Baýyrjan Momyshulynyń «Tobyr – armıa emes, armıa da – tobyr emes» degen tereń taǵylymdy sózi bar. Rasynda da, myqty armıa – tártip pen bilimge, kásibı daıarlyq pen birlikke negizdeledi. Bizdiń armıanyń áleýeti qandaı? Qazaqstan Qarýly kúshteriniń eń iri ári kópsalaly bóligi – qurlyq áskerleri. Qaýipsizdiktiń berik qalqany sanalatyn bul ásker túri el aýmaǵyndaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaýda mańyzdy ról atqarady. Qazirgi tańda qurlyq áskerleri zaman talabyna saı jańaryp, jaýyngerlik daıyndyq deńgeıin arttyrý baǵytynda júıeli jumystar júrgizip keledi.
Elimizdiń qaýipsizdik saıasatynyń basym baǵyty – kásibı áskerı kadrlar daıarlaý jáne jaýyngerlik qabileti joǵary ofıserlerdi qalyptastyrý. Osy maqsatta Saǵadat Nurmaǵambetov atyndaǵy Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynda jyl saıyn oqý-jattyǵýlar, dalalyq jaǵdaıda taktıkalyq marshtar men komandırlik mashyqty damytýǵa arnalǵan arnaıy jattyǵýlar uıymdastyrylyp turady. Solardyń eń biregeıi ári mańyzy, bolashaq ofıserlerdiń sheberligi synalatyn – 100 shaqyrymdyq marsh. Osy joly qurlyq áskerleriniń daıyndyq barysyn óz kózimizben kórý úshin «Álı» polıgonyna arnaıy baryp, dalalyq sherýge kýá boldyq. Biz de jaýyngerlik urys kóligine minip, jaıaý áskerdiń qatarynda júrdik. Olardyń ár qadamy men áskerı ómirdiń shynaıy tynysyn birge sezindik.
Kásibı daıyndyq synaldy
Almaty mańyndaǵy «Álı» oqý ortalyǵynyń aýmaǵynda ótken marshqa 6 mamandyq boıynsha 120-dan astam kýrsant qatysty. Olar aldymen nusqaýshylardan tapsyrma alyp, baǵyttaryn naqtylap aldy. Sodan keıin túrli kedergilerden turatyn 100 shaqyrymdyq dalalyq sherý bastaldy. Jattyǵý barysynda kýrsanttar 20-dan astam áskerı tehnıkany meńgerip, onyń ishinde tankter, jaıaý áskerdiń jaýyngerlik kólikteri (BMP) jáne bronetransporterlerdi (BTR) basqarýdaǵy sheberligin kórsetti. Ár kýrsant mehanık-júrgizýshi men ekıpaj komandıri rólinde tájirıbe jınap, kúrdeli jaǵdaıda manevrleý men ózara is-qımyl jasaýdaǵy daǵdylaryn shyńdady.
Bronetehnıkadaǵy 100 shaqyrymdyq marsh – jáı ǵana jattyǵý emes, kýrsanttardyń tórt jyl boıy alǵan biliminiń qorytyndysy ispetti. Dál osy synaq olardyń kásibı daıarlyǵynyń eń joǵary baǵasy sanalady.
Marshtyń basty maqsaty – taktıkalyq, arnaıy jáne tehnıkalyq daıyndyq elementterin tájirıbe júzinde pysyqtaý, bolashaq ofıserlerdiń kásibı sheberligin arttyrý jáne bólimshelerdi qozǵalys kezinde basqarý mashyǵyn jetildirý. Teorıada alǵan bilimin tájirıbede synap kóretin synaq alańynda ár kýrsant komandırdiń róline enedi. Syn saǵatynda jedel sheshim qabyldap, taktıkalyq oılaý qabiletin aıqyndaıdy. 100 shaqyrymdyq joldaǵy túrli kedergilerden ótip, marshty sátti uıymdastyrý jáne baılanys pen basqarýdy úzdiksiz qamtamasyz etý mindetterin oryndaıdy.
