Táýelsizdik alǵan jyldardan beri elimizde jastardy qoldaýǵa basymdylyq berilip, osy baǵytta kóptegen sharalar júzege asty. Sońǵy ýaqyttarda el jastaryna jan-jaqty qoldaý kórsetý qarqyn alyp keledi. Onyń ishinde jastardyń bilim alýyna barynsha jaǵdaı jasalyp jatqany belgili. Sonyń nátıjesinde jastar arasynda ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyq kún sanap artyp keledi.
Búginde elimizde ǵylymı zertteýlermen jáne ázirlemelermen 384 uıym aınalysady. Oǵan 22 378 adam tartylyp, 17 454 maman-zertteýshi jumys isteıdi. Sońǵy jyldary ǵylymı salalarǵa jastardyń aǵyny artqan. 35 jasqa deıingi ǵalymdardyń sany 2011 jylǵy 6,4 myń adamnan 2020 jyly 8,1 myń adamǵa deıin ósti.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń otandyq ǵalymdarǵa qoldaý kórsetý jáne ǵylymnyń damýyna janjaqty yqpal etýdi jıi aıtatyny belgili. Osyndaı qoldaýdyń sheshimderiniń biri retinde ǵylymı jobalardy qarjylandyrýdy jatqyzýǵa bolady. 2020–2022 jyldarǵa arnalǵan jas ǵalymdar zertteýlerin granttyq qarjylandyrýdyń jalpy kólemi 9 mlrd. teńgeni quraıdy.
Ǵylymı zertteýlerdi iske asyrý QR Úkimeti janyndaǵy Joǵary ǵylymı-tehnıkalyq komısıa aıqyndaıtyn ǵylym- dy damytýdyń basym baǵyttaryna sáıkes júrgiziledi. Taldaý kórsetkendeı, qazaqstandyq ǵalymdar úshin granttardaǵy úlesi 58,5% kórsetedi.
Ótkenge kóz júgirtsek, 2017 jyly 1547 ǵylymı joba jáne 2015–2017 jyldarǵa baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrý boıynsha 95 ǵylymı joba grant utyp aldy. Jobalardy oryndaýshylar sanynyń 35% (7413 adam) – jas ǵalymdar. Zertteý toptarynyń quramyndaǵy sheteldik ǵalymdar sany – 716 adam (GF boıynsha – 665, PSF boıynsha – 51 adam).
Osyndaı eren eńbek pen syndarly saıasattyń arqasynda ǵylymmen aınalysatyn jastardyń jumyssyz qalmaýyna kepildik beriledi. Sonyń nátıjesinde 2025 jylǵa qaraı elimizdegi ǵalymdardyń úlesi 1,5 ese ulǵaıyp, 34 myń adamǵa jetedi dep kútilýde.
Bul týraly ǵylymı komıtettiń tóraǵasy Janna Qurmanǵalıeva ǵylymmen aınalysatyn jastarǵa memleket tarapynan kóp kóńil bólinip jatqanyn aıtyp, jastardyń bolashaqta jumyssyz qalmaıtynyna senimdi ekenin jetkizdi:
– Prezıdent byltyrǵy Joldaýynda jyl saıyn jas ǵalymdarǵa keminde 1 myń grant bólýdi tapsyrǵan bolatyn. Jaqyn arada konkýrs jarıalanady. Jyl saıyn postdoktorantýraǵa PhD qorǵap shyqqan jas ǵalymdarǵa 3 jyldyq grant bólinedi. Granttardyń quny 24 mln. teńgeni quraıdy. Jas ǵalymǵa keminde 1 myń dollardaı stıpendıa tólenedi, qalǵany ǵalymǵa jetekshilik etetin ǵylymı uıymǵa tıesili bolady. Bul rette eki shart bar: jas ǵalymnyń sol ınstıtýtta nemese joǵary oqý ornynda jetekshisi jáne shet elde myqty, tájirıbeli ǵylymı keńesshisi bolýy kerek. Sondaıaq, ǵylymda qalýǵa talpynysy, jospary, iske asyratyn ǵylymı ıdeıasy bolýy shart. Ǵylymmen aınalysatyn jastar jumyssyz qalmaıdy, – deıdi komıtet tóraǵasy.
Búginde iske asyrylyp jatqan 315 jobany qarjylandyrýdyń jalpy kólemi 3 jylǵa 17,8 mlrd. teńgeni quraǵan. Konkýrs jyl saıyn ótkiziledi. Jas ǵalymdar bolashaǵyna, ǵylymı áleýetine se