Qazaqstanda aýyldyq aýmaqtardy damytý buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıge kóterildi. Prezıdenttiń «aýyl – ultymyzdyń ózegi» degen tujyrymynan keıin bul sala ulttyq qaýipsizdik pen ekonomıkalyq ósýdiń strategıalyq baǵytyna aınaldy. Sońǵy jyldary aýyldarda jańa mektepter men medısınalyq nysandar salyndy, ınfraqurylym jaqsaryp, ákimder korpýsy túbegeıli jańardy. Bul týraly Aqshamnews.kz Baq.kz-ke silteme jasaı otyryp habarlaıdy.
QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Aýyl» partıasynyń tóraǵasy, Agrarlyq máseleler komıtetiniń basshysy Serik Egizbaevpen aýyl ákimderiniń ókilettikteri, derbes búdjetter, sıfrlandyrý, tikeleı saılaý jáne aýyldaǵy naqty ózgerister týraly keń kólemde sóılestik.
- Prezıdenttiń aýyldy memlekettik saıasattyń strategıalyq baǵyty retinde damytýǵa erekshe kóńil bólýi neni bildiredi? 2023–2027 jyldarǵa arnalǵan Aýyldyq aýmaqtardy damytý tujyrymdamasyn iske asyrý aıasynda qandaı negizgi nátıjeler qazirdiń ózinde baıqalady? Bul proseske qandaı faktorlar áser etti?
- Prezıdent 2022 jylǵy qarasha aıyndaǵy óziniń birinshi Jarlyǵynda aýyl - bizdiń erekshe órkenıetimizdiń altyn besigi, aýyldy damytý -ortaq qaryz dep atap ótip, Úkimetke bul máselege erekshe jaýapkershilikpen qaraýdy tapsyrǵan bolatyn.
Prezıdenttiń «aýyl – ultymyzdyń ózegi» deýi – aýyldy endi tek áleýmettik taqyryp emes, ulttyq qaýipsizdik pen ekonomıkalyq ósý faktory retinde qarastyryp otyrǵanyn bildiredi.
2023–2027 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdama aıasynda qazirdiń ózinde naqty nátıjeler bar:
864 jańa medısınalyq nysan, 388 jańa mektep salyndy;
2 myńǵa jýyq aýyl mektebi sapaly ınternetke qosyldy;
aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónimi 6 jylda 1,5 ese ósip, 8,3 trln teńgege jetti;
bıyl aýyl sharýashylyǵyna 1 trln teńge kóleminde qoldaý kórsetildi.
Bul nátıjelerge saıası erik, maqsatty búdjet, «Aýyl – el besigi», «Aýyl amanaty» sıaqty baǵdarlamalar jáne jergilikti ákimderdiń jaýapkershiligi tikeleı áser etti.
- Memleket basshysy jergilikti basqarýdyń tıimdiligin arttyrý konteksinde qoıǵan mindetterdi jalpy qalaı baǵalaısyz?
- Prezıdent qoıǵan mindetterdi baǵalaǵanda, eń aldymen olardyń jergilikti basqarýdy formaldy qurylymnan shynaıy tıimdi ınstıtýtqa aınaldyrýǵa baǵyttalǵanyn atap ótken jón. Bul bastamalar burynǵydaı tek ákimshilik retteýge emes, naqty kórsetkishterge, ólshenetin nátıjelerge jáne halyqtyń naqty suranysyna jaýap beretin basqarý modeline bet burady.
Birinshiden, ókilettikterdi keńeıtý men jaýapkershilikti kúsheıtý - jergilikti deńgeıdegi sheshim qabyldaýdy jedeldetip, búrokratıalyq kedergilerdi azaıtady. Alaıda bul qosymsha jaýapkershilikpen qatar júrýi tıis, óıtkeni erkindik baqylaýsyz bolsa, tıimdilikke emes, kerisinshe júıesizdikke ákelýi múmkin. Prezıdent osy tepe-teńdikti saqtaýdy basty talap retinde qoıady.
Ekinshiden, saılaýaldy baǵdarlamalardyń oryndalýyn zańmen baqylaý - elimizdegi saıası mádenıetke jańa serpin beretin tetik. Bul tek esep berý mehanızmin kúsheıtpeıdi, sonymen birge kandıdattar men saılanǵan tulǵalardy shynaıy ýáde berýge jáne sol ýádelerdi oryndaýǵa mindetteıdi. Iaǵnı saıası jaýapkershilik endi tek moraldyq emes, naqty quqyqtyq negizge ıe bolady.
