Qazaqstanda Instagram, TikTok jáne basqa da áleýmettik jelilerde zańsyz lotereıa oıyndaryn ótkizý beleń aldy. Bul jaǵdaı qoǵamda alańdaýshylyq týdyryp, alaıaqtyq qurbany bolǵan azamattar tarapynan shaǵymdardyń artýyna sebep bolyp otyr.
Týrızm jáne sport mınıstrligine joldanǵan ótinishter sany kúrt artqan. Bul alańdatýshylyq Úkimet deńgeıinde kóterilip, bir aı buryn Ulttyq ekonomıka vıse-premer – mınıstri Serik Jumanǵarın depýtattardyń saýalyna jaýap bere otyryp, arnaıy túsindirý jumystary bastalǵanyn málimdegen bolatyn.
Zań ne deıdi?
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Lotereıalar jáne lotereıa qyzmeti týraly» Zańy boıynsha, lotereıany tirkelgen operator nemese onyń agenti ǵana ótkize alady. Al zańsyz uıymdastyrylǵan lotereıalar úshin Ákimshilik quqyq buzýshylyqtar týraly kodekstiń 445-1-baby boıynsha jaýapkershilik qarastyrylǵan. Jaza retinde 100-den 2000 AEK-ke deıingi aıyppul jáne túsken tabysty tárkileý kózdelgen.
Jýyrda tanymal ánshi Abaı Begeıdiń qyzy Gúlerkem Nıazqulova Instagram, TikTok jáne Telegram jelilerinde 850 myńnan astam oqyrmanǵa arnap zańsyz onlaın lotereıa uıymdastyrǵany anyqtaldy. Ol bul qyzmetke resmı tirkelmegenimen, páter, avtokólik jáne ózge de baǵaly syılyqtardy utysqa qoıǵan. Qatysýshylar 500 teńgeden 50 000 teńgege deıingi bıletterdi satyp alǵan. Tergeý málimetteri boıynsha, 1 800-den astam adam bul lotereıaǵa qatysqan. Túsken zańsyz tabys kólemi 162 mıllıon teńgeden asyp ketken. Qazirgi ýaqytta kúdiktiniń múlki men shottaryna tyıym salynǵan.
sýret: áleýmettik jeliden
Jyl basynan beri áleýmettik jelilerdegi ınternet-alaıaqtyq faktileri de artqan. Vıse-premer Jumanǵarınniń aıtýynsha, 2025 jyly osyndaı 1 870 jaǵdaı tirkelse, onyń 389-y tikeleı áleýmettik jelilerde bolǵan. Sondaı-aq, 6 399 ınternet-kazıno faktisi de jelilerden anyqtalǵan.
Sharıǵat úkimi qandaı?
Bul másele sharıǵat turǵysynan da alańdatady. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń Pátýa jáne sharıǵat bóliminiń mamany Medet Qurmashulynyń aıtýynsha, lotereıa – qumar oıyndarynyń qataryna jatady jáne ıslamda qatań túrde tyıym salynǵan.
Quranda Alla Taǵala bylaı deıdi:
«Ýa, ıman keltirgender! Araq-sharap, qumar hám ózge de utys oıyndary – shaıtanǵa tán las ister. Endeshe, bulardan aýlaq bolyńdar». (Máıda súresi, 90-aıat)
Islamda kezdeısoq sáttilikke úmit artyp, aqsha tigý arqyly utysqa ıe bolý – haram sanalady. Bul qatarǵa barlyq lotereıa túrleri, býkmekerlik keńseler, oıyn avtomattary jáne basqa da utys oıyndary kiredi. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısinde:
«Alla bir nárseni jeýdi haram etse, onyń aqshasyn alýdy da haram etti» – degen (Ábý Dáýd rıýaıaty).
Qumar oıynyna karta, narda, oıyn avtomattary, rýletka, lotoreıa, býkmekerlik keńse t.b. jatady. Keń taralǵany – lotereıa. Onyń birneshe túri bar. QMDB ókili Medet Qurmashuly olardy negizgi eki topqa bólip, ara-jigin ashyp kórsetip berdi.
1. Sandyq lotereıa: belgili bir mólsherde sandar basylǵan bılet retinde satylady. Kezdeısoq tańdalatyn sandar arqyly jeńimpaz anyqtalady. Bul qumar oıynynda qatysýshylardyń keıbiri ǵana utysqa ıe bolyp, júzdegen, myńdaǵan adam shyǵynǵa ushyraıdy. Uıymdastyrýshy tarap paıdaǵa keneledi.
Sol sekildi, úıdi, kólikti, kitapty t.b. zattardy lotereıa arqyly oınatyp satý, lotereıanyń osy túrine jatady.
