Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы мемлекетаралық қатынастар қарқынды дамып келеді. Қырғызстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы Марат Иманқұлов бауырлас елдердің ынтымақтастығын одан әрі нығайту туралы Alatau Aqparat медиахолдингіне қарасты БАҚ беттеріне эксклюзив сұхбат берді, - деп хабарлайды Аqshamnews.kz тілшісі.
– Құрметті Марат Мұқанұлы, сұрақтарымызға жауап беруге келіскеніңіз үшін алғыс айтамыз. Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы ежелден қалыптасқан бауырластық, ажырамас байланыстар барлық салада нығайып келеді. Қасым-Жомарт Тоқаев пен Садыр Жапаров халықтарымыз арасындағы қатынастарды одан әрі дамыту жөнінде нақты міндеттер қойды. Осы бағытта жүргізіліп жатқан жұмысты қалай бағалайсыз?
– Мен де бұл сұхбатқа шақырғаныңыз үшін ризашылығымды білдіремін. Қырғызстан мен Қазақстан арасындағы қатынастар, шынымен де, ортақ мәдениетке, тілге және дүниетанымға негізделген терең тарихи маңызға ие. Бүгінде бұл ежелгі бауырластық байланыстар біздің елдеріміздің басшылары – Садыр Жапаров пен Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси жігері мен күш-жігерінің арқасында жаңа, динамикалық даму кезеңіне шықты.
Мемлекет басшылары айқындаған міндеттердің ерекшелігі – барынша прагматикалық болып, нақты нәтижелерге бағытталуында. Атап айтқанда, бұл – бизнесті дамытуға қолайлы жағдай жасау, кедендік рәсімдерді жетілдіру, көлік байланыстарын күшейту, сондай-ақ қауіпсіздік, білім беру және мәдениет салаларындағы бірлескен бастамаларды ілгерілету.
Қырғызстан мен Қазақстан арасындағы экономикалық және инфрақұрылымдық ынтымақтастық бағыты, менің ойымша, аймақтың тұтас дамуы үшін өте ауқымды әрі стратегиялық тұрғыдан маңызды. Елдеріміз бір-бірін өзара толықтыратын ресурстар мен мүмкіндіктерге ие, ал серіктестік әлеуеті, әсіресе көлік, су ресурстары, энергетика және логистика секілді салаларда айқын көрініс тауып жатыр.
Ең алдымен, көлік дәліздерін дамыту – бұл негізгі фактор. Автомобиль және теміржол қатынастарын жақсарту, шекара бекеттерін жаңғырту, заманауи логистикалық хабтар құру – мұның барлығы тауар айналымын едәуір арттыруға, адамдар мен жүк қозғалысын жеделдетуге, су ресурстарын әділ және тиімді пайдалануға, сондай-ақ біздің экономикаларымыздың бәсекеге қабілеттілігін күшейтуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыда Бішкек пен Алматы – табиғи тораптық орталықтар, олардың географиялық жақындығы ынтымақтастықты тек қолайлы ғана емес, экономикалық жағынан да негізді етеді.
– Алматы – қырғыз диаспорасының елеулі бөлігі тұратын қала, мұнда Қырғыз Республикасының Бас консулдығы орналасқан, сондай-ақ бұл – Бішкекке ең жақын бауырлас мегаполис. Сіз Алматыға қаншалықты жиі келесіз және қаланың дамуын қалай бағалайсыз?
– Алматы – мен үшін жеке өзіме де, Қырғыз Республикасының көптеген азаматтары үшін де ерекше қала. Бізді бұл қалаға көпжылдық мәдени, экономикалық және адами байланыстар жақындастырады. Расында да, мұнда мегаполис өміріне белсене араласып, екіжақты қатынастарды нығайтуға айтарлықтай үлес қосып жүрген қырғыз диаспорасы көп. Қырғыз Республикасының Бас консулдығының жұмысы да елдеріміз арасындағы байланыстарды күшейтуге және өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуға маңызды рөл атқарады.
Мен Алматыда әрі жұмыс бабымен, әрі жеке себептермен жиі болып тұрамын. Әр сапарымда қаланың қарқынды дамып, жаңарып, өмір сүруге барған сайын жайлы бола түскенін көремін. Кейінгі жылдары Алматы өзгерістің әсерлі қарқынын көрсетіп отыр: қалалық инфрақұрылым жетіліп, көлік жүйесі дамып, қоғамдық кеңістіктер кеңейтіліп жатыр, білім беру, медицина және туризм салаларындағы қызмет сапасы артып келеді.
