Алматы қаласының білім беру ұйымдарында бұл идея ондаған жобалар, акциялар мен сабақтар арқылы жүзеге асырылып келеді. Өлкетану, еңбек және соғыс ардагерлерімен кездесулер, еріктілер қозғалысы, еңбек десанттары, туристік-өлкетану қызметін дамыту және этносаралық татулықты нығайту – мұның барлығы жас алматылықтардың азаматтық санасын қалыптастыруға бағытталған.
Алматы қаласы Білім басқармасының Қалалық білім берудегі жаңа технологиялардың ғылыми-әдістемелік орталығы директорының орынбасары Сандуғаш Атейбек бұл бағытта балабақша, мектеп және колледж педагогикалық ұжымдары әрбір оқушы үшін қызықты екенін әрі тұлғалық маңызы жоғары патриоттық тәрбиені жан-жақты жүзеге асырылып жатқанын айтты.
Сандуғаш Атейбек, қазір Алматы қаласында оқушыларға патриоттық тәрбие беру бойынша қандай бағдарламалар іске асырылуда?
- Патриоттық тәрбие – тәрбие жұмысының басқа маңызды бағыттарынан бөліп қарауға келмейтін, негізін құрайтын сала.
Қазіргі уақытта Алматы қаласының мемлекеттік және жекеменшік мектепке дейінгі, орта, арнайы, техникалық және қосымша білім беру ұйымдарында республика бойынша жүзеге асырылып жатқан «Адал азамат» бірыңғай тәрбие бағдарламасы табысты орындалуда.
Бағдарламаның атауы да кездейсоқ таңдалмаған. Бағдарлама мазмұнымен танысқанда оның түпкі мәні Абайдың «толық адам» философиялық ілімінен бастау алып жатқанын түсінесіз. Сонымен қатар еліміз болашаққа – адалдық, әділдік, жауапкершілік, еңбексүйгіштік құндылықтары басты трендке айналатын қоғамға ұмтылады. Бұл қасиеттердің барлығы «адал азамат» ұғымына сай келеді. Бағдарлама алты құндылық жүйесіне негізделген: тәуелсіздік пен патриотизм, бірлік пен ынтымақ, әділдік пен жауапкершілік, заң және тәртіп, еңбекқорлық пен кәсібилік, жасампаздық пен жаңашылдық. Бағдарлама үш деңгейде жүзеге асырылады: білім беру ұйымдары деңгейі, педагогтер мен балалар деңгейі, ата-анамен серіктестік деңгейі. Бағдарламаның мақсаты – ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйене отырып, туған жердің бірегейлігін сақтай алатын, әділетті қоғам құруға ұмтылатын, ел тағдыры мен қауіпсіздігі үшін жауапкершілік алуға даяр ұрпақ тәрбиелеу. «Адал азамат» құндылықтарын толықтыратын бірнеше өзге бағдарламалар да бар.
Ең алдымен – мектепке дейінгі ұйымдарға, мектептер мен колледждерге арналған КӨМЕК бағдарламасы. Бағдарламада «Жер сілкінісі», «Өрт», «Сел мен көшкін», «Су тасқыны», «Табиғи апат кезіндегі жеке қауіпсіздік» сияқты модульдер қамтылған. Әр модуль бойынша әңгіме жүргізуге арналған әдістемелік ұсынымдар әзірленген. Бұл бағдарламаның құндылығы – жеке тұлғаның маңызды қасиеттерінің бірі – қауіпсіздік негіздерін білу және оны қолдана алу қабілеті.
«Таза – Қазақстан» концепциясы аясында «Алматы – таза қала» экологиялық мәдениетті қалыптастыру бағдарламасы әзірленді. Бағдарлама атауы оның мақсатын айқын көрсетеді.
Мектеп пен колледж оқушыларының құқықтық санасы мен құқыққа сай мінез-құлқын қалыптастыру мақсатында қолданыстағы заңнама негізінде әзірленген құқықтық жалпыға бірдей білім беру бағдарламалары жұмыс істейді. Сонымен қатар білім беру ұйымдарында дебат қозғалысы кең таралған. Дебат қозғалысын дамыту тұжырымдамасы және турнирлер өткізу ережелері Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы тарапынан дайындалған. Дебаттар барысында ұлттық құндылықтарды заманауи көзқарастармен үйлестіре білу, өз пікірін еркін білдіру және конструктивті диалог жүргізу дағдылары қалыптасады.
«Оқитын мектеп», «Мектептік және студенттік өзін-өзі басқару» жобалары кеңінен танымал. Өзін-өзі басқару оқушылардың көшбасшылық дағдыларын дамытады.
«Жас Ұлан» және «Жас Қыран» балалар-жасөспірімдер ұйымдарына қатысушылар саны артып келеді. Бұл ұйымдардың мақсаты – өзін-өзі дамытумен айналысатын, іске жауапкершілікпен қарайтын, ел тарихына қатыстылығын сезінетін ұрпақ тәрбиелеу.
Бұл – барлық жобалар емес, ең негізгі бағыттар.
Бұл бағдарламалар қалай жүзеге асырылады?