Úshinshiden, bul reformalardyń túpki nátıjesi - jergilikti bılikti halyqqa barynsha jaqyndatý. Ashyqtyq, qoǵamdyq baqylaý, tıimdi komýnıkasıa jáne búdjettiń túsinikti bolýy - jańa júıeniń negizgi talaptary. Mundaı tásil jergilikti atqarýshy organdardyń senimdiligin arttyryp, azamattardy sheshim qabyldaý prosesine kóbirek tartýǵa múmkindik beredi.
Usynylǵan mindetter júıeli ózgeristerge jol ashady jáne el boıynsha basqarý sapasyn birkelki kóterýge baǵyttalǵan strategıalyq qadam bolyp sanalady.
- Aýyl ákimderi men Prezıdent arasyndaǵy tikeleı dıalog formaty jergilikti máselelerdi sheshýde qanshalyqty tıimdi?
- Aýyl ákimderi men Prezıdent arasyndaǵy tikeleı dıalog formaty - jergilikti máselelerdi sheshýdiń tıimdiligin arttyratyn jańa basqarýshylyq mádenıettiń aıqyn kórinisi. Bul format eń aldymen aýyldaǵy túıtkilderdi júıelik búrokratıadan aınalyp ótip, «birinshi aýyzdan» jetkizýge múmkindik beredi. Aýyl ákimi óz aımaǵynyń naqty problemasyn, halyqtyń kúndelikti jaǵdaıyn, sheshim kútken máselelerdiń túpki sebebin Prezıdentke tikeleı baıandaý arqyly máseleniń joǵarǵy deńgeıge dál ári burmalanbaı jetýin qamtamasyz etedi. Mundaı tikeleı komýnıkasıa aqparat almasý tizbegin qysqartyp, sheshim qabyldaý jyldamdyǵyn arttyrady.
Búgingi dıalog barysynda kóterilgen usynystardyń birden Úkimet pen Parlamentke tapsyrma retinde júktelýi - bul formattyń nátıjesi sóz kúıinde qalmaı, naqty áreketke ulasatynyn kórsetedi. Iaǵnı kóterilgen ár másele - tıisti memlekettik organdarǵa mindettelgen tapsyrma, merzimi men oryndaý tetigi bar sheshim retinde qarastyrylady. Bul - keri baılanystyń naqty mehanızmge aınalyp, eldegi problemalardy sheshý úderisin jyldamdatatynyn aıǵaqtaıdy.
Sonymen birge bul tikeleı dıalog ákimderdiń óz jaýapkershiligin tereń sezinýine yqpal etedi. Memleket basshysymen betpe-bet sóılesý, naqty suraqtarǵa jaýap berý, óz aımaǵyndaǵy ahýalǵa jeke esep berý - aýyl ákimderiniń kásibı deńgeıin, motıvasıasyn jáne ishki tártibin kúsheıtedi. Olar halyqtyń qamyn tikeleı Memleket basshysyna jetkize alatynyn sezingen saıyn, jumysqa degen jaýapkershilik te artady.
«Ortalyq – óńir - aýyl» arasyndaǵy senim men úılesimdiliktiń nyǵaıýy da - osy formattyń mańyzdy nátıjesi. Ákimder ózderin ortalyqtan alysta jatqan jeke qurylym emes, birtutas memlekettik saıasatty júzege asyratyn mańyzdy býyn retinde sezinedi. Al ortalyq bılik aımaqtardaǵy naqty jaǵdaıdy tikeleı ákimderden estı otyryp, sheshim qabyldaýdaǵy dáldigin arttyrady. Osylaısha, tikeleı dıalog eldi basqarýdyń jańa sapasyn qalyptastyryp, jergilikti damýdy jedeldetýdiń pármendi tetigine aınalyp keledi.
- Prezıdent aıtqan mindetter aıasynda aýyl ákimderi úshin qandaı quzyretter eń mańyzdy dep sanaısyz?
- Eń aldymen, kásibı basqarý quzyretibirinshi kezekte turady. Aýyl ákimi búdjet josparlaý men ony tıimdi ıgerý, áleýmettik jáne ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrý, kadrlardy durys ornalastyrý, táýekelderdi aldyn ala baǵalaý sıaqty basqarýshylyq daǵdylardy meńgerýi tıis. Bul quzyret ákimniń jumysynyń strategıalyq deńgeıde oılaýǵa, resýrstardy tıimdi paıdalanýǵa jáne josparly nátıjege qol jetkizýge qabiletti ekenin kórsetedi.
Ekinshi mańyzdy baǵyt - komýnıkasıa jáne kóshbasshylyq qabilet. Aýyl ákimi halyqpen ashyq sóılese alatyn, túsindirý jumysyn júrgizetin, syn-eskertpeni durys qabyldaıtyn, usynystarǵa qulaq asatyn shynaıy kóshbasshy bolýy kerek. Halyqpen turaqty dıalog ornatyp, máselelerdi «qaǵaz júzinde» emes, jergilikti jaǵdaıdy eskere otyryp sheshý - senimniń negizgi faktorlarynyń biri. Prezıdent atap kórsetkendeı, ákimniń bedeli men tıimdiligi kóp jaǵdaıda onyń adamdarmen jumys isteý mádenıetine baılanysty.