Áskerdiń qýaty – tájirıbede
Mundaı tájirıbelik oqý-jattyǵýlar bolashaq ofıserlerdiń jaýyngerlik rýhyn, tabandylyǵyn jáne tózimdiligin shyńdaıdy. Dala jaǵdaıynda ótýi kýrsanttarǵa naǵyz jaýyngerlik ortaǵa beıimdelýge múmkindik beredi. Oqý barysynda olar atys, taktıkalyq jáne ádistemelik mashyqtaryn jetildirip, urysty uıymdastyrý men júrgizýdegi qabiletterin arttyrdy. Jattyǵý sátti aıaqtalǵan soń 100 shaqyrymdyq marshty eńsergen kýrsanttarǵa 3-sanattaǵy mehanık-júrgizýshi kýáligi tabystalady.
Kýrsanttar áskerı tehnıkany meńgerip qana qoımaı, tótenshe jaǵdaıda naqty ári durys sheshim qabyldaý boıynsha da tájirıbe jınaqtady. Instıtýt oqytýshylary kýrsanttardyń qarýlas dostarymen judyryqtaı jumylyp áreket etýine de erekshe mán berdi. Bul oqý-jattyǵý – bolashaq ofıserlerdiń tórt jyldyq eńbeginiń qorytyndysy, olardyń ómirlik jolyndaǵy mańyzdy beles.
«Eń bastysy – tonnyń ishki baýyndaı birge bolý»
– Búgin biz úshin tarıhı kún boldy, – deıdi 4-kýrs kýrsanty Dinmuhamed Talǵatuly, – Men tank bólimshelerin basqarý bóliminde oqımyn, ıaǵnı tankishimin. Bul marshta biz tórt jyl boıy alǵan teorıalyq bilimimizdi tájirıbe júzinde synadyq. Daıyndyǵymyz joǵary deńgeıde ótti. Óıtkeni, marsh – tek fızıkalyq tózimdi emes, taktıkalyq oılaý men tehnıkaǵa degen jaýapkershilikti talap etetin mańyzdy synaq. Marsh kezinde bizge túrli tapsyrmalar berildi. Máselen, tehnıkamen manevr jasaý, kedergilerden ótý, qarsy jaqtan bolatyn shartty shabýyldarǵa toıtarys berý sıaqty jattyǵýlar. Árqaısymyz ózimizge bekitilgen áskerı tehnıkany basqaryp, tapsyrmalardy ýaqytynda oryndaýǵa tyrystyq. Tank komandıri bolý urys kezinde aıla-tásildi ǵana emes, syn saǵatta jedel qımyldaýdy talap etedi. Degenmen, jaýyngerler úshin eń bastysy – tonnyń ishki baýyndaı birge bolý», – deıdi dedi kýrsant.
Bul – áskerı qyzmettiń eń jaýapty ári kúrdeli baǵyttarynyń biri. Tank tehnıkasy joǵary dáldik pen sheberlikti talap etedi. Kýrsanttyń aıtýynsha, tank – qýatty bronmen qorǵalǵan, kez kelgen jer bederinde erkin qozǵala alatyn senimdi tehnıka.
«Álı» polıgonynda ótken 100 shaqyrymdyq marsh kezinde kýrsanttardyń qaısarlyǵyna, temirdeı tózimi men rýhyna kýá boldyq. Shań men tútin astynda, balshyq pen taý-tastaǵy áserli sátterde mindetin abyroımen oryndaýǵa degen jigeri erekshe baıqaldy. Áskerdegi árbir sát – qatań tártiptiń mektebi ekenin aıqyn sezindik. Sondyqtan bolashaq ofıserlerdiń dalalyq mashyqtaryn jetildirý men kásibı daıyndyqtaryn arttyrý – memlekettiń qorǵanys saıasatynyń basty baǵyttarynyń biri bolyp qala bermek. Al eldiń tynyshtyǵyn bárinen bıik qoıatyn jaýyngerler úshin bastysy – antqa adaldy
Jánibek SULTANULY, S.Nurmaǵambetov atyndaǵy Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýty bastyǵynyń oqý jáne ǵylymı jumys jónindegi birinshi orynbasary, polkovnık:
Ofıserlik jol osydan bastalady
Búgingi marsh barysynda kýrsanttar belgilengen baǵyt boıynsha 100 shaqyrymdy artqa tastady. Marshqa tórtinshi kýrs kýrsanttarynyń alty áskerı mamandyǵy qatysty. Olar: motoatqysh bólimshelerin basqarý, tank bólimshelerin basqarý, barlaý bólimshelerin basqarý, desanttyq-shabýyldaýshy bólimshelerdi basqarý, tárbıe jumysynyń uıymdastyrylýy; tehnıkalyq qamtamasyz etý mamandyqtary. Marshty oryndaý kezindegi barlyq negizgi elementter qarastyryldy. Mınaly-jarylǵysh bógetterden, qaýipti aımaqtardan ótip, dıversıalyq-barlaý toptarynyń áreketterine jáne ushqyshsyz ushý apparattarynyń yqtımaldy shabýyldaryna qarsy is-qımyl jasaýdy tájirıbe júzinde meńgeredi. Sondaı-aq, dalalyq jaǵdaıda janarmaı quıý, azyq-túlikpen qamtý jáne bólimshelerdiń marsh kezindegi ózge de uıymdastyrý sharalary tys qalǵan joq. Iaǵnı áskerı qyzmetshilerdiń marsh jasaý barysyndaǵy barlyq aspektisi tolyq qamtyldy.
