XXI ǵasyrdyń eń sheshýshi ári taǵdyrly kúshine aınalǵan jasandy ıntellekt búginde álemdik órkenıettiń jańa betburysyn bastap berdi. Keshe ǵana qıal-ǵajaıyp fılmderdiń armanyn elestetken ıntellektýaldyq mashınalar búgingi kúni ǵylymnan bastap bızneske, medısınadan jýrnalısıkaǵa deıin san salaǵa dendep enýde. Álem elderi arasyndaǵy tehnologıalyq básekeniń basty ólshemine aınalǵan bul úderisten Qazaqstan da shet qalmaı, ǵylymı baǵyttaryn jańasha júıeli jolǵa túsirip keledi.
Jasandy ıntellekt salasyndaǵy otandyq jetistikterdi, ǵylymdaǵy jańalyqtardy jáne JI múmkindikterin tereńirek bilý maqsatynda Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti Jýrnalısıka fakúltetiniń magıstranty, sondaı-aq qazaq tilindegi tuńǵysh Ai-Tamyz konvergentti jasandy ıntellekt gazetiniń redaktory Nur-Altaı Ómirzaqpen suhbattastyq.
Qazaq tilindegi jasandy ıntellekt kómegimen jasalǵan alǵashqy gazet qalaı paıda boldy?
2025 jylǵy aqpanda Italıada II Foglio gazet alǵash ret jasandy ıntellektiniń kómegimen tolyqqandy merzimdi sanyn shyǵardy. Bul jańalyq, halyqaralyq jýrnalısıka mamandyǵynyń magıstranttaryna, dál osyndaı tájirıbeni qazaq tilinde de júzege asyrýǵa bolatyny týraly jańa ıdeıa bergen. Osy oıdyń negizinde alǵash ret jasandy ıntellekt generasıalaǵan qazaq tilindegi konvergentti gazet daıyndaldy.
Ai-Tamyz konvergentti jasandy ıntellekt gazetiniń redaktory Nur-Altaı Ómirzaqtyń aıtýynsha, gazettegi mátinder men ılústrasıalar neıromodelder arqyly generasıalanǵan. Jasandy ıntellekt kómegimen ár materıaldyń aýdıo jáne vıdeo nusqasy da jasalyp, QR-kodtar arqyly gazet betine engizilgen.
"QR-kodtar ár maqalanyń astynda bettiń oń jaq buryshynda ornalassqan. Oqyrman sol kodtardy skanerleý arqyly materıaldyń aýdıo nemese vıdeo nusqasyn kóre alady. Bul eń aldymen kórý qabileti tómen adamdarǵa aqparatty tolyq qabyldaý múmkindigin beredi", - deıdi ol.
Gazet betine shyqqan aqparattyń bárin JI jasaǵanymen, joba barysynda tildik modelderdiń qazaq tiline álsizdik kórsetýi túrli qıyndyq týǵyzǵan. Keıbir mátinder qaıta-qaıta túzetýdi, sýretter birneshe márte generasıalanýdy qajet etken.
Nur-Altaıdyń aıtýynsha qazaq tilindegi dybysty mátinge túsiretin tehnologıalar da damyp keledi. Biraq qazaqsha dybystardyń tolyq bazaǵa enbeýi saldarynan júıe jıi qatelesedi. Sondyqtan qazir qazaq tiliniń dybystyq qoryn tolyq engizý úshin arnaıy ǵylymı jumys júrgizilip jatyr. Mátindi dybystaý tehnologıalary da medıa salasynda keńinen qoldanylyp kele jatyr. Arnaıy neıromodelder adamnyń daýys tembri men yrǵaq erekshelikterin qabyldap, kez kelgen mátindi dál sol daýysqa uqsatyp oqı alady.
1. Qoljazbany sıfrǵa aınaldyrý
Arnaıy smart-qalamdar qolmen jazylǵan mátindi kompúterge tikeleı Word formatynda túsiredi. Bul — bolashaqta arhıv isi men bilim berý salasynda úlken kómegi bar tehnologıa.