2. Sporttyq lotereıa (oıyn avtomattary, býkmekerlik keńse): ártúrli sporttyq jarystardyń nátıjelerin joramaldap, bás tigedi. Eger utsa stavkanyń mólsheri men koefısıentine baılanysty utysyn alady. Al sátsizdikke ushyrasa, tikken aqshasynan aıyrylady.
Lotereıanyń kez kelgen túri qumarǵa jatatyndyqtan, úkimi úzildi-kesildi haram sanalady. Oǵan qandaı nıetpen bolsa da, tipti bıletin tegin alsa da qatysýǵa bolmaıdy.
Ruqsatsyz lotereıa, utys úshin ne kútip tur?
1. «Lotereıalar jáne lotereıa qyzmeti týraly» Zań (2016 j. 9 sáýir, № 495-V)
5-bap. Lotereıa operatory men agentiniń quqyǵy
Bul bap boıynsha Qazaqstan aýmaǵynda lotereıany tek Ulttyq lotereıa operatory nemese onyń agenti ǵana uıymdastyra alady. Qalǵan barlyq tulǵalarǵa bul áreketti júzege asyrýǵa tyıym salynǵan.
Eger bloger nemese kásipker resmı tirkeýden ótpeı, utys uıymdastyrsa – bul zańbuzýshylyq bolyp sanalady.
2. QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeks (QR ÁQBtK)
445-1-bap. Lotereıany zańsyz uıymdastyrý
«Lotereıa operatory nemese onyń agenti bolyp tabylmaıtyn tulǵalardyń lotereıa uıymdastyrýy** – jeke tulǵalarǵa 100 AEK-ke deıin, al zańdy tulǵalarǵa 2000 AEK-ke deıin aıyppul salýǵa alyp keledi. Sonymen qatar túsetin tabys tolyq tárkilenedi.»
• 100 AEK (2025 j. = shamamen 387 000 tg)
• 2000 AEK = shamamen 7 740 000 tg
Bul bap tek aıyppulmen shektelmeıdi, zańsyz tabys pen múlikti tárkileýdi de qarastyrady.
3. QR Qylmystyq kodeksiniń 190-baby. Alaıaqtyq
Eger lotereıa alaıaqtyq jolmen uıymdastyrylyp, qatysýshylardy ádeıi adastyryp, jalǵan utys ýáde etilse:
«Basqa bireýdiń múlkin aldaý nemese senimdi teris paıdalaný arqyly ıemdený – alaıaqtyq bolyp sanalady jáne 3 jyldan 7 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jazasy qarastyrylýy múmkin.»
• Bul bap tabys tabý maqsatynda aldap, jalǵan utys júıesi qurǵandarǵa qatysty qoldanylady.
• Eger zardap shekkender sany kóp bolsa nemese asa iri kólemde aqsha aınalymy bolsa – jaza qatańdatylady.
4. QR Qylmystyq kodeksiniń 214-baby. Zańsyz kásipkerlik
Eger azamat kásipkerlikpen arnaıy tirkeýsiz jáne ruqsatsyz aınalyssa, bul bap qoldanylýy múmkin.
• Áleýmettik jelilerde lotereıa júıeli túrde júrgizilse, kiris ákelse – bul ruqsatsyz bıznes retinde tanylady.
• Jaza retinde aıyppul, múlkin tárkileý, tipti bostandyǵynan aıyrý da qarastyrylǵan.
Al joǵaryda aıtylǵan Gúlerkem Nıazqulovanyń isinde birden birneshe bap qoldanylýy yqtımal:
• QR ÁQBtK 445-1 (zańsyz lotereıa uıymdastyrý)
• QR QK 190-bap (alaıaqtyq)
• QR QK 214-bap (zańsyz kásipkerlik)
• Jáne, eger salyq tólenbese — QR QK 245-bap (salyqtan jaltarý) da qaralýy múmkin.
Zańsyz oıyndardy shekteý úshin qandaı sharalar qabyldanyp jatyr?
Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Meta (Instagram, Facebook), TikTok jáne basqa da platformalarmen birlese otyryp, alaıaqtyq sqemalar men zańsyz jarnamalarǵa qarsy kúres júrgizýde. Áleýmettik jelilerdegi zańsyz mazmundy anyqtaý jáne buǵattaý jumystary kúsheıtilgen. Oıyn bıznesi men lotereıalardy retteý komıteti zań buzýshylarǵa 7,8 mıllıon teńgege deıin aıyppul salyp, kiristerin tárkileý quqyǵyna ıe.
Lotereıa – kezdeısoq baılyqqa úmit artqanymen, sońy zańbuzýshylyq pen úlken táýekelge ákep soǵýy múmkin. Zań da, sharıǵat ta bundaı áreketterge qatań tyıym salady. Sondyqtan áleýmettik jelidegi kez kelgen utys oıynyna kúmánmen qarap, senimdi aqparat kózderine júgingen abzal.