Qarapaıym mektep muǵaliminiń "qazynasy" kóz qyzyqtyrady. Sebebi onyń "qorjynynda" birneshe eldiń kýpúrasy men tıyny bar. Ol ómir boıy balalarǵa bilim berip qana qoımaı, álemniń túkpir-túkpirinen aqsha jınaýdy hobbıge aınaldyrǵan. Aqshamnews.kz tilshisi Atyraý oblysynda turatyn nýmızmatpen tildesti.
Qurman Satybaldıev 1970-jyldardyń aıaǵynda mektep qabyrǵasynan bastap sırek banknottary men monetalary jınaýmen áýestengen. Onyń aıtýynsha, ár aqsha - bir eldiń ǵana emes, bir adamnyń ómir jolynyń da kýási.
Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdany Azǵyr aýylynda turatyn keıipkerdiń esimi búkil aýylǵa etene tanys. Munde shetelge shyqqan ár turǵyn qaıtarynda mindetti túrde qaltasyna erekshe aqsha salyp ákeledi de ony Qurman aǵanyń jınaǵyna qosady.
Qurman Qaıyrbolatuly1961 jyly 28 maýsymda osy óńirde dúnıege kelgen. Eńbek jolynyń 46 jylyn mektepke arnaǵan ardager ustaz - búginde zeınetker. Biraq onyń ómirin qyzyqqa toltyrǵan taǵy bir álem bar. Bul - aqsha tarıhy. Búgin sol týrasynda sóz órbitemiz.
Partadan bastalǵan áýestik
Qurman myrzanyń nýmızmatıkaǵa joly mektep qabyrǵasynan bastalǵan. Bul termındi alǵash estigende tylsymǵa qatysy bar dep oılaýyńyz múmkin, alaıda nýmızmatıka - qupıa kúshter emes, aqsha-tańbalardyń tarıhy men taǵdyryn zertteıtin ǵylym. Tıyn men kýpúranyń betine túsken ár tańba, ár jyl, ár eldiń ataýy - ótken dáýirlerdiń izi, sol zamannyń ekonomıkasy men mádenıetinen syr shertetin derekkózi. Keıipkerdi baýrap alǵan da osy qupıaǵa toly qyzyq álem.
"Moneta jınaýdy 1977-1978 jyldary-aq bastaǵanmyn. Ol kezde jaı qyzyǵýshylyq edi. Bir tıynnyń ózi erekshe kórinetin", - deıdi Qurman myrza.
Ýaqyt óte kele hobbı de tereńdeı túsken. 1990-jyldary ol qaǵaz aqsha - banknota jınaýǵa kóshedi. Bul kezeń - Keńes úkimeti ydyrap, el táýelsizdigin alǵan, qoǵamdaǵy qundylyqtar da, aınalymdaǵy aqsha da túbegeıli ózgergen ýaqyt.
"Táýelsizdik alǵan jyldary da jınaı berdim. Endi tól teńgemizdiń alǵashqy nusqalary qolyma tıdi. Ol banknottardy ustaǵannyń ózi bir tarıhı sát sıaqty edi", - deıdi keıipker.
23 eldiń aqshasy - 23 túrli taǵdyr
Búginde Qurman myrzanyń jınaǵynda 23 eldiń aqshasy bar. Onyń ishinde KSRO kezindegi odaqtas elderdiń ortaq valútalary da, qazirgi zamanǵy ártúrli nomınaldaǵy banknottar men monetalar da saqtalǵan. Qaı kýpúra ystyq degende keıipker oılanbastan jastyq shaǵyn eske aldy.
"Odaqtas elderdiń ortaq aqshasy maǵan ystyq. Sebebi ol - jastyq shaqtyń kýási. Sol kezdegi ystyq estelikter kóz aldyma keledi", - deıdi ol.
Eń sırek, eń kóne, eń súıikti aqsha...
Koleksıada kózdiń jaýyn alatyndary da, tym sırek kezdesetinderi de bar.
"Eń sırek aqsha Indonezıa men Taılandtiki. Qolǵa ońaı túse bermeıdi. Al eń kóneleri - Aýǵanstan bankiniń 1939 jylǵy banknotalary jáne KSRO-nyń 1950-1960 jyldardaǵy aqshalary. Maǵan tól teńgeniń alǵashqy nusqasy jáne Úndistan banknotalarynyń dızaıny unaıdy. Ásirese teńgeniń birinshi serıasy - qaǵaz tıyndarynan bastap túgel saqtaýly", - deıdi Qurman Qaıyrbolatuly.
Jınaýdyń qyzyǵy - jurttyń qoldaýy
Bul hobbı syrt kózge ońaı kóriner. Biraq koleksıa jınaý shydam, izdenis, tipti zertteý talap etedi.
"Qıyndyǵy: sırek aqsha qolǵa ońaı túspeıdi. Keıde jyldap kútýge týra keledi. Al túsken aqshanyń tarıhyn bilý kerek, sony izdestiresiń. Meni biletinder koleksıany tolyqtyrýǵa kómektesedi. Habarlasyp, “mynadaı aqsha bar, kerek pe?” dep surap jatady. Tanıtyn da, tanymaıtyn da habarlasady. Bul qýanysh qoı", - deıdi Qurman myrza.
Jyldar boıy ustaz bolǵan soń, tipti balalar da keıipkerdiń hobbıin jaqsy tanyp alǵan.
"Aýyldyń ýaq balalary da qolyna túsken tıyn-tebendi ákelip beredi. “Aǵaı, mynany sizge saqtap qoıaıyn ba?” dep turady. Mine, sol sátter júrekti jylaty", - deıdi nýmızmat.
Tarıh jınaý paıdasyz ba, álde baǵasyz ba?
Qurman Qaıyrbolatuly bul hobbıdiń “asa paıdasy joq” dep qarapaıym jaýap beredi. Biraq onyń sózi men jınaǵan dúnıesine qarap, bul paıdasy ólshenbeıtin, baǵasy eseptelmeıtin eńbek ekenin túsinesiń. Onyń ústine ol tek aqsha emes, tósbelgi, kóne kitap ta jınaıdy. Úıindegi kitap qory - shamamen 2 myń.
"Eski kitaptarǵa da qyzyǵamyn. Aqsha da, kitap ta - tarıh qoı", - deıdi ol.
Muǵalim endi osy qazynasyn nemerelerine jalǵap, mura qaldyrsam deıdi.
Anyqtama: nýmızmatıka - aqsha aqsha-tańbalardy zertteıtin ǵylym. Ár túrli eldiń tıyndary men qaǵaz aqshalaryn (kýpúralardy); olardyń tarıhyn, jasalýyn, dızaınyn, jazýlaryn, belgilerin; qaı dáýirge, qaı memleketke tıesili ekeni zertteıdi.
Sýretter: keıipkerdiń jeke arhıvinen