Барлық бағдарламалар мен жобалар сынып сағаттары, кураторлық сағаттар, сондай-ақ мектепішілік, аудандық, қалалық және республикалық деңгейдегі іс-шаралар арқылы іске асырылады. Ардагерлер, қоғам қайраткерлері, спортшылар, өнер және әдебиет майталмандары, танымал тұлғалар шақырылады.
«Адал азамат» бағдарламасының ерекшелігі – іс-шараларды күнделікті, апталық, айлық форматта өткізуге негізделген нақты жүйесінің болуы. Бұл – оқушының толыққанды тұлға ретінде қалыптасуына бағытталған. Бағдарлама алты республикалық жоба арқылы жүзеге асырылады: «Қамқор», «Еңбегі адал – жас өрен», «Шабыт», «Ұшқыр ой алаңы», «SMART BALA», «Балалар кітапханасы».
КӨМЕК бағдарламасы сынып сағаттарында оқытылып, ТЖД мамандарымен бірлескен оқу-жаттығуларда бекітіледі.
«Алматы – таза қала» бағдарламасы негізінен практикалық түрде жүргізіледі: эко-эстафеталар, мақсатты серуендер, ойындар, ағаш және гүл отырғызу, т.б. «35 игі іс» акциясы аясында барлық мектеп 35 түп ағаш отырғызса, №10 арнайы мектеп-интернат тағы да 1000 раушан бұтағын отырғызды.
«Жас Ұлан» және «Жас Қыран» ұйымдары слёттер, жиындар, мерекелік қабылдаулар өткізеді, ардагерлерге көмектеседі.
Үш тілде өтетін дебат турнирлері балалардың сын тұрғысынан ойлауын, аргумент келтіре отырып, өз ойын дәлелдеу, коммуникативтік дағдыларын дамытады.
Мектеп парламенті шефтік, волонтерлік жұмыстар жүргізеді, челлендждер, дублёр күндерін ұйымдастырады.
Жалпы жұмыс қарқынды жүріп жатыр.
Педагогтер патриоттық тәрбие беруге қаншалықты дайын?
- Барлық бағдарламалар алдымен тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлармен талқыланады. Олар өз кезегінде сынып жетекшілерімен, педагогтермен жұмыс жүргізеді, ата-аналарды да қатыстырады.
ГНМЦНТО әдіскерлері мен арнайы дайындықтан өткен тренер-педагогтер қалалық семинарлар, коучингтер, тренингтер өткізеді. «Адал азамат» бағдарламасы енгізілгелі бері 300-ден астам түсіндіру кеңесі, тренинг, коучинг ұйымдастырылған.
Педагогтер мен ата-аналардың қатысуымен шеберлік сабақтары, танымал тұлғалармен кездесулер, концерттер, көрмелер, конференциялар өткізіледі.
Балалармен «бір тілде сөйлесе» алатын педагог қандай болуы керек?
- Бәрі қарапайым: патриоттық тәрбие беру үшін педагогтің өзі патриот болуы керек. Ол өзінің пәнін, жұмысын және ең бастысы – балаларды жақсы көруі, өз ісіне жауапкершілікпен қарауы тиіс.
Педагогтер қандай қиындықтарға кезігеді?
Көп мұғалім үшін ең қиын бағыт – ата-аналармен жұмыс. Көбінің қолы бос емес. Сол себепті мұғалімдер онлайн-жиналыстар, жеке кеңестер сияқты балама жолдарды іздейді.
Қазір мектептерде ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары құрылуда. Сонымен қатар әкелер кеңестері ашылуда.
Бүгінде патриот болу нені білдіреді?
- Патриотизм ұғымы заманға қарай өзгермейді.
Патриот – Отанын сүйетін, тарихын, мәдениетін құрметтейтін, оның дамуына үлес қосуды мақсат ететін адам. Бұл жерде «өткенге мақтаныш» та, «болашаққа үлес қосу» да қатар жүреді.
Патриоттық тәрбие нәтижесін қалай бағалауға болады? Алматылық оқушылардың патриоттық үлгілерін келтірсеңіз?
Патриотизм – баланың іс-әрекетінен көрінеді.
Мысалы, «Қыран елім – Қазақстаным!» акциясы аясында оқушылар Мемлекеттік Гимнді аса жауапкершілікпен орындады. Республика Сарайында мыңнан астам оқушының хоры гимнді үлкен шабытпен айтты.
«Менің Отаным – бақыт елі» патриоттық әндер марафонына 5000-нан астам бала қатысты.
«Сөйлейді тірі кейіпкерлер» атты әлеуметтік жоба 9000-нан астам оқушы мен ата-ананы қамтыды. 3000-ға жуық бейнеролик түсірілді. Мектептерде «Мәңгілік өлмес полк» акциялары өтті.
Ең маңыздысы – баланың қарапайым, саналы әрекеттері:
ағаш отырғызу, үйсіз жануарды қамқорлыққа алу,
қарт адамға көмектесу, досын қиындықта тастамау.
Патриотизм – адамның өз отбасына, үйіне, туған жеріне деген сүйіспеншілігі мен құрметінен басталады.
Әңгімеңізге көп рақмет! Сізге және қаламыздағы барша педагогтер мен ата-аналарға еліміздің шынайы азаматтары мен патриоттарын тәрбиелеу жолындағы еңбектеріңізге табыс тілейміз.