2024 jyly Almatynyń atmosferasyna taralǵan lastaýshy zattardyń jalpy kólemi 189 myń tonnaǵa jetti. Sonyń 60 paıyzy qaladaǵy jáne syrttan kiretin avtokólikterdiń úlesinde, al qalǵan bóligi ónerkásip oryndaryna, jeke sektorǵa jáne qatty otyn tutynatyn monshalar men basqa da shaǵyn nysandarǵa tıesili. Bul derekter qalanyń atmosferalyq aýany qorǵaý salasyndaǵy saıasatty túbegeıli qaıta qaraýǵa jáne sońǵy jyldary qarqyn alǵan reformalardy bastaýǵa negiz boldy. Bul jóninde Almatynyń Ekologıa jáne qorshaǵan orta basqarmasynyń ókilderi habarlady.
Jumystyń jańa kezeńiniń negizgi elementi bıyl ázirlenip, qazirgi tańda kelisý rásiminen ótip jatqan «Almaty qalasynyń aýmaǵynda atmosferalyq aýany qorǵaý salasyndaǵy arnaıy ekologıalyq talaptardy engizý týraly» qaǵıdalardyń jobasyna aınaldy. Bul qujat turǵyndar men kásipkerlerge ekologıalyq taza tehnologıaǵa kóshýge jáne kólik parkin jańartýǵa serpin beretin quqyqtyq alań qalyptastyrady. Sonymen qatar, aýa sapasyn baqylaýdyń zamanaýı quraldaryn damytýǵa, tehnıkalyq baıqaý rásimderin naqty shyǵaryndylardy eskere otyryp jetildirýge, sondaı-aq jaýapkershilik tetikterin kúsheıtýge jol ashady.
Joba jalpy sıpatta bolǵanymen, qalanyń atmosferalyq aýasyn qorǵaý salasyndaǵy tutas ekologıalyq saıasatty qalyptastyrý úshin asa mańyzdy negiz bolatyn erejelerdi qamtıdy.
Almatyda alǵash ret barlyq negizgi lastaný kózi tolyq qamtylyp, buryn otandyq tájirıbede bolmaǵan retteý tetikteri qalyptasady dep josparlanyp otyr. Qaǵıdalardyń basty maqsaty –avtokólik shyǵaryndylaryn baqylaý, kólikterdi ekologıalyq synyptarǵa bólý, tehnıkalyq baıqaýdyń rólin arttyrý, kásiporyndardyń jumysyn retteý, tómen shyǵaryndylar aımaǵyn qurý, biryńǵaı monıtorıń júıesin qalyptastyrý jáne qolaısyz meteojaǵdaı kezindegi is-qımyl tártibi syndy aldaǵy jyldary kezeń-kezeńimen engiziletin naqty sharalarǵa arqaý bolatyn júıeni túzý.
Qaǵıdalar qabyldanǵannan keıingi nátıje kópqyrly bolmaq. Negizgi lastaý kózi – avtopark alǵash ret shynaıy ekologıalyq baqylaýǵa alynady: naqty shyǵaryndylardy ólsheý, kóliktiń ekosanatyn esepke alý jáne tehnıkalyq baıqaýdy qatań qadaǵalaý eń kóp lastaıtyn kólikterdiń qala ishindegi qatynasyn shekteýge jáne avtoparkti birtindep jańartýǵa yqpal etedi. Máselen, atmosferaǵa taraıtyn kólik shyǵaryndylarynyń 84 paıyzyna deıinin EVRO-0 sanatyndaǵy kólikter shyǵarady.
Buǵan deıin tolyqqandy baqylaýdan tys bolǵan III sanattaǵy kásiporyndar endi jańa talaptardy oryndaýǵa jáne turaqty tekserilip otyrýǵa mindetti. Bul olardyń aýany lastaýdaǵy úlesin aıtarlyqtaı azaıtady. Tómen shyǵaryndylar aımaǵyn (LEZ) qurý qalanyń qaýipke beıim aýdandaryndaǵy jergilikti lastaný oshaqtaryn joıýǵa múmkindik beredi. Al biryńǵaı monıtorıń júıesi aýa sapasyn jedel basqarýdy qamtamasyz etip, turǵyndar úshin derekterdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etedi.
