"Spýtnık V" vaksınasyn jasaýshylardyń biri ujymdyq ımýnıtetti qurý úshin halyqtyń 70%-yn qysqa merzimde vaksınalaý kerek dedi
Reseılik KVI vaksınasyn jasaýǵa qatysqan molekýlárlyq bıolog, bıotehnolog, bıologıa ǵylymdarynyń kandıdaty İlıas Esmaǵambetov qazirgi ýaqytta Gamaleı ınstıtýtynda jańa týyndaǵan úndi, brıtandyq, ońtústikafrıkalyq shtammdaryna qarsy ımýnıtetti qalyptastyrý úshin vaksınany túrlendirý boıynsha jumys júrgizilip jatqanyn habarlady.
Vaksınanyń reprodýktıvtik fýnksıalarǵa keri áseri boıynsha adamdardyń qaýipteri týraly aıta kele, İlıas Esmaǵambetov ǵylymı turǵydan alǵanda, mundaı tujyrymdarǵa eshqandaı alǵysharttardyń joq ekenin aıtty.
"Meniń oıymsha, túsindirme jumystaryn júrgizý kerek: vaksınalar adenovırýs platformasynda jasalǵandyqtan, adenovırýs – bul barlyq adamdar aýyratyn ádettegi JRVI. Bul aýrýlardyń asqynýy nemese aýyr aǵymy bolmaıdy. Beıtarap vektor vırýs negizinde jasalady, negizinen patogendik emes, nemese bul vektor qandaı da bir jaǵymsyz saldarǵa ákelýi múmkin emes", – deıdi ǵalym.
İ. Esmaǵambetov vırýstyń damý qabileti týraly da aıtty. Bıotehnologtyń aıtýynsha, Ýhan shtammyn jyl boıy aıtýǵa bolady, sodan keıin revaksınasıa qajet bolady.
"Bul másele ınstıtýtta talqylanýda, keıinirek bul týraly usynystar bolýy múmkin. Ázirge beıresmı túrde siz arnaıy test júıelerimen tekserilýińiz kerek. Bul óte mańyzdy, óıtkeni barlyq test júıeleri vaksınadan keıingi ımýnıtetti anyqtaýǵa jaramsyz. Bul júıe negizgi komponent retinde koronavırýstyń betki aqýyzyn nemese onyń domenin baılanystyratyn reseptordy qamtıdy. “Spýtnık V" alǵan kóptegen adamdar ústirt ımýnıtetti kórýge, antıdeneler deńgeıi arqyly belsendilikti zertteýge barady, sol jerde teris nátıje kórip, vaksına paıdasyz dep oılaıdy. Al shynynda, bul test júıede negizgi komponenttiń biri. Sondyqtan Gamaleıa ınstıtýtynda jasalǵan bizdiń test júıesi qolaıly dep aıta alamyz", – deıdi ǵalym.
İ. Esmaǵambetov sondaı-aq KVI-ǵa qarsy ekpeden keıingi ımýnıtet týraly óz pikirin bildirdi. Ol denege, jas ereksheligine baılanysty ekenin aıtty. Egde jastaǵy adamdarda antıdeneler ımýnıteti jas adamdarǵa qaraǵanda erterek túse bastaıdy. 30 jasqa deıingi adamdarda ımýnıtet turaqty, ol alty aıǵa sozylady, sodan keıin birtindep tómendeı bastaıdy. Alaıda ǵalym tipti bul quldyraý ınfeksıamen kúresý úshin mańyzdy dep sanamaıdy.
İlıas Esmaǵambetovtyń ózi "Spýtnık" vaksınasyn aldy. Onyń aıtýynsha, áriptesteri dári-dármektiń alǵashqy serıasymen vaksınalanǵan.
Gamaleı atyndaǵy Ulttyq epıdemıologıa men mıkrobıologıa ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń qazirgi jumysy týraly aıta kele, vaksınany jasaý men jetildirý boıynsha, ǵalym qazirgi ýaqytta paıda bolǵan jańa úndi, brıtandyq, ońtústikafrıkalyq shtamdaryna qarsy ımýnıtetti qurý múmkindigimen "Spýtnık V" modıfıkasıasy boıynsha keńeıtilgen jumys júrgizilip jatqanyn aıtty.
"Biz jańa shtammdarǵa qarsy baǵyttalǵan prototıpter tolyǵymen zerttelip, synaqtan ótip, osy vaksınalyq preparattardyń jedeldetilgen klınıkalyq zertteýleri bolýy múmkin bolǵan kezde jaýap beremiz. Eger olardy óndiriske tez engize alatyn bolsaq, múmkin revaksınasıany jańa shtammdarǵa túrlendirilgen vaksınamen jasaǵan jón, - dep aıtty İ. Esmaǵambetov.
