Қазақстанда білім саласындағы ең күрделі түйткілдердің бірі – жалған диплом мәселесі. Министрліктің ресми деректеріне сүйенсек, кейінгі жылдары бақылау күшейгенімен, бұл құбылыс түбегейлі жойылған жоқ. Дипломды сатып алу – тек жеке адамның мәселесі ғана емес, елдің білім жүйесіне деген сенімге сызат түсіретін құбылыс. Министрлік бұл жағдайларды қаншалықты бақылап отыр? Бүгінге дейін белгілі деректер қандай? Аqshamnews.kz тілшісі зерттеп көрді.
Дипломдардың түпнұсқалығы қалай тексеріледі?
2019 жылдан бастап жоғары оқу орындарында сырттай оқу жүйесі тоқтатылған. Бұрын бұл жүйе жалған құжат жасауға қолайлы жағдай тудыратын, себебі сырттай студенттердің нақты оқуы мен бақылауын қадағалау қиынырақ болатын. Енді университеттер тек күндізгі және қашықтан білім беру формаларын ұсынады. Министрлік араға екі жыл салып дипломдардың азаматтық емес және медициналық жоғары оқу орындарын қоспағанда, барлық университет өзіндік үлгідегі диплом бере бастағанын мәлімдеді.
"Өзіндік үлгідегі дипломдардың нөмірлері мен QR кодтарын генерациялау "Жоғары білім берудің бірыңғай платформасы" АЖ (бұдан әрі - ЕПВО) орналасқан арнайы Модуль арқылы жүзеге асырылады. Қолжетімділік тек жауапты болып тағайындалған және осы модульде тіркелген жоғары оқу орындарының қызметкерлеріне ғана беріледі. Генерация ЕПВО-дағы білім алушылар туралы мәліметтер негізінде жүзеге асырылады. ЕПВО-да білім алушы болмаған жағдайда диплом нөмірін генерациялау мүмкін емес. Генерацияланған нөмірі мен QR коды жоқ дипломдар жарамсыз" делінген Ғылым және жоғары білім министрлігінің жауабында.
Қанша жалған диплом анықталды?
Министрлік жалған дипломмен күрес құқық қорғау органдарының құзыретінде екенін ескертті. Ішкі істер министрлігі мен Мәдениет және ақпарат министрлігі бірлесіп, жалған құжат жасау фактілерін анықтаумен айналысады. Алайда ведомство елімізде нақты қанша жалған диплом анықталғанын атамады. Тек:
"Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, жалған диплом жасағандарға 2000 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұл немесе екі жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Ал жалған дипломды пайдаланған азаматтың өзі де жауапқа тартылады: 160 АЕК-ке дейін айыппұл немесе 40 тәулікке дейін қамау жазасы қолданылады. Демек, жалған құжат тек моральдық емес, құқықтық тұрғыдан да қауіпті" деп ескертті.
"Шетелдік дипломдарға сүзгі күшейді"
Жалған диплом мәселесі тек ел ішінде ғана емес, шетелден әкелінген құжаттарда да байқалады. Қазақстанда мұндай құжаттарды арнайы тану рәсімі – нострификациядан өткізу міндеттелген. Бұл процестен "Болашақ" бағдарламасының түлектері мен халықаралық келісімдер аясында алынған диплом иелері ғана босатылады. Яғни, кез келген күмәнді шетелдік диплом еңбек нарығына бірден ене алмайды. Бұл талап сапасыз және заңсыз құжаттарды ел аумағында қолдануға тосқауыл қояды.
"Кез келген азамат өз құжатын тексере алады"
Министрлік ресми түпнұсқа дипломдардың барлығы жоғарыда аталған базада болатынын және оның кез келген азамат кіріп тексере алатынын айтты.
"Бүгінде кез келген жұмыс беруші ЕПВО-дағы "Білім туралы құжаттарды тексеру" арнайы Модулінде (https://epvo.kz/#/verification_education_document) өзіндік үлгідегі дипломның түпнұсқалығын, сондай-ақ мемлекеттік үлгідегі цифрланған дипломдарды тексеруге мүмкіндігі бар. Сондай-ақ дипломның электрон нұсқасы электрон үкіметтің мобильді қосымшасының "Цифрлық құжаттар" бөлімінде орналастырылған" делінген жауапта.