Qalalyq bastamalar negizinde sońǵy jyldary qajetti zańnamalyq baza da jańartylyp keledi. 2023-2025 jyldary mańyzdy ózgerister engizildi: máslıhattyń ókilettigin keńeıtý, tehnıkalyq baıqaýdy reformalaý, shyǵaryndylardy asyrý úshin jaýapkershilikti kúsheıtý sekildi bastamalar júzege asty. 2025 jyly sáýirden bastap tehnıkalyq baıqaý stansıalary ruqsattyq tártippen, onlaın baqylaýmen jáne mindetti ekologıalyq jabdyqpen jumys isteıdi. Talapty buzǵandarǵa iri aıyppul salynyp, ruqsattan aıyrý kózdelgen.
Qaladaǵy iri lastaý kózderimen de júıeli jumys qolǵa alynǵan. Jeke sektordy gazdandyrý isi aıaqtalýǵa jaqyn: qazirgi kezde Almatydaǵy jeke úılerdiń 99,4 paıyzy gazǵa qosylǵan, 907 úı áli qosylmaǵan. Jyl sońyna deıin 126 úıge gaz tartylmaq.
JEO-2 men JEO-3-ti tabıǵı gazǵa kóshirý 2027 jylǵa qaraı olardyń shyǵaryndylaryn 15 esege jýyq azaıtýǵa múmkindik beredi. JEO-2-de daıyndyq kezeńi aıaqtalyp, negizgi nysandarda qurylys-montaj jumystary qarqyndy júrip jatyr. Eki gaz týrbınasy generatorlarymen birge ornatyldy, úshinshisi jaqyn ýaqytta montajdalady.
Gazdy daıyndaý pýnktinde jabdyq ornatylyp, sý daıyndaý nysanynda negizgi qurylymdar turǵyzylyp jatyr. JEO-3-te alǵashqy gaz týrbınasy men generatordy ornatý jumystary qyzǵan. Eki stansıanyń da gazǵa kóshýi qaladaǵy aýa sapasyn jaqsartýdaǵy mańyzdy qadam bolmaq.
Kólik salasynda da aýqymdy jańǵyrtý iske asyp jatyr: 2024 jyldan beri Almatyda dızel avtobýstaryn satyp alýǵa tyıym salyndy, al qoǵamdyq kólik parki gazben júretin jáne elektr avtobýstarymen tolyqtyrylyp otyr. 2025 jyldyń sońyna qaraı komýnaldyq avtobýstardyń ekologıalyq úlesi 100 %-ǵa jýyqtamaq. Elektr zarádtaý stansıalarynyń sany eki esege ósip, turǵyndardyń elektromobılderge kóshýin jeńildetedi.
Qalanyń ekojúıesiniń mańyzdy quramdas bóligi sanalatyn jasyl qor da nazardan tys qalǵan joq. İri kólemdi aǵashtar egý, avtomatty sýarý júıesin engizý sıaqty jańa standarttardyń arqasynda Almatyda 2030 jylǵa deıin 2,5 mıllıon jasyl jelek qalyptastyrý baǵdarlamasy júzege asyp otyr. Sońǵy eki jylda kóshetterdiń qýraý kórsetkishi 30 paıyzdan 10 paıyzǵa deıin, ıaǵnı úsh esege azaıdy. Bul jumystar «Almaty – qala-baq» mártebesi aıasynda qolǵa alynǵan.
Osylaısha, sońǵy jyldary atqarylǵan sharalar birtindep qalanyń keshendi ekologıalyq saıasatyna aınalyp keledi. Atmosferalyq aýany qorǵaý qaǵıdalarynyń qabyldanýy osy sharalardy bir arnaǵa toǵystyryp, qalany jekelegen sheshimderden turaqty, uzaq merzimdi nátıjege baǵyttalǵan ekologıalyq strategıaǵa kóshirýge múmkindik beredi. Josparlanǵan jumystar tolyq oryndalsa, aldaǵy jyldary Almatynyń aýasy edáýir tazarady jáne bul oń kórsetkishti uzaq ýaqyt saqtap qalýǵa múmkindik týady.