2. Dybysty mátinge aınaldyrý
Qazaq tilindegi dybystar áli tolyq engizilmegendikten, júıe keıde qate jiberedi. Qazir qazaqstandyq zertteýshiler qazaq daýystaryn JI modelderine qosý baǵytynda jumys júrgizip jatyr.
3. Mátindi dybystaý jáne daýys klondaý
Text-to-Speech baǵdarlamalary jýrnalısıkada jıi qoldanylyp keledi. Daýysty klondaý da damýda:
"Óz daýysyńdy engizseń, baǵdarlama seniń tembrińdi úırenedi. Keıin mátindi týra sen sóılep turǵandaı etip oqıdy. BBC, Al Jazeera jáne Qytaıdyń birneshe arnasy mundaı JI-dıktorlardy praktıkada qoldana bastady", - deıdi ol.
JI men jýrnalısiń jumysyn ajyratýǵa múmkindik bar ma?
Qazirgi kezeńde jasandy ıntellekt jazǵan mátindi adam mátininen ajyratýǵa áli múmkindik bar. Mátinde emosıanyń berilýi, qurylymy jaǵynan aıyrmashylyq bar. Biraq modelder damyǵan saıyn bul múmkindik joıylýy múmkin.
"Daýys klondaý tehnologıasy feık aqparattyń taraý qaýpin joǵarylatady. Tanymal tulǵalardyń daýysyn paıdalanyp, jalǵan jarnama nemese ótirik aqparat tarap ketýi múmkin. Búginde beıne jáne aýdıonyń túpnusqalyǵyn anyqtaıtyn Big Data platformalary materıaldyń JI arqyly jasalǵan-jasalmaǵanyn tolyq kórsetedi. Eger materıal rasymen tabıǵı kameraǵa tússirilse, kamera modeli, dybys qurylǵysy, túsirilim ýaqyty, generasıa izderi túgel kórinedi. Sol arqyly JI-men jýrnalısiń jumysyn ajyratýǵa bolady", deıdi Nur-Altaı Ómirzaq.
Dron-jýrnalıstıkadaǵy jasandy ıntellekt
"Sonymen qatar, bizde drondy jýrnalısıka bilim berý baǵdarlamasy bar. Sol jerde JI kómegimen reportajdar jasaý baǵytynda zertteý jumysyn jasap jatyrmyn. Reportaj jasaý úshin drondy qashyqtyqtan basqaratyn bolsaq, dronnyń tabıǵı daýsy qatty shyǵady. Saldarynan sóılep jatqan adamnyń daýsyn estý múmkindigi tómen. Endi bul máseleni sheshý úshin JI baǵdarlamalary qurastyrylyp jatyr. Ol adam aýzynyń mımıkasyn oqıdy. Iaǵnı ol adamnyń qandaı mátin aıtyp jatqandyǵyn mátin túrinde jazyp beredi. Eger ol fızıkalyq tolqyndardy kóretin bolsa, ol adamnyń dybysyn aýyzdyń mımıkasyna qarap, adamnyń daýsyn da shyǵaryp alýǵa bolady. Ondaı zertteý jumystary jasalynyp jatyr", - deıdi ol.
Ǵylymǵa áseri jáne múmkindikteri
JI-ge kóp aqparat júktelgen saıyn, ǵylymı zertteý maqalasyn jazýǵa kóptegen múmkindik ashady. Tolyqqandy dısertasıa jasaýǵa, úı jumytaryn jáne baqylaý nátıjelerin alýǵa múmkindik beredi.
Nur-Altaıdyń aıtýynsha, baǵdarlamalardy tolyqqandy ǵylymmen baılanystyryp qoıýǵa bolmaıdy. Bul kúndelikti árbir adamnyń ómirin jeńildetýge arnalǵan baǵdarlama. Iaǵnı biz qandaıda bir qıyn isterdi atqarý barysynda JI sizdiń jumysyńyzdy jeńildetip beredi. Biraq tolyqqandy adamnyń qyzmetin almastyryp tastaıdy degen túsinik joq.
Mátinin redaksıalaǵan - Jadyra Ádilbek