Бұдан бөлек, Қырғызстан мен Қазақстан түркі интеграциясын дамытуға және Орталық Азия өңіріндегі өзара іс-қимылды нығайтуға үлкен мән береді. Елдерімізді ортақ мәдени кеңістік, мемлекеттік құрылыстың ұқсас дәстүрлері және тұрақты адами байланыстар біріктіреді, бұл бірлескен бастамаларды іске асыру үшін мықты негіз қалайды. Біздің мәдениетіміз, тарихымыз, дініміз және т.б. көптеген құндылықтарымыз ортақ.
Білерсіздер, халқымызда "қазақ–қырғыз бір туған" деген сөз бекер айтылмаған. Шынында да, мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық Қырғызстан мен Қазақстан қатынастарының ерекше бір саласы болып табылады.
Ортақ тарихи мұраға арналған бірлескен фестивальдер, көрмелер, театр гастрольдері, кино жобалар және түрлі мәдени шаралар өткізу – өзара түсіністікті нығайтып, екі елдің мәдени байлығын кеңінен насихаттауға ықпал етеді. Осы бағытта "Кош канат – Қос канат" атты мәдени бағдарлама жүзеге асып жатыр.
– Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаровтың Жарлығына сәйкес биыл ұлы жазушы Шыңғыс Айтматовтың 100 жылдық мерейтойы кеңінен аталып өтеді. Ол – әлемдік деңгейдегі тұлға, адамзат ойының алыбы, Шығыс пен Батысты жалғаған ғажайып суреткер, бүкіл түркі дүниесінің мақтанышы. Сіздің ойыңызша, оның шығармашылық мұрасы Қазақстанмен қалай байланысты? Шыңғыс Айтматовтың қос халыққа бірдей ортақ жазушыға айналу феноменін қалай түсіндіресіз?
– Бұл – жазушыны еске алудың жай ғана ишараты емес, оның әлемдік әдебиет пен гуманитарлық ойға қосқан зор үлесін мойындау. Шыңғыс Төреқұлұлы – планеталық деңгейдегі тұлға, ойшыл гуманист, сөз өнерінің хас шебері, Шығыстың рухани дәстүрлерін Батыстың зияткерлік ізденістерімен ұштастыра білген қаламгер.
Оның шығармашылығының Қазақстанмен байланысы өте терең әрі сан қырлы. Шыңғыс Айтматов талай рет Алматыда болған, қазақ жазушылары және зиялы қауым өкілдерімен достық қарым-қатынаста болған, Қазақстанның мәдени элитасымен ағайындық байланыстар орнатқан. Ол мұнда Мұхтар Әуезовпен өте жылы, жақын қатынаста болып, оның жас Айтматовтың қалыптасуына ұстаздық тұрғыдан ықпал еткені белгілі. Қазақ оқырмандары Шыңғыс Төреқұлұлының шығармаларын алғашқылардың бірі болып қабылдады және сол туындылардан өздерінің рухани әрі мәдени құндылықтарын тапты.
Жазушы көтерген көптеген тақырыптар қазақтың мәдени дәстүрімен тікелей үндеседі. Оның шығармаларында дала адамдарының тағдыры, әулет пен жер алдындағы жауапкершілік, дәстүр мен жаңғыру арасындағы таңдау, адамдық қадір-қасиеттің құны туралы айтылады. Бұлардың бәрі – Ұлы дала деп аталатын біртұтас мәдени кеңістікте қалыптасқан қырғыз бен қазақ халықтарына бірдей жақын мәселелер. "Ғасырдан да ұзақ күн" шығармасының оқиғалары тұтастай Қазақстан аумағында өрбиді, оның топонимикасы мен кейіпкерлерінің өзі соны айқын көрсетеді.
– 26 қарашада Алматыда Шыңғыс Айтматовтың әлемге әйгілі "Жәмила" повесіне негізделген мюзикл қойылмақ. Біз Қырғыз ұлттық филармониясы ұжымы алматылықтарға шынайы рухани мереке сыйлайды деп сенеміз. Осы мюзиклдің өзіндік ерекшелігі неде деп ойлайсыз, әрі оны шетелде қою жоспарда бар ма?