Úshinshiden, reformalardy jergilikti deńgeıde iske asyrý qabileti erekshe mánge ıe. Ortalyqta qabyldanǵan kez kelgen reforma nemese sheshim aýyldaǵy naqty jaǵdaıǵa beıimdelmese, ol nátıjesiz qalady. Sondyqtan ákimder memlekettik bastamalardy jergilikti erekshelikke qaraı ıkemdep, naqty tetikterin anyqtap, iske asyrýdyń jaýapty oryndaýshysy bola bilýi qajet. Bul - Prezıdent alǵa qoıǵan «ulttyq saıasattyń barlyq deńgeıde nátıjeli júzege asýy» degen qaǵıdanyń basty sharty.
Tórtinshi mańyzdy quzyret - sıfrlyq quraldardy meńgerý. Qazirgi basqarý prosesi sıfrlanýsyz múmkin emes: derekterdi taldaý, onlaın monıtorıń, ótinishterdi jedel qaraý, geoaqparattyq júıelerdi paıdalaný, sıfrlyq kartalar arqyly josparlaý - aýyl ákiminiń kúndelikti jumysynda sheshýshi ról atqarady. Sıfrlyq saýattylyq ákimge naqty sheshim qabyldaýǵa, ashyqtyqty arttyrýǵa jáne halyqtyń ótinisterine jedel áreket etýge múmkindik beredi.
Jalpy, Prezıdent belgilegen mindetter aýyl ákimderine tek ákimshilik laýazym ıesi retinde emes, kásibı menedjer, kóshbasshy, reformalardy iske asyrýshy jáne sıfrlyq basqarý quraldaryn erkin ıgergen jańa býyn mamany bolýdy talap etedi. Dál osyndaı quzyretter jıyntyǵy aýyldardyń damýyn jedeldetip, halyqtyń ómir sapasyn arttyrýǵa jol ashady.
- Sizdiń pikirińizshe, aýyl ákimderin tikeleı saılaý bastamasyn iske asyrý halyqtyń bılikke degen senimine qalaı áser etedi?
Aýyl ákimderin tikeleı saılaý bastamasynyń iske asýy halyqtyń bılikke degen senimine aıtarlyqtaı oń áser etedi dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Eń aldymen, tikeleı saılaý - azamattyń saıası proseske jeke qatysý sezimin kúsheıtedi. Halyq «meniń daýysym naqty adamǵa bardy, men onyń jumysyn kún saıyn kórip otyrmyn» dep sezingen saıyn, bılikke degen kózqarasy da jandana túsedi. Bul - memleket pen qoǵam arasyndaǵy senim kópirin nyǵaıtatyn mańyzdy psıhologıalyq faktor.
Prezıdenttiń búgingi forýmda keltirgen deregi - aýyl turǵyndarynyń 84%-y óz ákimderine senedi degen kórsetkish - tikeleı saılaý reformasynyń naqty nátıjesin aıqyn dáleldeıdi. Bul kórsetkish halyqtyń jergilikti bılikke degen seniminiń burynǵyǵa qaraǵandaáldeqaıda joǵary ekenin, saılanǵan ákimderge degen jaýapkershilik pen qoldaýdyń kúsheıgenin bildiredi. Shynaıy senim - tek laýazymǵa emes, sony ıelengen adamnyń jumys nátıjesine beriletin baǵa.
Sonymen qatar halyq ózi tańdaǵan ákimge talap qoıýǵa, saılaýaldy baǵdarlamasynyń oryndalýyn qadaǵalaýǵa, esep berýin suraýǵa beıim bolady. Mundaı jaǵdaı senimniń tek emosıonaldy emes, ekijaqty jaýapkershilikke negizdelgen júıege aınalýyna jol ashady. Ákim halyqtyń senimin aqtaý úshin kóbirek jumys isteýge yntalanady, al halyq óz kezeginde ákimniń jumysyna belsendi túrde qatysady, usynys aıtady, pikir bildiredi. Nátıjesinde ashyqtyq artyp, basqarý sapasy jaqsarady.
Tikeleı saılaý – bıliktiń halyqqa jaqyndaýynyń eń tıimdi joldarynyń biri. Bul bastama aýyl turǵyndaryn saıası proseske tolyqqandy qatysýshyǵa aınaldyryp, azamattyq jaýapkershilikti arttyrady. Eń bastysy, halyqtyń ózi tańdaǵan tulǵaǵa senýi - memlekettik basqarýdyń turaqtylyǵy men nátıjeliliginiń negizgi faktory bolyp tabylady.
