Itkóılek nemese ıtjeıde - jańa týǵan sábıge qyrqynan shyqqansha kıgiziletin dástúrli kıim. Qazirgi tańda ony arnaıy tigip kıgizý sırek kezdeskenimen, yrymdyq máni saqtalyp, jas analar náresteniń alǵashqy kıimin yrym retinde sábı kútip júrgen kelinshekterge beretin dástúr jalǵasyp keledi. Aqshamnews.kz tilshisi ıtkóılek ataýynyń tórkinin jáne onyń mán-maǵynasyn zerdelep kórdi.
Itkóılekti buryn óte jumsaq matadan - shyt, sısa, bátes, bózden tigip, tigisin balanyń denesine batpaý úshin syrtyna qaratyp jórmelegen. Kıimniń etegi men shetterin búkpeı, keń etip pishýi balanyń jaqsy ósip, uzaq ǵumyrly bolsyn degen tilekten týǵan. Keıde ony kóp jasaǵan adamnyń kıiminiń qıyndysynan tigetin yrym da bolǵan.
QR UM materıaldary boıynsha sýretin salǵan J. Sháıken.
Dástúrdiń ıtke baılanystyrylýy týraly etnograf Dosymbek Qatran bylaı deıdi:
"Qazaqta ıt - ósip-ónýdiń, berekeniń nyshany. Qyrqynan shyǵý kezinde balanyń shashy men tyrnaǵy alynǵan soń, ıtkóılekke tátti-dámdi qosyp túıip, ony ıttiń moınyna baılaıdy. Sosyn ıtti qýyp jiberedi. Sol kezde balalar ıttiń sońynan júgirip, ilingen táttini alýǵa tyrysady", - deıdi etnograf.
Bul ǵuryp "ıt qýý" dep te atalady. Negizgi máni - ıttiń qyryq jany bar, pále-jalany ózimen birge alyp ketedi degen senimnen týǵan. Sondaı-aq bala ıt sıaqty júırik, alǵyr, "ıtjandy" bolsyn degen yrym bar. Qazaqta "ıtjandy" sózi tózimdi, berik adamdy bildiredi.
Sýrette ıtkóılek baılanǵan ıtti qýalaý sáti beınelengen. Avtory: Ospanuly E. "Qazaq halqynyń salt-dástúrleri. Balalyq shaq, úılený. Grafıka " (Almaty, 2009) atty eńbekten.
Itkóılek ataýyna qatysty halyq arasynda qyzyqty ańyz da bar. Ańyz boıynsha, Alla adamdy jaratqanda, kindiginen qalǵan bir shókim balshyqtan ıtti jaratypty. Kindik balshyǵynan jaralǵan soń, alǵashynda onyń terisi túksiz, jalańash bolypty. İbilis Adamǵa til tıgizip, betine túkirgen kezde ıt ony qorǵap, İbiliske tap beredi. Ashýlanǵan İbilistiń qaharynan ıt tońyp óledi. Alla onyń erligine rıza bolyp, qaıta tiriltip, denesin qalyń terimen qaptaıdy. Sol kóneden beri ıt - adamnyń eń senimdi serigi sanalǵan.
Jańa týǵan balany da bále-jaladan qorǵaý úshin ıtkóılek kıgizý osy nanymnan qalǵan delinedi. Buryn balanyń ıtjeıdesin jaýgershilikke ketken er-azamattar tipti boıtumardaı kórip, ózimen birge alyp júrgen.
Etnograftardyń aıtýynsha, ıtkóılekti bala súımegen kelinshekter de yrymdap alady. Kıimdi bergende onyń bir shetinen kishkene kesip alý dástúri bar. Sondyqtan qazaqtar ıtkóılekti qasterli buıym sanaıdy.