– Ең алдымен, "Жәмила" – Шыңғыс Айтматовтың ең лирикалық әрі терең шығармаларының бірі. Оны "жер бетіндегі ең әсем махаббат хикаясы" деп атайды, ал музыкалық форма повестің эмоциялық табиғатын одан да жарқын аша түседі – музыка, вокал, сахналық қимыл және драматургия синтезі арқылы. Мюзикл прозада көбіне жол арасынан ғана сезілетін дүниелерді – даланың тынысын, сезімнің қуатын, кейіпкерлердің нәзік те күрделі ішкі драмасын барынша айқын жеткізуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, қойылым Тоқтағұл Сатылғанов атындағы Қырғыз ұлттық филармониясы ұжымы күшімен жүзеге асырылып жатыр. Бұл – елдің басты мәдени орталықтарының бірі, сондықтан мюзикл кәсіби орындаудың жоғары деңгейіне, ұлттық бояуы қанық стильге және түпнұсқасына барынша ұқыпты көзқарасқа ие болатыны сөзсіз. Қырғыз әртістерінің аталмыш шығармаға үлкен шынайылықпен және рухани жауапкершілікпен келетінін алматылық көрермен бүкіл жан-дүниесімен сезінеді деп ойлаймын.
Шетелдегі көрсетілімге келсек, Шыңғыс Айтматовқа деген қызығушылық дәстүрлі түрде Еуропаның, Азияның көптеген елдерінде, тіпті, ТМД кеңістігінің өзінде де жоғары. Қойылымның бірегейлігі мен көтерген тақырыбының әмбебаптығын ескерсек, Алматыдағы премьерадан кейін бұл мюзиклдің халықаралық сахналарда да ұсынылатынына сенімдімін. Бұл – қырғыз мәдениетін шетелде танытуға және түркі әрі әлемдік кеңістіктегі мәдени диалогты нығайтуға қосылатын маңызды үлес болмақ.
– Сөзсіз, Қазақстан мен Қырғызстанның болашақтағы дамуының негізгі қозғаушы күші – жастар. Білім беру саласындағы екі елдің ынтымақтастығы мен креативті индустрияны бірлесіп дамыту мүмкіндіктерін қалай бағалайсыз?
– Әрине, жаңа ұрпақ – мемлекеттеріміздің басты стратегиялық ресурсы әрі болашағы. Біздің олардың сапалы білім алуына, өзін-өзі жүзеге асыруына және экономика дамуына қатысуына қандай жағдай жасайтынымыз алдағы онжылдықтардағы елдердің даму траекториясын тікелей айқындайды.
Екі елдің білім беру саласындағы ынтымақтастық мүмкіндіктерін жоғары деп бағалаймын.
Қырғызстан мен Қазақстанның бұл бағытта қалыптасқан берік өзара іс-қимыл тәжірибесі бар. Студенттер екі елдің жоғары оқу орындарында білім алады, бірлескен ғылыми жобалар жүзеге асырылып, академиялық ұтқырлық бағдарламалары енгізіліп жатыр. Бұл бағытты одан әрі кеңейтуге болады: бірлескен білім беру орталықтарын, магистрлік бағдарламаларды, ғылыми зертханаларды ашу, оқытушылармен алмасу ісін жолға қою арқылы.
Сонымен қатар, креатив индустрияны бірлесе дамыту ерекше маңызға ие болып келеді. Қырғызстан мен Қазақстан мәдени әлеуеті жоғары, бай мұраға ие, кино, музыка, дизайн, IT, мода, анимация және медиа салаларында өсіп келе жатқан жас мамандар шоғыры бар мемлекеттер. Осы салалардағы ынтымақтастық мынадай бағыттарда орасан мүмкіндіктер ашар еді: бірлескен кино және тележобалар, мультимедиалық платформалар, фестивальдер мен шығармашылық лабораториялар, стартаптар мен цифрлық суретшілерге арналған бағдарламалар, мәдени туризмді дамыту.
Осы орайда келесі жылы өтетін "Ыстықкөл – 2026" форумын ерекше атап өткім келеді. Бұл – бүкіл Орталық Азия үшін мәні зор оқиға болуға уәде беріп отырған ауқымды жиын. Іс-шараның ерекшелігі – оның кең көлемі мен тақырыптық тереңдігінде. Әлемнің әртүрлі өңірлерінен жетекші жазушылардың, философтардың, мәдениеттанушылардың, зерттеушілердің және гуманитарлық сала өкілдерінің қатысуы күтіледі. Жаһандық өзгерістер үдей түскен қазіргі жағдайда мұндай зияткерлік алаң ерекше өзектілікке ие, өйткені мұнда адамзат өркениетінің болашағын айқындайтын мәселелер талқыланатын болады.
2026 жылы Қырғызстанда тағы бір ауқымды іс-шара өтеді. Белгілі болғандай, 2024 жылғы 8–13 қыркүйек аралығында Астанада өткен V Дүниежүзілік Көшпенділер ойындарының салтанатты жабылу рәсімі барысында эстафета Қырғызстанға берілген еді. VI Ойындар Ыстықкөл жағалауында ұйымдастырылады.