- Ákimder korpýsyn jańartý aýyldardyń damýyna qalaı yqpal etti? Bul óńirlerdiń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıyna qalaı áser etip jatyr?
Ákimder korpýsyn jańartý aýyldardyń damýyna aıtarlyqtaı serpin bergeni anyq. Ákimderdiń shamamen 60%-ǵa jýyǵy alǵash ret saılanǵan jańa tulǵalar ekeni, al olardyń úshten biriniń memlekettik qyzmette buryn jumys istemegeni - jergilikti basqarý júıesine jańa kózqaras, jańa oılaý, jańa energıa alyp kelgenin kórsetedi. Jas býynnyń, bıznes ókilderiniń, túrli saladaǵy mamandardyń kelýi aýyldy basqarý tájirıbesin ártaraptandyryp, burynǵy qalyptasqan ınersıany buzdy.
Jańarǵan ákimder korpýsynyń eń mańyzdy áserleriniń biri - búdjetti tıimdirek paıdalaný. Jergilikti deńgeıdegi qarjynyń qaıda jumsalyp jatqany, qandaı jobanyń shyn máninde qajet ekeni, qaısysyna basymdyq berý kerektigi - jańashyl ákimderdiń synı kózqarasy men únemdi sheshim qabyldaý daǵdylary arqyly aıqynyraq bola tústi. Sonyń nátıjesinde kóptegen aýyldarda dotasıaǵa táýeldilik azaıyp, aýyldardyń ózin-ózi qamtamasyz etý deńgeıi joǵarylap keledi. Bul - aýyl ekonomıkasynyń ishki áleýetin ashýdyń alǵashqy belgileriniń biri.
Sonymen birge jańa ákimderdiń basym bóligi kásipkerlikti damytýǵa, ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa, áleýmettik jobalardy qoldaýǵa erekshe kóńil bólip otyr. Jas jáne belsendi ákimder aýyldaǵy shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna jaǵdaı jasap, jergilikti óndirister men qyzmet kórsetý salalarynyń keńeıýine yqpal etýde. Bul óz kezeginde jumys oryndarynyń ashylýyna, salyq túsimderiniń ósýine jáne aýyl turǵyndarynyń tabysynyń artýyna áser etedi.
Áleýmettik-ekonomıkalyq turǵydan alǵanda, ákimder korpýsynyń jańarýy aýyldardyń damýyna jańa ımpúls berdi. Infraqurylymdy jaqsartý, jol salý, aýyz sý máselesin sheshý, mektepter men medısına pýnktterin jóndeý, mádenı nysandardy jańartý sekildi naqty ózgerister halyqtyń ómir sapasyna tikeleı yqpal etýde. Jańashyl ákimderdiń bastamalary aýyldy tek áleýmettik nysan emes, damý núktesine aınaldyrýǵa baǵyttalyp otyr.
Qorytyndylaı aıtqanda, ákimder korpýsyn jańartý – tek kadrlyq aýysym emes, aýyldardyń damý logıkasyn ózgertken júıeli proses. Jańa býyn ákimderi jergilikti ekonomıkany jandandyryp, áleýmettik salany jaqsartyp, aýyldyń bolashaǵyna jańa serpin berip otyr.
- Aýyl ákimderiniń ókilettikterin keńeıtýdiń qajettiligin qalaı baǵalaısyz? Olarǵa memlekettik derekter bazalaryna qoljetimdilik berý qanshalyqty mańyzdy jáne bul basqarý sapasyna, halyqpen baılanysqa qalaı áser etýi múmkin?
- Búgingi ákimder forýmynda Memleket basshysy jergilikti basqarýdy kúsheıtý - búkil memlekettik apparattyń tıimdiligin arttyrýdyń negizgi sharty ekenin atap ótti. Prezıdenttiń «halyqqa jaqyn bılik» qaǵıdasy tikeleı aýyl ákimderine qatysty. Sondyqtan aýyl ákimderiniń ókilettikterin keńeıtý - ýaqyt talaby. Óıtkeni aýyldaǵy máseleni sol jerde otyryp, jedel sheshý úshin ákimniń qolynda naqty quraldar bolýy qajet. Memlekettik derekter bazalaryna tikeleı qoljetimdilik berilýi de Prezıdent aıtqan sıfrlandyrýdyń jańa fılosofıasyna tolyq sáıkes keledi.Bul ákimderge sheshim qabyldaýdy jyldamdatýǵa, búrokratıany azaıtýǵa, halyqtyń suraǵyna naqty ári dál jaýap berýge múmkindik beredi. Iaǵnı aýyl turǵyndary úshin «ýáde emes, naqty is» qaǵıdaty iske asady. Bul- Prezıdent belgilegen jaýapty jáne ashyq memlekettik basqarýdyń aýyl deńgeıinde júzege asýy.
