2026 жылғы 1 қаңтардан бастап Алматы қаласында жаңартылмаған базарлар қызметі уақытша тоқтатылады. Мегаполисте қаз-қатар қонған контейнер базарлар кезеңі аяқталып келеді.
Базарларды жөндеу науқаны
Кейінгі жылдары Қазақстанның ең ірі қаласындағы базар саны 59-дан 51-ге дейін қысқарды. Болашақта Алматыда замануи сауда орындары ғана қалып, заман талабына ілесе алмаған ескі базарлар жабылады. Мегаполис бизнес пен тұрғындар үшін өркениетті, қауіпсіз және жайлы нысандарда сауда жасауға жағдай жасамақ.
«Қазіргі таңда 29 базар толық жаңғыртылды, тағы 21 нысанда жұмыс жүріп жатыр. Олардың құрылысы 2026 жылдың соңына дейін аяқталады. Ескірген «Жібек жолы» базарының орнына заманауи тұрғын үй кешені мен сауда орталығы бой көтереді», – дейді Алматы қаласы әкімінің орынбасары Олжас Смағұлов.
Әкімдік саудагерлердің алаңдаушылығын түсініп отыр. Қайта жаңарту кезінде шығын көбейіп, орын жалдау ақысы да өседі. Соған байланысты қайта жаңғырту кезеңінде кәсіпкерлерге жеңілдетілген шарттармен уақытша сауда орындары ұсынылады.
Ірі сауда орталығы
Алматы – сауда мен мәдениеттің тоғысатын орталығы. Мұнда базарлар да қаланың жүрегіндей. Өткен ғасырдың 90-ыншы жылдары контейнерлік сауда нүктелерінің көбеюі базарлардың дәстүрлі сұлулығын бүлдірді.
Қалада 50-ден астам базар бар. Олардың көбі ашық алаңда немесе жартылай ашық форматта жұмыс істейді. Кейінгі жылдары әкімдік контейнерлік сауданы шектеп, заманауи, жайлы базарларға көшу жоспарын жүзеге асыруда.
2025 жылы 30-ға жуық базар жаңғыртылды. Олардың инженерлік инфрақұрылымы жақсарып, тазалық талаптары күшейді. Мұндай өзгеріс базарларды контейнерлерден арылтып, ашық кеңістіктерге айналдырды.
Көк базар – 1875 жылдан бері жұмыс істейтін ең танымал сауда орны. Мұнда да жаңа павильондар салынды, ал контейнерлер жойылды. Ол туристер үшін тартымды орынға айналды. Мұнда күніне 100 мыңнан астам адам келеді.
«Орбита» базары да – контейнерлерден арылған ашық базар. Қала орталығының оңтүстігінде орналасқан сауда нүктесінде киім-кешек, электроника сатылады.
«Тастақ» базарында да контейнер қалмады. Ол – жергілікті тұрғындардың күнделікті сауда орны. Ашық кеңістік, төмен бағалар, арнайы дүкендер. Мұнда контейнерлердің орнына ашық сөрелер мен павильондар қолданылады.
Дегенмен, кейбір базарда (мысалы, барахолкада) контейнерлер әлі де кездеседі. Бірақ әмбебап базарда жаңарту жұмыстары қызу жүріп жатыр. Базарлар – қала экономикасына елеулі үлес қосып отырған сауда орталықтары.
Халықаралық тәжірибе
Әлемде контейнерсіз базарлар дәстүрлі сауда мен мәдениет ошағы саналады. Олар ашық жерлерде орналасқан. Мұндай базарлар жергілікті экономиканы қолдайды, туризмді дамытады және тұрақты дамуға үлес қосады. Мысалы, Қытайда ауа сапасын жақсарту үшін базарларды жаңарту – маңызды тренд.
|
Ел/қала |
Базар атауы |
Сипаттама |
Қаншалықты жайлы |
|
Испания, Барселона |
Ла Бокерия |
XIII ғасырдан бері жұмыс істейтін азық-түлік базары. Теңіз өнімдерінен бастап, жеміс-жидекке дейін сатылады. |
Ашық ауа мен шатыр астындағы сөрелер. Орнаменталды болат конструкциялар, жаңа желдету, асханалар. Күніне мыңдаған келушілер мен туристер үшін тартымды. |
|
Тайланд, Бангкок |
Чатучак |
Әлемдегі ең үлкен ашық базар (15 000 сөре). Киім, қолөнер, азық-түлік саудаланады. |
Контейнерсіз, ашық кеңістік. 35 акр аумақ, ақпараттық стендтер, көлеңке. Апта сайын 200 000 адам келеді. |
|
Франция, Париж |
Марше дез Энфан Руж |
XVII ғасырдағы ең ежелгі базар. Жаңа піскен өнімдер, халықаралық асханалар. |
Ашық ауа, жарық, отыратын орындар. Асханалар бар. |
|
Марокко, Марракеш |
Суқ базарлары |
«Жібек жолы» дәстүрін жалғастырған базарлар. Дәмдеуіштер, қолөнер бұйымдары. |
Ашық көшелерде орналасқан. Көп қабатты лабиринт, көлеңке, суағарлар. Кешке қарай түрлі ойындар мен асханалар іске қосылады. |
|
Австралия, Мельбурн |
Виктория базары |
Оңтүстік жарты шардағы ең үлкен ашық базар (7 га). Азық-түлік, қолөнер бұйымдары. |
Мәдени фестивальдер, тұрақ, жаяу жүргіншілер жолдары. Жыл сайын фестивальдер ұйымдастырылады. |
|
Оңтүстік Корея, Сеул |
Гумум базары |
Азық-түлік базары, теңіз өнімдері. |
Ашық ауа. Заманауи желдеткіштер, таза сөрелер. Қытайдағыдай «ақылды базарлар» үлгісі. |
Осы базарлардың бәріне ортақ дүние – контейнерсіз дизайн: ашық сөрелер, табиғи жарық және жергілікті өнімдер. Мысалы, Барселонадағы Ла Бокерия ауа сапасын жақсарту үшін жаңа желдету жүйесін енгізді. Бұл да болса Алматы үшін үлгі бола алады. Қытай мен Жапонияда базарлар онлайн саудамен бәсекелесіп, «ақылды» төлем жүйелерін іске қосты.
Алматы базарларын әлемдік үлгілерге сүйеніп жаңғыртуға болады. Туристер үшін ақпараттық стендтер қажет-ақ. Фестивальдер ұйымдастыру да көпшілікті тартады.
Базарлар – сауда жасайтын орын ғана емес, қоғамдық кеңістік: мұнда адамдар әңгімелесіп, араласады, мәдениет алмасады. Алматы тұрғындарын базарларға баруға, ал билік құрылымдарын оларды сақтауға шақырамыз. Жайлы базар – бақытты қала кепілі.