Telegram-da ashyǵý barlyq aýrýlarǵa shıpa degen aqparat tarady. Eger aptasyna bir ret eshteńe jemeı, tek sý ǵana ishse, munyń jaǵymdy áseri bolady eken. Bul málimdemeler qanshalyqty shyndyqqa sáıkes kele me?
Jarıalanymda japon molekýlalyq bıology Ósınorı Osýmıdiń esimi atalady. Ǵalym bir kúndik ashyǵýdyń paıdasy baryn anyqtaǵany úshin Nobel syılyǵyn alǵan delingen. Shyn máninde, Ósınorı Osýmı marapatty 2016 jyly aýtofagıa mehanızmderin ashyp, zerttegeni úshin ıelengen. Ejelgi grek tilinen aýdarǵanda aýtofagos ózin-ózi jeý degendi bildiredi. Iaǵnı, aýtofagıa prosesinde dene jasýshalyq deńgeıde tazartylady.
Aýtofagıany ótken ǵasyrdyń 60-jyldarynda bıohımık Krıstıan de Dúv ashtqan. Al Ósınorı Osýmı bul prosestiń adam aǵzasyna da tán ekenin dáleldeı aldy. Biraq ol adamdarda tájirıbe jasamaǵan. Ǵalym negiz retinde ashytqyny qoldanǵan. Ol kúrdeliligi jaǵynan adam jasýshalaryna uqsaıdy, biraq genetıka turǵysynan onymen jumys isteý ońaıyraq. Osýmı ashytqy jasýshalarynda aýtofagıanyń bolatynyn dáleldedi. Sodan keıin adamnyń boıyndaǵy aýtofagıaǵa jaýap beretin gender tiri bir jasýshaly organızmderdiń genderimen birdeı ekenin anyqtaǵan. Adam eshteńe jemese, lızosomalar qajetsiz, keıde jasýshalarymyzdyń bóten komponentterin óńdeıdi. Nátıjesinde zaqymdalǵan aqýyzdar men organellalar joıylady, ıaǵnı qabyný prosesteri baıaýlaıdy.
Eger jasýsha ózin-ózi sińire alatyn bolsa, onda bul prosesti obyr jasýshalary úshin de, ınfeksıalarmen, tipti qartaıý prosesterimen de kúresý úshin qoldanýǵa bolady, deıdi profesory Konstantın Severınov. Alaıda, bul ázirge ǵylymı dáleli joq boljam ǵana.
Ashyǵýdyń qandaı da bolmasyn aýrýǵa qalaı áser etetinin zertteý úshin ǵalymdar janýarlarda tájirıbe júrgizedi. Mysaly, Brıtandyq demensıany zertteý ǵylymı ınstıtýtynyń profesory Devıd Rýbınshteın tyshqandarmen ne bolatynyn aıtty. Ashyǵý arqyly júıke jasýshalarynda uıyǵan qan qalyptasytratyn aqýyzdardy joıýǵa bolady. Bul aǵzany demensıanyń túrlerinen qorǵaýǵa ákelýi yqtımal. Biraq ǵalym ashyǵýdyń Alsgeımerdiń panaseıasy bolama, joq pa, bilmeıdi.
Adamdarda júrgizilgen zertteýlerdiń biri terapevtik ashyǵý men qandaǵy ınsýlın deńgeıin qalypqa keltirý arasyndaǵy baılanysty anyqtady.
Taǵy bir ǵylymı eńbekte ashyǵý arqyly semizdik pen komorbıdti aýrýlardy (bir adamnyń bir-birimen baılanysty sozylmaly aýrýlary) emdeýge bolatyndyǵy jazylǵan.
Adam aǵzasy bıologıalyq saǵat nemese táýliktik yrǵaq boıynsha ómir súredi. Adamdarda belgili bir ýaqytta melatonın jáne kortızol óndiriledi. Energıa men tábet gormony – kortızol – tańerteń qalyptasady. Al melatonın tábetti tómendetedi, uıqyshyldyq týdyrady. Ol keshke qalyptasady. Yrǵaq sıklyn buzbas úshin kúndiz zıandy taǵamdy kóp jemeı, keshke artyq tamaqtanbaý kerek.
Djons Hopkıns ýnıversıtetiniń neırobıology Mark Mettson 25 jylǵa jýyq ýaqyt boıy merzimdi ashyǵýdy zerttegen. Mundaı ashyǵýdyń joldary kóp. Adam stresske tózimdi bolady, qandaǵy qant deńgeıi qalypqa keledi, qan qysymy tómendeıdi. Degenmen, ǵalymdar áli de bolsa, tamaqtan bas tartýdyń qalaı jumys isteıtinin jáne onyń adamdarǵa qanshalyqty paıdaly ekenin tolyq anyqtaǵan joq. Sonymen qatar, qarapaıym adamdardyń kópshiligi uzaq ýaqyt boıy berilgen rejımdi ózdiginen ustana almaıdy.
Merzimdi, aralyq nemese basqa ashyǵýdy bastamas buryn dárigermen keńesken jón. Uzaq ýaqyt boıy tamaqtanbaý densaýlyqqa keri áser etýi yqtımal. Ǵalymdar barlyq aýrýǵa em bolatyn dári-dármekti áli oılap tapqan joq, sondyqtan kez kelgen aýrý kezinde ashyǵý kómektese alady degen pikir jalǵan jáne shyndyqqa janaspaıdy.