Ókilettik shekteýli ákim – jaýapkershiligi bar, biraq quraly joq menedjer. Sondyqtan ókilettikterdi keńeıtý – tıimdi basqarýdyń negizgi sharty.
Memlekettik derekter bazasyna qol jetkizý – turǵyndardyń naqty sany, áleýmettik mártebesi, bıznes, jer, múlik týraly aqparatty dál bilip, sheshimdi derekke súıenip qabyldaýǵa múmkindik beredi.
Bul halyqpen jumysty formaldy emes, nysanaly, adresnyı deńgeıge shyǵarady: kimge qandaı kómek kerek, qaı aýylǵa qandaı ınfraqurylym qajet – bári anyq kórinedi.
Nátıjesinde basqarý sapasy artyp, ákim men turǵyn arasyndaǵy senim men tıimdilik te kúsheıedi.
- «Estıtin memleket» tujyrymdamasy aıasynda jáne azamattardyń ótinishterine jedel jaýap berýdi qamtamasyz etý úshin aýyldyq ákimdikterdiń jumys tıimdiligin arttyrý baǵytynda qandaı sharalar qolǵa alynyp jatyr?
- «Estıtin memleket» qaǵıdattary aýyl deńgeıine deıin jetýi kerek dep esepteımiz. Qazir aýyl ákimdikteriniń jumysy osy talaptarǵa saı qaıta qurylyp jatyr. Eń bastysy - halyqpen ashyq, tikeleı jáne turaqty dıalog ornatý. Ákimder máseleni tek ótinish túskende ǵana emes, aldyn ala anyqtap, der kezinde áreket etýge baǵyttalǵan jańa formatqa kóship keledi. Onlaın-qabyldaýlar, kóshpeli kezdesýler, qoǵamdyq tyńdaýlar - osynyń bári aýyldaǵy árbir azamattyń daýsyn estýge múmkindik beredi. Sonymen birge ótinishterdiń oryndalýyn baqylaý tetikteri kúsheıtildi. Árbir suraqtyń naqty jaýaby bar, onyń oryndalý barysy ashyq kórsetiledi. Bul- halyqtyń senimin kúsheıtip, jergilikti basqarý sapasyn jańa deńgeıge shyǵaratyn mańyzdy ózgeris.
Búginde turǵyndardyń ótinishteri biryńǵaı aqparattyq júıe arqyly túsip, árbir aryz-shaǵym boıynsha naqty taldaý júrgizýge múmkindik bar.
Aýyl ákimderi úshin basty talap – ár ótinishke ýaqytyly, túsinikti jáne mazmundy jaýap berý, ıaǵnı «jazdyq – jabyq qaldy» emes, «jazdyq – sheshtik nemese túsindirdik» formatyna kóshý.
Esep berý mádenıeti de ózgerip jatyr: ákimder tek sıfr aıtyp qoımaı, halyqpen ashyq kezdesý, onlaın formattar arqyly turaqty dıalog qurýda.
Bul – «estıtin memleket» qaǵıdatyn aýyl deńgeıinde naqty iske asyratyn negizgi tetik.
- Tórtinshi deńgeıli búdjetterdiń derbestigin arttyrý aýyldyq okrýgterdi basqarýdyń tıimdiligine jáne jergilikti bastamalardy iske asyrýǵa qalaı áser etedi?
- Memleket basshysy forýmda memlekettik basqarýdy ortalyqsyzdandyrýdyń mańyzyna toqtaldy. Bul - aýyldyń óz taǵdyryn ózi aıqyndaıtyn kezeńge aıaq basýy degen sóz.Tórtinshi deńgeıli búdjetterdiń derbestigin arttyrý - osy baǵyttaǵy eń mańyzdy reforma.Buryn jergilikti bastamalar joǵarydan bekitilgen sheshimderge táýeldi bolatyn bolsa, qazir aýyl ákimderi óz búdjetine súıene otyryp, halyq suraǵan jobalardy der kezinde iske asyra alady. Bul, birinshiden, qarjynyń maqsatty ári tıimdi jumsalýyn qamtamasyz etedi. Ekinshiden, aýyl turǵyndarynyń qatysýymen qabyldanatyn sheshimderdiń sapasy artady. Úshinshiden, ár okrýg óz ereksheligine saı jobalardy iske asyryp, jergilikti damýdyń jańa qarqynyn qalyptastyrady. Qysqalaı aıtqandaqarjylyq derbestik - aýyl ákimderiniń jaýapkershiligin kúsheıtip, jergilikti bastamalardyń naqty nátıjege aınalýyna múmkindik beredi.
Tórtinshi deńgeıli búdjet engizilgeli aýyldyq okrýgterdiń túsimi 4 esege ósip, 130 mlrd teńgeden asty – bul jergilikti jerde naqty resýrs paıda boldy degen sóz.