Ǵalym ujymdyq ımýnıtetti qurý úshin halyqtyń 70%-yn qysqa merzimde vaksınalaý kerek deıdi, bul úlken elderde múmkin emes.
İlıas Esmaǵambetov alǵashqylardyń biri bolyp ekpe alǵan adamdardyń ımýnıteti tómendeı bastaǵanyn aıtty. Jaqynda vaksınalanǵandar bar, olardyń ımýnıteti myqty. Vaksınaǵa qarsy adamdar da bar. Popýlásıada geterogendilik bolǵandyqtan, bul vırýsqa ujymdyq ımýnıtettiń qysymynan tıimdi túrde shyǵýǵa múmkindik beredi.
Mindetti vaksınaǵa keletin bolsaq, ǵalym adamdardy durys emes áreketterge májbúrleýge qarsy ekenin aıtty.
"Vaksınada eshqandaı shekteýler joq dep aıtýǵa bolmaıdy. Degenmen, ony dárigermen kelisý kerek. Adamdarda sozylmaly, aýtoımmýndy aýrýlar bolýy múmkin. Munda biz bárine qaramastan, ujymdyq ımýnıtetti qalyptastyramyz dep aıtýǵa bolmaıdy. Ár adamǵa jeke qaraý kerek", – deıdi İ. Esmaǵambetov.
Molekýlalyq bıologtyń aıtýynsha, jalǵan aqparattyń biri bul vaksına engizilgennen keıin adam genetıkalyq túrlendirilgen bolady. Eger biz osy logıkany ustansaq deıdi ǵalym, barlyq adamdar bolyp gendik-túrlendirilgen bolatyn edik. Óıtkeni árbir adam ómirinde bir ret bolsa da vırýstyq ınfeksıamen aýyrǵan. Al vırýs jasýshaǵa enip, óziniń genetıkalyq materıalyn engizedi. Osy turǵydan alǵanda, álemdegi barlyq adamdar birneshe ret genetıkalyq túrlendirilgen.
İ. Esmaǵambetov bul vırýstyń tabıǵatta belgili bolǵanyna nazar aýdarady, biraq qazirgi kezde adamdar tap bolǵan mundaı nusqanyń patogenezi onsha aıqyn emes. Vaksınalanbaǵan jáne vırýs juqtyratyn adamdar bar. Ol jasýshalardan jaqsy ósedi, juqtyra alady, al bireý is júzinde múmkin emes. Bul tek jeke jáne deneniń erekshelikterine baılanysty: bireý joǵary vırýlentti vırýsty shyǵarady, bireý patogendi emes, is júzinde basqa adamdy juqtyra almaıdy. Tikeleı korrelásıa joq. Ǵalym bul genetıkanyń, ımýndyq júıeniń erekshelikteri dep boljaıdy.
"Eger biz ımýnıtettiń erekshelikterin túsinetin bolsaq, onda vırýstyń barlyq bólikterin ımýndyq júıe basqa jasýshalarǵa usynady, bul belgili bir ımýnıtetti qurýǵa múmkindik beredi. Jáne vırýstyń bólikteri múldem basqasha bolýy múmkin, bul genotıpke baılanysty", – dep esepteıdi İ. Esmaǵambetov.
Sondaı-aq bul SARS-tiń bir bóligi ekenin, vırýs jetkilikti óte qaýipti ekenin aıtty. Tarıh kórsetkendeı, ol kez kelgen vırýstyń klasıkalyq statısıkalyq minez-qulyq úlgisinde qaldy.
"Adamzat tarıhyna kóz júgirtsek, orys gonkong, ıspan tumaýy boldy. Eń alǵashqy indet statısıkaǵa sáıkes álem halqynyń 30%-yn, sodan keıin 10%-yn alyp ketti. "Ispan", adamzat paıda bolǵan kezde, ımýndyq qabat daıyn bolmady, vırýs aýyr boldy. Keıinnen ımýndyq júıe daıyn boldy, indet ońaı ótti. Sodan keıin, medısına damı bastady, bul aýrýdy júıeli túrde emdeýge múmkindik berdi. Jańa SARS-CoV-2 vırýsyna adamzat birdeı tumaý vırýsy sıaqty daıyn bolmady. Óıtkeni onyń juqpaly aýrýy tumaýǵa qaraǵanda áldeqaıda joǵary boldy. Sondaı-aq sońǵy 10-20 jyl ishinde bul trıvıaldy emes qubylys. Sońǵy on jyl ishinde COVID-19 sıaqty indet bolǵan joq, sondyqtan bári durys shyǵar", – deıdi ǵalym.