AQSH-tyń bedeldi Science jýrnalynda ıtterdiń shyǵý tegi týraly aıqymdy jańa halyqaralyq zertteý jaryq kórdi. Ádette "ıtterdiń alýan túrli tuqymdary tek XIX ǵasyrdaǵy seleksıanyń nátıjesi" delinetin. Biraq 40 uıymnan quralǵan ǵalymdar toby munyń múlde shyndyqqa janaspaıtynyn dáleldedi. Onyń ishinde onyń ishinde qazaqstandyq arheologtar da bar, - dep habarlaıdy aqshamnews.kz tilshisi.
Qazaqstan arheologtary qatysqan jahandyq zertteý
Zertteý tobyna Toraıǵyrov ýnıversıtetiniń ǵalymdary V.K. Mers, I.V. Mers jáne Qaraǵandy ulttyq zertteý ýnıversıtetiniń zertteýshileri E.R. Ýsmanova, V.V. Varfolomeev engen. Jobaǵa Ulybrıtanıanyń Ekseter ýnıversıteti men Fransıanyń Ulttyq ǵylymı zertteý ortalyǵy jetekshilik etken.
Ǵalymdar keıingi 50 myń jylda ómir súrgen ıtter men qasqyrlardyń 643 bas súıegin zerttep, 3D-skanerleý arqyly búginge deıingi eń aýqymdy derekter qoryn jasady.
Ejelgi ıtterdiń ózi alýan túrli bolǵan
Zertteý nátıjeleri alǵashqy ıtterdiń pishini men kólemi keminde 11 myń jyl buryn-aq aıtarlyqtaı ártúrli bola bastaǵanyn kórsetti.
Mezolıt pen neolıt dáýirlerinde:
-
iri, qýatty ańshy ıtter;
-
usaq, shapshań malshy ıtter;
-
adamdarǵa serik bolǵan shaǵyn tuqymdarǵa uqsas formalar bolǵan.
Iaǵnı, ejelgi adamdar ıtterdi túrli mindetterge beıimdep ósirgen. Bul búgingi tuqymdar arasyndaǵy aıyrmashylyqtardyń negizi óte ejelgi ekenin dáleldeıdi.
Itterdiń pishini nege tez ózgerdi?
3D-taldaý ıtterdiń morfologıalyq ártúrliliginiń úı janýarlaryna aınalǵannan keıin kóp uzamaı kúrt óskenin kórsetedi. Erte qaýymdastyqtar ár aımaqta ártúrli maqsatqa ıt ustap, tabıǵı-mádenı suryptalý júrdi.
Ǵalymdar buǵan deıin keń taraǵan "ıtterdiń alýan túrliligi tek keıingi 200 jylda paıda boldy" degen teorıanyń endi ǵylymı negizi joq ekenin aıtady.
Pleıstosen dáýirinde "qolǵa úıretilgen ıtter" bolmaǵan
Pleıstosenniń keıingi kezeńdegi úlgilerde úı ıtterine tán morfologıalyq belgiler kezdespeıdi. Bul ıtterdiń qasqyrdan bóliný prosesi uzaq, kúrdeli ári bir mezette bolmaǵanyn kórsetedi. Eki túrdiń ara qatynasy myńdaǵan jyl boıy birtindep qalyptasqan.
Bul jańalyq nege mańyzdy?
Bul zertteý ıtterdiń adamzat tarıhyndaǵy rólin qaıta qaraýǵa ıtermeleıdi. Ejelgi qoǵamdarda ıtter:
-
ań aýlaýda,
-
mal baǵýda,
-
kúzette,
-
seriktes retinde
óte erte kezeńnen bastap paıdalanylǵanyn dáleldeıdi. Itter adamzat órkenıetiniń damýyna oılaǵannan da erterek yqpal etken.
Qazaqstan ǵalymdarynyń úlesi
Qazaqstan aýmaǵyndaǵy ejelgi turaqtardan tabylǵan ıt pen qasqyr súıekteri zertteýge mańyzdy materıal berdi. Ortalyq Eýrazıa ıtterdiń erte qolǵa úıretilýiniń yqtımal ortalyqtarynyń biri sanalatyndyqtan, otandyq arheologtardyń derekteri álemdik ǵylym úshin asa qundy.