Derbestik artqan saıyn, aýyl ákimderi shaǵyn, biraq mańyzdy jobalardy ortalyqqa barmaı-aq sheshýge múmkindik alady: jol, jaryq, abattandyrý, áleýmettik nysandar.
«Salyqty tabys tapqan jerde tóleý» qaǵıdasyn iske asyrý – jergilikti bastamalardy qoldaýǵa qosymsha resýrs beredi jáne aýyl men bıznes múddesin jaqyndastyrady.
- Aýyldyq aýdandardy sıfrlandyrý qala men aýyl arasyndaǵy ómir súrý deńgeıi aıyrmasyn qysqartýǵa jáne jergilikti basqarý sapasyn jaqsartýǵa qalaı kómektesedi?
- Aýyldyq aýdandardy sıfrlandyrý - qala men aýyl arasyndaǵy alshaqtyqty azaıtatyn ǵana emes, aýyldyń bolashaǵyn aıqyndaıtyn strategıalyq sheshim. Bizdiń maqsat - aýyldaǵy azamatqa qalamen teń múmkindik berý. Sıfrlyq ınfraqurylymnyń damýy arqasynda aýyl turǵyndary memlekettik qyzmetti de, áleýmettik qoldaýdy da, medısına men bilim berý resýrstaryn da qazir qashyqtan, ýaqyt joǵaltpaı paıdalana alady. Bul - azamattyń quqyǵyn, ýaqytyn jáne múmkindigin qurmetteý degen sóz. Sonymen qatar sıfrlandyrý jergilikti basqarýdyń jańa mádenıetin qalyptastyrady. Ákimdikterdiń jumysy ashyq, esepti jáne nátıjege baǵyttalǵan kúıge ótedi. Halyq pen bılik arasyndaǵy aqparat almasý jyldamdap, árbir másele naqty baqylaýda bolady. Eń bastysy - sıfrlandyrý aýyl ekonomıkasyna jańa perspektıva ashady. Jastarǵa bilim, kásipkerlik, ınovasıa salalarynda qosymsha múmkindikter paıda bolady. Sondyqtan aýyldy sıfrlandyrý - ádildik, teń múmkindik jáne aýyl áleýetin tolyq ashýǵa baǵyttalǵan saıası bastama.
Onlaın bilim, telemedısına, elektrondy memlekettik qyzmetter, ınternet-saýda – bári aýyl turǵynyna da qoljetimdi bolǵanda, ómir sapasyndaǵy alshaqtyq aıtarlyqtaı azaıady.
Aýyl ákimderi sıfrlyq platformalar arqyly salyq, bıznes, ınfraqurylym, ótinishter týraly derekterdi jedel alyp, sheshimdi tezirek ári dál qabyldaıdy.
Bul jergilikti basqarýdyń sapasyn da, ashyqtyǵyn da jańa deńgeıge shyǵarady.
- Qazaqstan shekteýli resýrstar men el aýqymyn eskere otyryp, jahandyq tehnologıalyq syn-qaterlerge qalaı beıimdele alady? Respýblıkadatehnologıalyq jańǵyrtýdy jedeldetý úshin qandaı naqty qadamdar josparlanyp otyr?
- Qazaqstan jahandyq tehnologıalyq syn-qaterlerge beıimdelý úshin sıfrlyq transformasıany jedeldetýdi basty strategıalyq baǵyt retinde aıqyndady. Prezıdent Joldaýynda elimizdi úsh jyl ishinde tolyqqandy sıfrlyq memleketke aınaldyrý mindeti qoıyldy.
Birtutas sıfrlyq ekojúıeni qalyptastyrý, ınovasıalyq ınfraqurylymdy damytý jáne IT-kadrlardy daıarlaý – negizgi basymdyqtar bolyp otyr. Osy maqsatta Jasandy ıntellekt jáne sıfrlyq damý mınıstrligi qurylyp, JI tehnologıalaryn damytý jáne engizý úderisinúılestiredi.
Álemde jasandy ıntellekt, derekter ekonomıkasy úshin jarys júrip jatyr, Prezıdenttiń ózi AQSH-taǵy aýqymdy bastamalardy mysalǵa keltirdi.
Qazaqstan globaldyq kóshbasshylyqqa talaspasa da, «órkenıet kóshinen qalmaýdy» strategıalyq maqsat etip otyr: aldaǵy úsh jylda eldi tolyq sıfrlandyrý mindeti sonyń dáleli.
Bizdiń artyqshylyǵymyz – el aýmaǵy úlken, biraq halyq sany shekteýli, sondyqtan tehnologıany maqsatty sektorlarǵa – agroónerkásip, kólik-logıstıka, energetıka, memlekettik basqarý salalaryna shoǵyrlandyra alamyz.
