Tamaqtanýyńyzǵa kóńil bólińiz, deıdi mamandar.
Jyl mezgilderiniń aýysýy keıde kóńil-kúıdiń ózgerýine ákelýi múmkin. Mine, kúzdiń ekinshi aıy aıaqtalyp keledi. Aýa raıynyń salqyndaýy keıde adamnyń janyn jabyrqatyp, boıyn kóńilsizdik bıleıtin kez bolady. Bul ǵylymı tilde melanholıa, apatıa degen ataýlarmen tanys jaǵdaı bolatyn. Adam emosıasy men aýa-raıy arasyndaǵy bul tabıǵı baılanys maýsymdyq afektıvti buzylys (SAR) dep atalatyn jaǵdaıǵa aınalyp ketýi múmkin, kúzgi blúz nemese qysqy depressıa dep atalady. Kúzgi kóńil kúıdiń qubylmaly bolýyna kún sáýlesiniń azaıýy, ımýnıtettiń tómendeýi, kúnniń kesh shyǵyp, erte batýy sıaqty faktorlar da áser etedi.
AQSH-tyń Ogaıo shtatyndaǵy Klıvlend klınıkasynyń psıhology Súzan Alberstiń aıtýynsha, SAR ádette kúzgi jáne qysqy aılarda qaıǵyly nemese depressıalyq sezim retinde kórinedi. Sımptomdary depressıaǵa uqsaıdy, biraq odan góri jeńildeý jáne maýsym ózgergen kezde joǵalady.
SAR jaǵdaıyna ushyraǵan adamda mynadaı belgiler bolýy múmkin:
qaıǵyly nemese depressıalyq sezim;
motıvasıanyń joǵalýy;
uıqynyń buzylýy;
tábettiń bolmaýy;
nazar aýdarý nemese zeıinin shoǵyrlandyrý qıyndyqtary;
energıa deńgeıiniń tómendeýi.
SAR belgilerimen kúresýdiń bir joly tamaqtanýdy ózgertý bolýy múmkin. Tómende Súzan Albers usynatyn kúzgi kóńilsizdikten aryltýy múmkin taǵamdardyń tizimi berilgen.
Omega-3 maı qyshqyldaryna baı taǵamdar
Losos balyǵy, jumyrtqa jáne jańǵaq sıaqty taǵamdar kóńil-kúıdi kóteretin omega-3 maı qyshqyldaryna baı.
Darshyn
Darshynnyń qandaǵy qant deńgeıin retteýge kómektesetini klınıkalyq túrde dáleldengen.
Talshyqty taǵamdar
Ǵalymdardyń pikirinshe, depressıanyń keıbir túrleri qabynýdan týyndaýy múmkin, sondyqtan talshyqqa baı taǵamdardy (jemister, tutas dándi daqyldar jáne kókónister) SAR jaǵdaıyndaǵy adamdardyń taǵamyna qosý kerek, óıtkeni onyń qabynýǵa qarsy qasıetteri bar.
Ashytylǵan taǵamdar
İsheginde «zıandy bakterıalar» kóbeıgen adamdardyń depressıa men mazasyzdyqqa ushyraý qaýpi joǵary, sonymen qatar «baqyt gormony» serotonın óndirisiniń 95% mıda emes, ishekte bolady.
«Paıdaly bakterıalar» deńgeıin arttyrý úshin siz probıotıkterdi ishińiz nemese tuzdalǵan qıar, ıogýrt, kombýcha jáne ashytylǵan qyryqqabat sıaqty ashytylǵan taǵamdardy jeýge bolady.
Tamyrly kókónister
Tátti kartop sıaqty talshyqtar men dárýmenderge baı tamyrly kókónister aǵzada baıaý ydyraıdy jáne qandaǵy qant deńgeıin turaqty ustaýǵa kómektesetin kúrdeli kómirsýlarǵa baı. Pıaz, qyzylsha jáne sábiz sıaqty basqa tamyrly kókónister de kúzgi dıetaǵa jaqsy qospalar.
Serotonın deńgeıin joǵarylatatyn taǵamdar
Súzan Alberstiń aıtýynsha quramynda trıptofan bar taǵamdar – jańǵaqtar, jumyrtqa, irimshik, kúrketaýyq, ananas jáne losos balyǵy sıaqty ónimder serotonın deńgeıin joǵarylatady.