Jalpy, mundaı praktıkalyq sabaqtar ınstıtýttyń ár kýrsynda ótkiziledi. Biraq 100 shaqyrymdyq marsh – tek tórtinshi kýrs kýrsanttarynyń oqý baǵdarlamasyna engen tájirıbelik daıyndyq túri. Basqa kýrstarda da túrli praktıkalyq jattyǵýlar bar: atys daıyndyǵy, jaýyngerlik mashınalardan oq atý, taktıkalyq is-qımyldar oryndaý jáne t.b. Sońǵy jyldary kýrsanttar tankiden shtattyq atystardy da oryndaıdy. Bul tájirıbe ekinshi kýrstan bastap tórtinshi kýrsqa deıin júıeli túrde júrgiziledi. Árbir kýrsant oqý baǵdarlamasyna sáıkes kolonna quramynda 100 shaqyrymdyq marshty óz kúshimen eńserýi tıis. Al áskerı tehnıkalardyń ózi júrip óte alatyn qashyqtyq túrine qaraı ózgeredi.
Meıirjan BAQTYBEKULY, S.Nurmaǵambetov atyndaǵy Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynyń Júrgizý kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, polkovnık:
Jaýapkershilikti sezinýdi úırenedi
Marsh kezinde kýrsanttar T-72 tankterin, BMP-2 jaıaý ásker urys mashınalaryn, BTR-60 saýytty transporterlerin jáne basqa da áskerı tehnıkalardy basqardy. Sonymen qatar, tyldyq jáne tehnıkalyq qamtamasyz etý bólimsheleri de óz mindetterin atqaryp jatyr.
Qurlyq áskerindegi negizgi tehnıka – jaýyngerlik urys mashınasy. Tehnıkaǵa janarmaı quıý, dalalyq jaǵdaıda azyq-túlikpen qamtamasyz etý, tehnıka aqaýlaryn jóndeý jumystary kórsetiledi. Bul da kýrsanttardyń tájirıbelik daıyndyqtarynyń mańyzdy bóligi. Eger tehnıka buzylsa, arnaıy tehnıkalyq qamtamasyz etý bólimsheleri ony jóndep, qaıta sapqa qosady. Marsh barysy birneshe kezeńnen turady. Aldymen, kolonna belgilengen baǵyt boıynsha qozǵalysty bastaıdy. Ár tórt-bes saǵat saıyn «prıval» – ıaǵnı demalys pen tehnıkalyq tekseris ýaqyty belgilenedi. Sol kezde kýrsanttar tehnıkanyń jaǵdaıyn tekserip otyrady.
Negizgi nazar jaıaý urys bólimshelerine, motatqyshtarǵa, tankishilerge, desantshylar men barlaýshylarǵa aýdarylady. Desek te, mamandyqtardy bólip-jarmaımyz, árqaısysynyń óz orny bar. Sondaı-aq, psıhologtar men tárbıeshilerdiń de áskerı oqý prosesindegi róli erekshe.
Bizdiń basty maqsatymyz – kýrsanttardyń kásibı jáne fızıkalyq daıyndyǵyn arttyrý, áskerı vzvod ishindegi ózara úılesimdilikti qalyptastyrý jáne kez kelgen jaǵdaıda naqty sheshim qabyldaı bilýge úıretý. Osyndaı oqý-jattyǵýlar kýrsanttarǵa tájirıbe jınaqtap, bolashaq ofıser retinde jaýapkershilikti sezinýge múmkindik beredi.