Naqty qadamdar – sıfrlyq ınfraqurylymdy aıaqtaý, derekter platformalaryn qurý, jasandy ıntellekt pen sıfrlyq sheshimderdi aýyldan bastap engizý, kadr daıyndaýdy kúsheıtý.
- «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy aýyldyq aýmaqtardyń damýyna – jumys oryndaryn ashýǵa jáne shaǵyn bıznesti damytýǵa qandaı yqpal etedi?
- «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy 2023 jyldan bastap iske qosylyp, aýyldyq aýmaqtardyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna eleýli yqpal etip keledi. Baǵdarlamanyń basty maqsaty - aýyl sharýashylyǵyn damytý, azyq-túlik qaýipsizdigin nyǵaıtý jáne aýyl turǵyndarynyń ál-aýqatyn arttyrý.
Baǵdarlama aýyldyq jerlerde jańa jumys oryndaryn ashýǵa, halyqty agrobızneske keńinen tartýǵa jáne shaǵyn kásipkerlikti damytýǵa múmkindik beredi. Turǵyndarǵa tómen paıyzben jeńildetilgen nesıe berý arqyly mal sharýashylyǵy, eginshilik, qaıta óńdeý, qyzmet kórsetý jáne basqa da baǵyttarda óz isin bastaýǵa jaǵdaı jasalady.
Jalpy, «Aýyl amanaty» - aýyldyq aýmaqtardyń ekonomıkalyq belsendiligin kúsheıtýge baǵyttalǵan tıimdi baǵdarlama. Eki jyl ishinde 20 myńǵa jýyq jańa jumys orny ashylyp, aýyl turǵyndary jeńildetilgen qarjy arqyly óz isin bastap, otbasylyq jáne shaǵyn bıznesin damytýǵa múmkindik aldy. Bul aýyl ekonomıkasynyń jandanýyna, tabystyń jáne salyq túsimderiniń ósýine oń áser etti.
Baǵdarlamanyń ózegi - 2,5% mólsherlememen beriletin jeńildetilgen nesıeler. Turǵyndar 5 jylǵa deıin, al mal sharýashylyǵy boıynsha 7 jylǵa deıin qarjy ala alady. Baǵdarlama aıasynda júzdegen aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteri qurylyp, qarjylandyrýǵa ıe boldy, bul kooperasıanyń damýyn jáne óndiristiń tıimdiligin arttyrdy.
Revolverlik nesıe tetigi qaıtarylǵan qarajat esebinen qosymsha jobalardy qarjylandyrýǵa jol ashyp, kásipkerlikke qoljetimdilikti keńeıtýde.
2029 jylǵa deıin baǵdarlamaǵa 600 mlrd teńgege jýyq qarajat bólý josparlanǵan. Bul aýyldy shaǵyn kásipkerlik pen kooperasıa arqyly damytýǵa baǵyttalǵan uzaq merzimdi strategıalyq qadam.
«Aýyl amanaty» aýyl turǵyndarynyń tabysyn arttyryp, jańa jumys oryndaryn qurý arqyly óńirlik ekonomıkanyń órkendeýine naqty úles qosyp keledi.
- Áleýmettik-kásipkerlik korporasıalardy aýyl ekonomıkasyn damytýdyń tolyqqandy ınstıtýtyna aınaldyrýdyń qandaı perspektıvalaryn kóresiz?
- Búginde kóptegen ÁKK-niń áleýeti tolyq paıdalanylmaı otyrǵany aıtyldy, Prezıdent olardy tolyqqandy damý ınstıtýtyna aınaldyrýdy tapsyrdy.
Perspektıva - ÁKK-ni aýyldaǵy negizgi ınfraqurylymdyq jobalardyń basty draıverine aınaldyrý. Bul baǵyt aýyl sharýashylyǵynyń tıimdiligin arttyrýǵa, óndiristik tizbekti tolyq qamtıtyn ınfraqurylymdy qalyptastyrýǵa jáne aýyl kásipkerleriniń múmkindikterin keńeıtýge baǵyttalǵan:
• Mal bordaqylaý jáne soıý alańdary - et óndirisin ortalyqtandyrýǵa, sapany baqylaýdy kúsheıtýge jáne veterınarıalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Mundaı alańdar aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerine óz ónimderin joǵary standartpen óńdep, naryqqa shyǵa alýyna jaǵdaı jasaıdy.
• Saqtaý, tasymaldaý jáne ótkizý ortalyqtary - ónim sapasyn saqtaý, shyǵyndardy azaıtý jáne logıstıkany ońtaılandyrý úshin asa mańyzdy. Bul ortalyqtar aýyl sharýashylyǵy ónimderin suryptaý, oraý, salqyndatý jáne iri naryqtarǵa jetkizýdi júıeli túrde uıymdastyrady.
