básekege túsý, kóp qarjy jumsaý – sharıǵatqa da, mádenıettilikke de saı emes. Astyń eń durys úlgisi – qarapaıym dastarhan, duǵa, Quran jáne marqumdy eske alý. Jetim-jesirlerge kómektesý, sadaqa berý, aǵash egý, qaıyrymdylyq jasaý –áldeqaıda saýapty amaldar.
Nelikten ysyrapqa baramyz?
«El ne deıdi?» degen qoǵamdyq qysym
Basqa otbasylarmen salystyrý
Dinı bilimniń jetkiliksizdigi
Islam boıynsha marqumǵa eń paıdalysy – duǵa, sadaqa jáne jaqsy amal. Keń dastarhan men sán-saltanat marqum aldyndaǵy mindet emes.
QMDB-nyń negizgi ustanymy – dástúrdi saqtaý, biraq ysyrapsyz jáne sharıǵatqa saı oryndaý.
Qarapaıymdylyq – shynaıy mádenıettiń belgisi.
Marqumnyń rýhyna qurmet eń aldymen duǵa, bata jáne saýapty amaldar arqyly kórinedi.