Fýtbol - álemdik deńgeıde eń kóp ınvestısıa salynatyn sport túrleriniń biri. Keıingi jyldary Qazaqstan fýtbolynda da aıtarlyqtaı qozǵalys ári ózgeris bar. Memleket basshysy bıylǵy Joldaýynda buqaralyq sportty qoldaýmen qatar, kásibı sportty tabys ákeletin bıznes-ındýstrıa retinde qarastyrý kerektigin aıtyp, fýtbol klýbtaryn jekeshelendirý jumysyn jedeldetýdi tapsyrdy. Bul sheshim ne beredi? Aqshamnews.kz tilshisi osy másele tóńireginde sarapshylar pikirin surap kórdi.
"Fýtboldy komersıalandyrýsyz Qazaqstanda bul sport damymaıdy. Álemdik tájirıbe sony kórsetip otyr", - dedi Memleket basshysy.
Bul pikirdi sport sarapshylary da qýattap otyr.
Sport komentatory ári fýtbol salasynyń medıa mamany Ermuhamed Máýlenniń aıtýynsha, fýtboldy jeke sektorǵa berý - damýdyń tabıǵı joly. Eýropalyq klýbtardyń kópshiligi tabysty bıznes-jańashyldyqqa aınalǵan. Onyń pikirinshe, memleket tek balalarǵa arnalǵan sport ortalyqtaryn qoldaýǵa tıis. Al negizgi klýb júıesin basqarýda jeke menshik tıimdirek, sebebi memlekettik modeldiń negizgi kemshiligi - keı jaǵdaıda qarjynyń ashyq emestigi men jemqorlyq táýekelderdiń bolýynda.
Sýret: instagram.com/e.maulen
Máýlen jekeshelendirýdiń eń úlken áseri jastar akademıalarynyń damýy bolatynyn aıtady.
"Jeke kásipker komandaǵa qarajat quıǵannan keıin, fýtbolshyny ónim retinde qaraıdy. Talantty jastardy ósirýge múddelilik artady. Bul - nátıjeniń negizi. Biraq jekeshelendirilgen klýb birden gúldenip ketedi degenge sený qıyn. Fýtbolda nátıje berý úshin 10-12 jyl kerek. "Qaırat" fýtbol klýbyn kórip otyrsyzdar. Qaırat Boranbaev 2012 jyly satyp aldy. 2025 jyly jarty aqshasyn qaıtaryp otyr", - deıdi sarapshy.
Investor tartý úshin memleket qandaı qadam jasaýy kerek?
Al ınvestor tartý máselesine kelgende, sarapshynyń pikirinshe, memleket naqty qadamdardy jedeldetýi kerek.
"Investordy tartýdyń nusqalary kóp. Memleket kásipkerler qashan kelip satyp alady eken dep kútip otyra bermeı, soǵan saı áreket etýi kerek. Fýtbol klýbtary da jáne sol óńirdiń ákimderi de osy máselege bas qatyrsa. Búkil sport basqarmasy, týrızm jáne sport basqarmasy jer bólýi kerek. Týrızm basqarmasy degen sıaqty ákimdikke qaraıtyndar solardyń balansynda turǵan, sharýashylyq bólimniń balansynda turǵan bazalardy, fýtbol alańdaryn ınfraqurylymdardyń qaısysy bolady dep sol jergilikti óńirdegi fýtbol klýbtary paıdalanyp júrgen jerdi berý kerek", - dep qorytty oıyn.
Belgili sport komentatory, fýtbol sholýshysy Eseı Jeńisuly da jekeshelendirýdiń artyqshylyǵyn joqqa shyǵarmaıdy. Biraq alǵashqy jyldary asyǵys úmit artpaý kerektigin aıtady. Onyń pikirinshe, jeke ınvestorlar klýb qarjysyn baqylaýda ustaıdy, burynǵydaı mıllıardtaǵan qaryzdarǵa jol bermeıdi. Sonymen qatar, akademıalardyń damýy nemese jańadan qurylýy oıynshy daıyndaýdyń múlde jańa sapaly kezeńine ákeledi.
Sýret: kazgazeta.kz
"Qaırat" akademıasy - osy baǵyttaǵy sátti mysal. Eseı Jeńisuly akademıanyń Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen talant jınap otyrǵanyn alǵa tartady. Búginde ulttyq quramanyń segiz-toǵyz oıynshysy - osy akademıa túlekteri. Birinshi lıgadaǵy kóptegen klýbtarda da "Qaırattyń" burynǵy shákirtteri oınaıdy. Sarapshynyń aıtýynsha, basqa klýbtar da osyndaı júıeni iske qosa alsa, Qazaqstannyń fýtbol naryǵy ishki transferlermen de, syrtqy satylymdarmen de tabys ala alady.
"Qaırattyń" akademıasyn qalyp qarasaq, quramy respýblıkanyń túkpir-túkpirinen. Mysaly, Temirlan Anarbekov Atyraýdyń balasy, Nuráli Álip Mańǵystaýdyń balasy. Oljas Baıbek Shardaranyń balasy degen sıaqty. Eger balalar akademıalary ashylyp jatsa, onda óziniń talanttaryn syrtqa shyǵarmaýǵa tyrysady. Iaǵnı, ıe bolýǵa tyrysady. Mysaly, qazir Premer-lıganyń komandalarynda shamamen eki komandaǵa jetetin tarazdyq fýtbolshylar oınaıdy. Baýyrjan Islamhannan bastap, Artýr Shýshenachevpen qostap, Dáýren Jumat bar. Solardyń barlyǵy Tarazdyń ózinde oınasa, aqshany az taýyp qalady. Sondyqtan , shashylyp júr. Al aldaǵy ýaqytta jeke bıznesmender qolǵa alyp, osyndaı talanttardy "shashpasa", onda jergilikti jerdiń ózi fýtbolshylardy satý arqyly paıda tabýǵa bolatyn edi. Qazirgi Nıderlendy komandalary, sol sıaqty shaǵyn elderdiń komandalarynyń súıenetini sol ǵoı. Sondyqtan ol jol da bizge jat bolmaıdy dep esepteımin", - deıdi ol.