• Servıs jáne jóndeý ortalyqtary - aýyldaǵy tehnıka men jabdyqtyń úzdiksiz jumysyn qamtamasyz etetin ınfraqurylym. Olar tehnıkalyq qyzmet kórsetý, jóndeý, qosalqy bólshektermen qamtamasyz etý arqyly aýyl sharýashylyǵy sýbektileriniń óndiristik táýekelderin tómendetedi.
• Sýarý jáne ırrıgasıa júıeleri - egin sharýashylyǵynyń ónimdiligin arttyrýdaǵy negizgi faktor. Zamanaýı ırrıgasıalyq ınfraqurylym sý resýrstaryn tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etip, qurǵaqshylyqqa táýeldilikti azaıtady jáne aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń kólemi men sapasyn arttyrýǵa múmkindik beredi.
Eger ÁKK resýrsy shynymen osy baǵyttarǵa jumsalsa, olar aýyl kásipkerligi úshin «qoldaý platformasyna» aınalyp, aýyl ekonomıkasyn jandandyrýda basty oıynshy bola alady.
- Bir palataly Parlament qurý zań shyǵarýshy bıliktiń jumysyn jaqsartýǵa qandaı artyqshylyqtar beredi dep oılaısyz? Al jańa Parlamentte prezıdenttik kvotanyń bolmaýy bılik teńdigine jáne sheshim qabyldaý úderisine qalaı áser etedi?
- Barshańyzǵa málim, Parlamenttik reforma boıynsha jumys tobynyń birinshi otyrysy ótti. Osy reformanyń ózegin quraıtyn bastamalardyń biri - bir palataly Parlament qurý máselesi. Mundaı model zań shyǵarýshy bıliktiń tıimdiligin edáýir arttyrady. Birinshiden, zań shyǵarý úderisi jeńildep, sheshimder qabyldaý jyldamdaıdy. Qos palatanyń arasynda kelisim alý qajettiliginiń bolmaýy quqyqtyq aktilerdi talqylaýdy shuǵyldatyp qana qoımaı, onyń sapasyn tereńdetýge múmkindik beredi. Bul óz kezeginde Parlamenttiń jaýapkershiligin naqtylap, zań jobalaryn jan-jaqty taldaý, qoǵamdyq tyńdaýlar ótkizý, saraptamalyq baǵalaý tetikterin turaqty qoldanýdy yntalandyrady. Parlament jumysynyń ashyqtyǵy men esep berýshiligi artyp, azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń baqylaý múmkindigi kúsheıedi.
Instıtýsıonaldyq turǵydan qaraǵanda, bir palataly júıe memlekettik shyǵyndardy ońtaılandyrady. Eki palataly qurylymǵa tán qosymsha apparat, ınfraqurylym, qyzmetkerler jáne tehnıkalyq qamtamasyz etý shyǵyndary qysqarady. Bul búdjet qarajatyn únemdep qana qoımaı, onyń tıimdi jumsalýyna jol ashady.
Jańa Parlamentte prezıdenttik kvotanyń bolmaýy bılik tarmaqtarynyń teńgerimin naqtylaı túsetin mańyzdy qadam. Bul ózgeris Prezıdenttiń Parlament quramyna tikeleı yqpal etý múmkindigin shektep, zań shyǵarýshy organnyń ınstıtýsıonaldyq táýelsizdigin arttyrady. Nátıjesinde atqarýshy jáne zań shyǵarýshy bılik arasyndaǵy qajetti «qashyqtyq» saqtalyp, sheshim qabyldaý úderisiniń obektıvtiligi kúsheıedi. Bul - bılik bólinisi qaǵıdatyna tolyq sáıkes keletin júıeli reforma.
Halyqaralyq tájirıbe de bul modeldiń tıimdiligin rastaıdy: álemdegi memleketterdiń kóbinde bir palataly Parlamentti tańdaǵan. Mundaı qurylym saıası úderisterdiń ashyqtyǵyn kúsheıtip, zań shyǵarý sıkline ıkemdilik pen jedeldik beretini dáleldengen.
Qorytyndylaı kele, bir palataly Parlamentke kóshý - «Kúshti Prezıdent - yqpaldy Parlament - esep beretin Úkimet» qaǵıdatyna negizdelgen memlekettik basqarý modelin tolyqqandy iske asyrýǵa jol ashatynmańyzdy qadam. Bul ózgeris bılik tarmaqtary arasyndaǵy teńgerimdi nyǵaıtyp, zań shyǵarý úderisiniń sapasyn arttyryp, eldegi saıası jáne áleýmettik-ekonomıkalyq reformalardyń jedel ári júıeli júzege asýyna yqpal etedi.
- Áńgimeńizge rahmet!