Sonymen qatar, ol klýbtardy jekeshelendirgennen keıin memleket pen jeke menshik arasyndaǵy qoldaý mehanızmi ashyq qalyptasýy kerektigin atap ótti. Jekemenshik klýbqa burynǵydaı iri kólemdegi búdjettik qarajatty esh talapsyz bóle berý - jekeshelendirýdiń mánin joǵaltady. "Qaırat" mysalynda memlekettik qoldaý tek balalar akademıasyna baǵyttalady jáne naqty eseppen júredi. Basqa klýbtar da osy modelge kóshýge tıis.
"Memleket "komandany ótkizip berdik, endi ary qaraı óziń qalaı bolsa da jan baq "deýge de bolmaıdy. "Qaırat" qazir memleketten aqsha alyp otyr ǵoı. 30 paıyz búdjeti memleketten, ıaǵnı Almaty qalasynyń búdjetinen. Ol bylaı aıtqanda, balalar akademıasyna jumsalyp otyr jáne onyń esebi bar. Sol sıaqty jeke komanda ıesi men oblystyq sport basqarmalary arasynda baılanys qandaı bolatyny osy tusta anyqtalýy kerek" - deıdi ol.
Qazir mektepke barǵan balasyn fýtbolǵa da jetektep aparyp, tapsyryp jatqan ata-analardyń qarasy da kóbeıgen syńaıly. Bul da Qazaqstan fýtbolyna senim artý men bolashaǵynan úmit kútýdiń bir kórinisi ispetti. Osy jaıly suraǵymyzǵa Eseı Jeńisuly aǵamyz bylaı dep jaýap berdi:
"Álem jaǵdaıynda fýtbol - áleýmettik lıft. Mysaly, Afrıka eliniń talanttary Fransıaǵa, Brazılıanyń talanttary birinshi Brazılıaǵa taban tirep, birtindep APL-ǵa, Býndeslıgaǵa joldama alýǵa tyrysady. Nıderlandyda bastaıtyn oıynshylar bar. Sol sıaqty bizdiń balalardan da aldaǵy ýaqytta jaqsy fýtbolıster shyǵady degen úmittemiz. Qazirgi jaǵdaıda balalardy fýtbolǵa berý óte jyldam nátıje berýi múmkin. "Qaırat" alǵyshartjasap qoıdy ǵoı. Qazir, mysaly, Ulttyq quramada oınaıtyn 8-9 túlegi bar, odan bólek biz eskermeı júrgen nárse, "Qaırattyń" túlekteri birinshi lıganyń komandalarynda túgeli derlik bar. "Qaısarǵa" kelgen Nurdáýlet Aǵzambaev ta kezinde "Qaıratta" oınaǵan. Basqa da birshama oıynshyny aıtýǵa bolady. Roman Cherkov deıtin oıynshy mysaly "Atyraýda", "Turanda" oınady. Sonyń bári "Qaırattyń" akademıasynan shyqqandar. Eger akademıa jyldam qolǵa alynatyn bolsa, onyń jemisin tez kórýimiz múmkin".
Jekemenshik klýb pen memleket seriktestigi qalaı jumys isteýge tıis?
Týrızm jáne sport vıse-mınıstri Serik Jarasbaevtyń aıtýynsha, qazirgi tańda Premer-lıgada oınaıtyn 14 klýbtyń beseýi jekeshelendirilgen, taǵy ekeýi boıynsha ınvestorlarmen kelissózder júrip jatyr. Úkimet klýbtardy komersıalandyrý baǵytynda QFF jáne óńirler ákimdikterimen birlesip jumys istep jatyr. Jekeshelendirýmen qatar, barlyq kásibı klýbqa balalar akademıalaryn ashý mindeti qoıylǵan.
Qazaqstanda qansha klýb jekeshelendirildi? Resmı málimet
Jaqynda Qyzylordanyń "Qaısar" klýby TAU Group LTD kompanıasynyń basshysy Islamǵalı Qozybaqovqa basqarýǵa berildi. "Shahter" klýbyn Freedom Holding Corp. satyp aldy, al astanalyq "Jeńis" komandasynyń endigi ıesi - Mıhaıl Lomtadze.
Jalpy alǵanda, fýtbol klýbtaryn jekeshelendirý - Qazaqstan fýtbolynyń jańa kezeńge qadam basýy. Sarapshylardyń aıtqan pikirlerinen bul proseske ýaqyt, salmaqty strategıa jáne ınvestorlardyń tabandylyǵy qajet degen túıin jasadyq. Júıe durys qurylǵan jaǵdaıda, jekeshelendirý jastar daıarlaý sapasyn arttyryp, klýbtardyń ashyqtyǵyn kúsheıtip, fýtboldy shynymen tıimdi bızneske aınaldyra alady. Al eger mehanızmder naqty aıqyndalmasa, reforma óz áleýetin tolyq asha almaı qalýy ábden múmkin.